Μαρία Αντουανέτα: Η άτακτη, προκλητική και ατίθαση Βασίλισσα

Μαρία Αντουανέτα: Η τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας, που θα έχανε το κεφάλι της στη λαιμητόμο της Γαλλικής Επανάστασης, συνέβαλε ίσως όσο κανείς στη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος για το ξέσπασμα της εξέγερσης.

Την ώρα που δεν πυροδότησε βέβαια την πολιτική επανάσταση που θα απάλλασσε τη Γαλλία από τη μοναρχία, ήταν ο προκλητικός της βίος, η αλόγιστη σπατάλη και η τραγική αδιαφορία για τους υπηκόους της που θα εκτράχυναν το κλίμα και θα προκαλούσαν τη μήνη των φτωχών και εξαθλιωμένων.

Με τον λαό να μαστίζεται από πείνα, η ασύδοτη και αμετροεπής ζωή της με τα λούσα και τη χλιδή θα την έκανε σύντομα την αγαπημένη εχθρό του κόσμου, συγκεντρώνοντας αμετάκλητα την οργή του, που δεν θα αργούσε βέβαια να κλιμακωθεί στα γνωστά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στα βασιλικά ανάκτορα των Βερσαλλιών.

Η ζωή της Μαρίας Αντουανέτας ταυτίστηκε με τη Γαλλική Επανάσταση και μέσα στο πλαίσιο αυτό αντλούν τα πεπραγμένα της το πλήρες νόημά τους…

Μαρία Αντουανέτα: Ατίθαση και άτακτη από πολύ μικρή

Γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1755 στο Παλάτι Χόφμπουργκ, στη Βιέννη. Το βαφτιστικό της όνομα ήταν Μαρία Αντωνία Ιωσηφίνα Ιωάννα, δούκισσα της Αυστρίας. Ήταν το 15ο και τελευταίο παιδί της αυτοκράτειρας Μαρίας Θηρεσίας και του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Α’ της Αυστρίας.

Μια μέρα πριν τη γέννηση της, σημειώθηκε ο μεγάλος σεισμός της Λισαβόνας, ο οποίος θεωρείται ο πιο καταστροφικός σε ολόκληρη την ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης. Αυτό, σε συνδυασμό με το δύσκολο τοκετό της μητέρας της, ήταν οιωνοί θανάτου, ως προς την κατάληξη που θα είχε και η ίδια.

Από πολύ μικρή ήταν ατίθαση και πολύ άτακτη. Ήταν τόσο ζωηρή, που προκαλούσε συνεχώς φασαρίες. Με λίγα λόγια, αποτελούσε το μπελά της οικογένειας. Η ανατροφή της ήταν η κλασσική ανατροφή μιας πριγκιποπούλας. Περιελάμβανε ένα σκληρό πρόγραμμα, το οποίο είχε δημιουργήσει η ίδια η αυτοκράτειρα.

Έκανε μαθήματα χορού, μαθήματα θεατρικών παραστάσεων, έκανε ιστορία, ζωγραφική, ορθογραφία, γεωγραφία, μαθηματικά και εκμάθηση ξένων γλωσσών. Όφειλε επίσης, να γνωρίζει και την τέχνη του κεντήματος. Το πρόβλημα σε όλα αυτά ήταν, πως η μικρή Μαρία Αντουανέτα -τις περισσότερες φορές- αρνιόταν πεισματικά να κάνει αυτά τα μαθήματα, καθώς προτιμούσε να περνάει την ώρα της με άλλες ασχολίες, πιο ανάλαφρες.

Μαρία Αντουανέτα: Ο γάμος με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’

Το 1768, ο Λουδοβίκος ΙΕ’ αποστέλλει δάσκαλο στην Αυστρία για να εκπαιδεύσει τη μελλοντική σύζυγο του εγγονού του στα τυπικά της γαλλικής μοναρχίας. Ο δάσκαλος βρίσκει σε επιστολή του την ατίθαση Αντουανέτα «πιο έξυπνη απ’ ό,τι είχε γενικά υποτεθεί», προσθέτοντας ωστόσο ότι επειδή είναι «σχετικά τεμπέλα και εξαιρετικά επιπόλαιη» τα βρήκε σκούρα στην εκπαίδευσή της.

Η μητέρα της, Μαρία Θηρεσία, ήθελε να βελτιώσει τις σχέσεις του κράτους της με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη, ούτως ώστε να κερδίσει και πάλι η Αυστρία την εμπιστοσύνη της Ευρώπης. Περισσότερο ενδιαφερόταν, να συνάψει και να βελτιώσει τις σχέσεις της με το βασιλικό Οίκο των Βουρβόνων, που κυβερνούσαν στη Γαλλία, την Ισπανία και τη Σικελία. Συνεπώς, ο γάμος της Μαρίας Αντουανέτας με το μετέπειτα Λουδοβίκο ΙΣΤ’ της Γαλλίας ήταν ο απώτερος στόχος της βασιλικής οικογένειας της Αυστρίας. Η ένωση αυτή ήταν η τελευταία λύση της Μαρίας Θηρεσίας για την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των δύο κρατών. Μετά από πολλές διαπραγματεύσεις, ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΕ’ της Γαλλίας ζήτησε το χέρι της Μαρίας Αντουανέτας για χάρη του εγγονού του, Λουδοβίκου ΙΣΤ’.

Το 14χρονο κορίτσι με την εύθραυστη ομορφιά ξεκινά στα τέλη Απριλίου του 1770 για το γαμήλιο ταξίδι της στη Γαλλία, με κλάματα στα μάτια, συνοδευόμενη από 57 άμαξες, 117 πεζούς και 376 άλογα! Στις 16 Μαΐου 1770 συντελείται η γαμήλια ένωση στο πολυτελές ανάκτορο των Βερσαλιών, με τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’ να παρουσιάζει τη μέλλουσα βασίλισσα στη γαλλική αυλή.

Το νεαρό κορίτσι δεν προσαρμόζεται ωστόσο καλά στον έγγαμο βίο, όπως ήταν άλλωστε φυσικό, με τις συχνότατες επιστολές της στο σπίτι της να αποκαλύπτουν μια έντονη νοσταλγία για τη ζωή που απώλεσε. Ήταν βέβαια και το βασιλικό πρωτόκολλο της Γαλλίας -που έβρισκε αφόρητο η Αντουανέτα- που θα επιδείνωνε την καθημερινότητα στη νέα της χώρα, με την ίδια να παραπονείται διαρκώς για τα περίτεχνα τελετουργικά της γαλλικής αυλής…

Μαρία Αντουανέτα: Η άνοδος στο θρόνο της Βασίλισσας της Γαλλίας

Όταν πέθανε ο Λουδοβίκος ΙΕ’ το 1774, ο Λουδοβίκος Αύγουστος τον διαδέχτηκε στο στέμμα της Γαλλίας ως Λουδοβίκος ΙΣΤ’, με τη 19χρονη Μαρία Αντουανέτα να στέφεται βασίλισσα της χώρας. Η ίδια είχε εν τω μεταξύ προσαρμοστεί στη φαντασμαγορική ζωή της γαλλικής μοναρχίας, κάνοντας τις αντιθέσεις με τον σύζυγό της πιο ευδιάκριτες από ποτέ. Ο Λουδοβίκος ήταν εσωστρεφής, ντροπαλός και αναποφάσιστος, λάτρης της μοναξιάς και του διαβάσματος. Εκείνη, από την άλλη, ήταν τολμηρή, ζωηρή και εξωστρεφής, μια κοσμική κυρία που λάτρευε τα πάρτι, τον τζόγο και την προχωρημένη μόδα.

Η Μαρία Αντουανέτα αγαπούσε το χρήμα, την πλουσιοπάροχη ζωή και ξόδευε κάθε μήνα 15.000 λίβρες για ζητήματα όπως: η μόδα, οι κομμώσεις, αλλά και για ακριβά κοσμήματα. Είχε, επιπλέον, αναλάβει την ανέγερση ενός μικρού, αλλά πολυτελούς κτίσματος στις Βερσαλλίες, το Μικρό Τριανόν, την περίοδο που ένα μεγάλο μέρος του γαλλικού πληθυσμού πέθαινε από την πείνα.

Όταν ο βασιλιάς έπεφτε στο κρεβάτι πριν τα μεσάνυχτα, η βραδιά της Αντουανέτας μόλις ξεκινούσε με ξέφρενη διασκέδαση ως το πρωί. Εκείνη ξυπνούσε λοιπόν το μεσημέρι, με τον βασιλιά να λείπει στις υποχρεώσεις του. Όταν οι φήμες για τη μη ολοκλήρωση του γάμου τους έφτασαν στα αυτιά της Μαρίας Θηρεσίας το 1777, ξαπέστειλε αμέσως τον γιο της, Ιωσήφ Β’, στη Γαλλία για να συνετίσει την Αντουανέτα και να λειτουργήσει ούτε λίγο ούτε πολύ ως σύμβουλος γάμου. Ό,τι κι αν τη συμβούλευσε ο αδερφός της, φαίνεται να έπιασε: έναν χρόνο μετά η Αντουανέτα γεννούσε την κόρη της, Μαρία Θηρεσία Καρλότα (Δεκέμβριος 1778). Το 1881 θα έρθει και ο πολυπόθητος γιος, που ονομάστηκε αυτόματα δελφίνος (διάδοχος του θρόνου δηλαδή), ενώ μια δεύτερη κόρη θα γεννηθεί το 1786, για να πεθάνει ωστόσο τον επόμενο χρόνο.

Μαρία Αντουανέτα: Η άπιστη σύζυγος

Ξεκινώντας ήδη από το 1780, η Μαρία Αντουανέτα περνούσε ολοένα και περισσότερο χρόνο στο Μικρό Τριανόν, τα μικρά αλλά πολυτελή προσωπικά διαμερίσματα που έχτισε στους κήπους των Βερσαλιών, σχεδόν πάντα χωρίς τον βασιλιά. Οι φήμες έδιναν και έπαιρναν βέβαια για τη σεξουαλική της ζωή και την ακόρεστη δίψα της για ρομάντζα: σύντομα θα της πρόσαπταν εξωσυζυγική σχέση με σουηδό διπλωμάτη.

Αναρίθμητες φυλλάδες κατηγορούσαν τη βασίλισσα για μοιχεία. Κάποια έντυπα μάλιστα, δε δίστασαν να την απαθανατίσουν με λάγνα σχέδια, συνοδευόμενα από πολυάριθμους εραστές. Οι αντιβασιλικοί φυλλαδιογράφοι έβγαζαν τη χολή τους, υπονοώντας και αιμομιξία με τον Κόμη του Αρτουά και λεσβιασμό με τη δούκισσα του Πλινιάκ.

Ο πιο γνωστός εραστής ήταν ο Σουηδός Axel Fersen, ο οποίος ήταν διπλωμάτης και έμενε κρυφά στο παλάτι της, στις Βερσαλίες. Έχει υποννοειθεί επίσης, ότι ενδέχεται να ήταν ο πατέρας ενός από τα δύο επιζώντα παιδιά της. Σύμφωνα με το βιβλίο «I Love You Madly – Marie-Antoinette: The Secret Letters» (Σας αγαπώ τρελά – Μαρία Αντουανέτα: Οι μυστικές επιστολές), της Βρετανίδας ιστορικού Evelyn Farr, το ζευγάρι αντάλασσε ερωτικές επιστολές, χρησιμοποιώντας αόρατο μελάνι και κωδικοποιημένα ονόματα.

Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα των επιστολών.

«Ζω και υπάρχω μόνο για να σ’ αγαπώ – η λατρεία που σου έχω είναι η μόνη μου παρηγοριά», γράφει ο Fersen.

«Θεέ μου, πόσο σκληρό είναι να είσαι τόσο κοντά και να μη μπορώ να σε δω», απαντούσε η βασίλισσα. «Κλείνω το γράμμα, αλλά όχι, χωρίς να σου πω αγαπημένε μου ότι σ’ αγαπώ τρελά και ποτέ, ποτέ δε θα μπορούσα να υπάρχω, χωρίς να σε λατρεύω».

Σύμφωνα με τον Independent, πολλοί μελετητές είναι διστακτικοί για το αν όντως το ειδύλλιο υπήρξε στην πραγματικότητα, καθώς είναι δύσκολο να εξακριβωθεί τι συνέβη πριν από τόσους αιώνες. Ωστόσο η Farr, αναφέρει ότι πρέπει να υπήρχε ένα μεγάλο ειδύλλιο ανάμεσά τους, το οποίο δεν ήταν μάλιστα και καθόλου πλατωνικό.

Μαρία Αντουανέτα: Το σκάνδαλο με το διαμαντένιο κολιέ

Το 1785, το διαβόητο σκάνδαλο για το διαμαντένιο κολιέ θα αμαύρωνε τη φήμη της αμετάκλητα: ένας κλέφτης ντυμένος σαν την Αντουανέτα υφάρπαξε ένα περιδέραιο με 647 διαμάντια και προσπάθησε να το βγάλει λαθραία στο Λονδίνο. Παρά το γεγονός ότι η Αντουανέτα δεν είχε βέβαια καμία σχέση με το περιστατικό, στα μάτια του κόσμου ήταν ένοχη: τέτοιο ήταν το μένος του γαλλικού πληθυσμού με τα καμώματα της βασίλισσας που τίποτα δεν μπορούσε να τη σώσει από την οργή του.

Παρά τις προειδοποιήσεις του Λουδοβίκου και τις αδελφικές νουθεσίες του αυτοκράτορα -πλέον- Ιωσήφ Β’, η Μαρία Αντουανέτα δεν θα άφηνε τη δημόσια κατακραυγή να της αλλάξει τον σπάταλο τρόπο ζωής της. Ούτε καν η θέα του λαού που στέναζε από τη φτώχεια και πέθαινε έξω από τα ανάκτορα δεν μπορούσε να της αλλάξει γνώμη. Κι έτσι το 1786 θα ξεκινήσει να χτίσει το νέο της παλάτι κοντά στο Μικρό Τριανόν των Βερσαλιών!

Μαρία Αντουανέτα και Γαλλική Επανάσταση

Στις 14 Ιουλίου 1789, 900 περίπου γάλλοι εργάτες και αγρότες όρμησαν στη Βαστίλη για να εξοπλιστούν με όπλα και πυρομαχικά: ήταν η απαρχή της πολιτικής επανάστασης που θα έμενε στην Ιστορία γνωστή ως Γαλλική Επανάσταση!

Στο βασιλικό παλάτι των Παρισίων, ο μονίμως αναποφάσιστος Λουδοβίκος ΙΣΤ’ έμοιαζε παράλυτος από τις εξελίξεις, με τη Μαρία Αντουανέτα να αναλαμβάνει αμέσως δράση: συναντιέται εκτεταμένα με συμβουλάτορες και προξένους ξένων αυλών, ξαποστέλνοντας ταυτόχρονα επείγουσες επιστολές σε ευρωπαίους ηγεμόνες ικετεύοντάς τους να σώσουν τη γαλλική μοναρχία.

Στις 5 και 6 Οκτωβρίου 1789 ένα πλήθος 10.000 ανθρώπων συγκεντρώθηκε έξω από τα ανάκτορα των Βερσαλιών απαιτώντας τη μεταφορά του βασιλιά και της βασίλισσας στο Παρίσι. Ο κόσμος ξεχύθηκε στο βασιλικό ανάκτορο των Βερσαλλιών και -εξαγριωμένος- κατευθύνθηκε προς το υπνοδωμάτιο της Μαρίας Αντουανέτας. Εκείνη, από μια μυστική έξοδο, κατάφερε να φτάσει στα διαμερίσματα του βασιλιά κι έτσι γλίτωσε το λιντσάρισμα.

Τον Ιούνιο του 1791, η ίδια -με τη βοήθεια του σουηδού εραστή της- οργανώνει απόπειρα απόδρασης της βασιλικής οικογένειας από τη Γαλλία, με το βασιλικό ζεύγος να συλλαμβάνεται ωστόσο στο Βέλγιο και να επιστρέφει άρον-άρον στο Παρίσι. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, ο Λουδοβίκος συμφωνεί να επικυρώσει το Σύνταγμα που γεννήθηκε από τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης με αντάλλαγμα τη διατήρηση της συμβολικής έστω εξουσίας του.

Το καλοκαίρι του 1792 ωστόσο, με τη Γαλλία ήδη σε πόλεμο με την Αυστρία και την Πρωσία, η αυξανόμενη επιρροή του ριζοσπάστη ηγέτη Ροβεσπιέρου θα καλούσε στην οριστική ανατροπή του βασιλιά: τον Σεπτέμβριο, έπειτα από έναν τρομερό μήνα σφαγών στο Παρίσι, η Εθνοσυνέλευση αποφάσισε την κατάργηση της μοναρχίας και τη διακήρυξη της γαλλικής δημοκρατίας, συλλαμβάνοντας τον βασιλιά και τη βασίλισσα…

Μαρία Αντουανέτα: Θάνατος και κληρονομιά

Τον Ιανουάριο του 1793, ο βασιλιάς περνά από δίκη και με συνοπτικές διαδικασίες καταδικάζεται σε θάνατο για προδοσία: στις 21 Ιανουαρίου 1793 σέρνεται στην γκιλοτίνα και καρατομείται. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, με τον Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο να έχει ήδη εγκαινιάσει τη διαβόητη και αιματοβαμμένη Βασιλεία του Τρόμου, που θα στερούσε τη ζωή σε δεκάδες χιλιάδες Γάλλους, η Μαρία Αντουανέτα σέρνεται σε δίκη παρωδία με κατηγορίες για κλοπή, απάτη, προδοσία, αλλά και σεξουαλική κακοποίηση του γιου της (κάτι που ήταν καταφανώς ψευδές).

Έπειτα από τη διήμερη ακροαματική διαδικασία, το δικαστήριο τη στέλνει στη λαιμητόμο στις 16 Οκτωβρίου 1793. «Είμαι ήρεμη», γράφει σε επιστολή της το βράδυ πριν από την εκτέλεσή της, «όπως οι άνθρωποι που έχουν καθαρή τη συνείδησή τους».

Η Μαρία Αντουανέτα φυλακίστηκε στο Παρίσι, όπως και τα υπόλοιπα μέλη της βασιλικής οικογενείας. Τότε ήταν που εμφάνισε μια πρωτοφανή αλλαγή στο χαρακτήρα της. Καθοδηγούσε και έδινε συμβουλές στους δικούς της ανθρώπους και εμφανιζόταν αποφασισμένη να οδηγήσει η ίδια την εκστρατεία ενάντια στην επανάσταση.

Παρ’ όλα αυτά, το πρωί της 16ης Οκτώβρη του 1793, ο δήμιος Ανρί Σανσόν έσυρε από το κελί της φυλακής τη Mαρία Αντουανέτα, την 37χρονη πρώην βασίλισσα της Γαλλίας, η οποία λίγες ώρες νωρίτερα δικάστηκε με την κατηγορία της προδοσίας και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο δήμιος με την κόκκινη κουκούλα έκοψε αρχικά τα μαλλιά της βασίλισσας, για να της προσφέρει έναν καθαρό και γρήγορο θάνατο. Λίγο μετά, την αποκεφάλισε μπροστά σε ένα χαρούμενο πλήθος που ζητωκραύγαζε το σύνθημα: «Vive la nation!» («Ζήτω το έθνος!»)

Τα τελευταία της λόγια ήταν: «Συγχωρήστε με, κύριε», τα οποία απευθύνονταν στο δήμιο της, του οποίου το πόδι πάτησε κατά λάθος.

Μαρία Αντουανέτα: Το περίφημο παντεσπάνι

Η θρυλική της απόκριση στα παράπονα των αυλικών της ότι «ο λαός πεινάει, δεν έχει ψωμί να φάει» έχει απαθανατιστεί με το προκλητικό «ας φάει τότε παντεσπάνι»! Η φράση αποδίδεται στην Αντουανέτα καθ’ υπερβολή, καθώς δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι πράγματι την είπε, με τους μελετητές να τη θεωρούν απλώς πιασάρικο δημοσιογραφικό κλισέ της εποχής, που σίγουρα θα είχε εμφανιστεί στα λιβελογραφήματα κατά της βασίλισσας.

Σε αυτό που συμφωνούν ωστόσο οι ιστορικοί είναι ότι θα μπορούσε πράγματι να την είχε πει, καθώς ο προκλητικός της βίος και η αλόγιστη σπατάλη της σύνορα δεν γνώριζαν. Η φράση εμφανίστηκε μάλιστα σε γραπτή μορφή για πρώτη φορά στις «Εξομολογήσεις» του Ρουσό (1782), με τον συγγραφέα να αποδίδει ωστόσο τα λόγια σε πριγκίπισσα που δεν κατονομάζει…