Αγία Υπομονή: Η αυτοκράτειρα που έγινε μοναχή και προστάτιδα των φτωχών

Η μνήμη της Αγίας Υπομονής εορτάζεται στις 29 Μαΐου από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η Ελένη Δραγάση-Παλαιολόγου ή Αγία Υπομονή ήταν αυτοκράτειρα του Βυζαντίου ως σύζυγος του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου και μητέρα των δύο τελευταίων βυζαντινών (Ρωμαίων) Αυτοκρατόρων: του Ιωάννη Η΄ και του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Γεννήθηκε το 1372 στη Σερβία κι ήταν κόρη του Σέρβου δεσπότη Κωνσταντίνου Δραγάση Ντεγιάνοβιτς, 5ου απογόνου του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου.

Παντρεύτηκε το 1392 το Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο κι απέκτησαν εννιά παιδιά, έχασαν όμως τρία από επιδημία το 1399. Τα έξι που επέζησαν ήταν όλα αγόρια. Ο μεγαλύτερος Ιωάννης Η  έγινε αυτοκράτορας, ο δεύτερος Θεόδωρος Β’ Παλαιολόγος έγινε δεσπότης του Μυστρά, ο τρίτος Ανδρόνικος Παλαιολόγος της Θεσσαλονίκης, ο τέταρτος Κωνσταντίνος ΙΑ αυτοκράτορας, ο πέμπτος Δημήτριος Παλαιολόγος επίσης δεσπότης του Μυστρά κι ο τελευταίος Θωμάς Παλαιολόγος του Μωρέως διοικώντας την Πάτρα. Το 1395 έχασε τον πατέρα της που σκοτώθηκε στη μάχη του Ρόβινε της Ρουμανίας.

Ως γυναίκα κι αυτοκράτειρα, κατά τον φιλόσοφο Πλήθωνα (Γεώργιο Γεμιστό), διακρινόταν για τη σωφροσύνη της και την δικαιοσύνη της. Με τα καλύτερα λόγια την περιγράφει κι ο ιστορικός Γεώργιος Σφραντζής. Ο σύζυγός της Μανουήλ έγινε το 1425 μοναχός με το όνομα Ματθαίος, λίγο πριν πεθάνει. Μετά το θάνατό του έγινε και η ίδια μοναχή στο μοναστήρι της Κυρά – Μάρθας της Κωνσταντινούπολης, παίρνοντας το όνομα Υπομονή.

Ήταν μια μοναχή σαν όλες τις άλλες και, ακόμη και αν ήταν αυτοκράτειρα, έκανε όλα τα διακονήματα στο μοναστήρι. Ωστόσο πολλοί τη συμβουλεύονταν κι ιδιαίτερα οι γιοί της

Η Υπομονή βοήθησε να ιδρυθεί ένας οίκος ευγηρίας, με το όνομα ‘Η ελπίδα των απελπισμένων’, στο μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη (του τιμίου Προδρόμου) της Πέτρας όπου φυλασσόταν το σκήνωμά του Αγίου Παταπίου. Όταν πέθανε το 1448 ο μεγαλύτερος γιος της αυτοκράτορας Ιωάννης, η διαδοχή του έγινε αντικείμενο σύγκρουσης ανάμεσα στο μεγαλύτερο εν ζωή Κωνσταντίνο, και τον φιλόδοξο αλλά επαρμένο και φιλότουρκο Δημήτριο.

Η σοφή μητέρα ήξερε ότι ο Κωνσταντίνος ήταν πιο άξιος, συγκράτησε το Δημήτριο που έσπευσε πρώτος στην Κωνσταντινούπολη και μεσολάβησε για την ομαλή διαδοχή στον Κωνσταντίνο, πείθωντας ακόμα και τον οθωμανό σουλτάνο Μουράτ Β να τον αποδεχθεί[1]. Τα κατάφερε κι ο Κωνσταντίνος ανέλαβε ως αυτοκράτορας την ημέρα των Φώτων 6 Ιανουαρίου 1449 στο Μυστρά.

Η Αγία Υπομονή όπως την ονόμασε η εκκλησία απεβίωσε στις 13 Μαρτίου του 1450, 3 χρόνια πριν η Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα της Αυτοκρατρίας, πέσει στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων, έπειτα από μακρά πολιορκία. Στην πτώση της Κωνσταντινούπολης ο γιος της, Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος, απεβίωσε στη μάχη. Η Αγία Υπομονή ετάφη στη μονή του Παντοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη, όπου ετάφησαν ο σύζυγός της Μανουήλ και 3 από τα παιδιά τους (εκ των οποίων τα 2 ήταν μοναχοί).

Η ανεύρεση της αγιογραφίας και της τιμίας κάρας

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453, ο Αγγελής Νοταράς, συγγενής του αυτοκράτορα (ανιψιός της Αγίας Υπομονής), μετέφερε στο βουνό Γεράνεια κοντά στην Αθήνα και έκρυψε το λείψανο του Αγίου Παταπίου σε μια σπηλιά, κοντά στην πόλη Θέρμαι (το σημερινό Λουτράκι), που ήταν ήδη ασκητήριο μοναχών από τον 11ο αιώνα. Στο σπήλαιο αυτό βρέθηκε Βυζαντινή αγιογραφία της Αγίας Υπομονής και η αγία κάρα της. Στο σπήλαιο αυτό χτίστηκε το 1952 από τον γέροντα Νεκτάριο Μαρμαρινό το μοναστήρι του Αγίου Παταπίου, όπου και φυλάσσεται η σεπτή κάρα της Αγίας Υπομονής μέχρι σήμερα.

Η μνήμη της Αγίας Υπομονής εορτάζεται στις 29 Μαΐου από την Ορθόδοξη Εκκλησία.