Λεονάρντι Ντα Βίντσι: “Δικάζεται” σε σκηνή θεάτρου

Λεονάρντι Ντα Βίντσι: Την ώρα που απ’ άκρου εις άκρον στην Ευρώπη, ιδίως στις πόλεις που έλαμψε το άστρο του, κορυφώνονται οι εκδηλώσεις κι εκθέσεις για τα 500 χρόνια από τον θάνατο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, μία δίκη στήθηκε εναντίον του από σκηνής θεάτρου, στο ιστορικό Ελιζέο της Ρώμης.

Αυτουργός της ιδιότυπης αυτής έγκλησης, που αποτυπώνεται στο θεατρικό έργο «Η Ιστορία δικάζεται» (Processo alla storia) είναι η Ελίζα Γκρέκο. Σε αυτή τη δίκη, στην οποία κατηγορείται ο Λεονάρντο ως εμπνευστής και πρωτοπόρος καταστροφικών εφευρέσεων για το μέλλον της ανθρωπότητας (από τις πολεμικές μηχανές του, τα πειράματά του για τη φυσική και τη φυσιολογία, με στόχο τη δημιουργία ‘σκεπτόμενων μηχανών’ κι ευγονικής, έως τις πρόδρομες θεωρίες του για την τεχνητή νοημοσύνη), συμμετέχουν αληθινοί δικαστές, δικηγόροι και στους ρόλους των μαρτύρων κατηγορίας και υπεράσπισης συμμετέχουν φυσικοί κι ερευνητές. Για την ιστορία πάντως, στη δίκη τούτη (προθέσεων, θα έλεγε κανείς), ο ιδιοφυής δημιουργός αθωώνεται.

Ο Λεονάρντο, ίσως η πιο γνωστή κι αναγνωρίσιμη προσωπικότητα της Ιταλίας σε όλον τον κόσμο, έζησε και δημιούργησε ως κατά περίσταση σύμβουλος και μηχανικός-με τη ζωγραφική να αποτελεί ουσιαστικά μία μόνο από τις πτυχές των υπηρεσιών που διέθετε στους ισχυρούς μονάρχες της εποχής του. Αυτόν προσκαλούσαν από τη Ρώμη, ως το Μιλάνο, διαμέσου της Φλωρεντίας και της Γαλλίας ακόμη, για να δώσει σχήμα και πνοή σε έργα μηχανικής, αμυντικές κατασκευές και όπλα, να σχεδιάζει δίκτυα υποδομών. Όσο για τις αμιγώς καλλιτεχνικές εργασίες και τα αρχιτεκτονικά, οι εστεμμένοι της εποχής προτιμούσαν άλλους δημιουργούς, από τον Ραφαήλο, τον Μποτιτσέλι, ως τον Μπρουνελέσκι.

Ενδεχομένως ο Λεονάρντο να ήταν ένας άνθρωπος δυστυχισμένος στην εποχή του, γνωρίζοντας πως είναι παραγνωρισμένος και πως οι οραματικές του προτάσεις έμελλαν να αναγνωρισθούν ως πρωτοπόρες μετά από πολλούς αιώνες. Γιατί, στην εποχή του διώχθηκε για τις μελέτες του στην ανατομία, που σήμερα θεωρούνται σημαντικές, αγνοήθηκαν οι ιεραρχήσεις του στη βοτανική, αφέθηκαν ανεκμετάλλευτες οι προτάσεις του για πολεμικές μηχανές-από τους προδρόμους των σημερινών αρμάτων μάχης, ή τα μη επανδρωμένα πτητικά μέσα, τα σημερινά drones!!!!, μέχρι τις «σκεπτόμενες μηχανές» που θεωρητικά επινόησε. Για πολλούς τομείς της σημερινής τεχνολογίας αιχμής θα πρέπει να ανατρέξουμε σε εκείνα τα χρόνια του 1400 οπόταν ο Λεονάρντο εξέφραζε θεωρίες για την κινητική, την ενέργεια, την ιατρική, με στόχο τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων.

Απόψεις αιρετικές, που όμως κατέληξαν να εξάπτουν την φαντασία και να παρακινούν την εφευρετικότητα των κατοπινών του, που σταδιακά έφθασαν να δώσουν σάρκα κι οστά, π.χ. στα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που βομβαρδίζουν με «χειρουργικό τρόπο», ή τη βιο-μηχανική, που για πολλούς απειλεί με εκμηχανισμό κι έλεγχο συνείδησης και κινήσεων το ανθρώπινο γένος.

Πού σταματά ο ρεαλισμός των μηχανών του Λεονάρντο και πού αρχίζει η αμφιβολία για την ορθή χρήση της τεχνολογίας; Πώς αυτή θα πρέπει να χρησιμοποιείται, προκειμένου να βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων; Αυτά είναι κάποια από τα ζητήματα που αναδύονται από το ιδιότυπο τούτο έργο, που έρχεται σε αντίθεση με την εύκολη δοξολογία του πνεύματος του Λεονάρντο, έτσι όπως η παραδοσιακή κριτική μας το έχει παραδώσει.

Κι όμως, κάποιος πέρα από τη μεταθανάτια θριαμβική υποδοχή της δημιουργίας του Λεονάρντο θα πρέπει να ενσκήψει στη μοναξιά της πεισματικής του και λεπτοδουλεμένης έρευνας -στα 14 χρόνια που του πήρε για να τελειώσει τη Τζοκόντα- ώστε να είναι τόσο τέλεια που να αποτυπώνει πλήρως τα ιδανικά του Ανθρωπισμού της Αναγέννησης, όπου το μυαλό του γεννήτορα, η ηθική του κορμοστασιά και η αισθητική του συγκίνηση, είναι πιο σημαντικό από την ίδια την ανακάλυψή του. «Η πρακτική χωρίς θεωρία, είναι σα να ταξιδεύεις στη θάλασσα χωρίς δοιάκι», έλεγε κι ο ίδιος ο Λεονάρντο, δείχνοντας πως η σκέψη (ιδίως ο στοχασμός για την πορεία του δημιουργήματός σου) πρέπει να είναι σύνδρομη με την πρακτική του χρήση. Αυτό που ίσως λείπει σήμερα.