Επιζητώντας το αυτονόητο

Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Νοέμβριος 2019. Κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης στο πλαίσιο της διαδικασίας επιλογής των φοιτητών νομικής για το επόμενο ακαδημαϊκό έτος, οι υποψήφιοι ερωτήθηκαν, μεταξύ άλλων, ποιος θεωρούν ότι είναι ο ρόλος που καλείται να παίξει το πανεπιστήμιο στη σημερινή κοινωνία.

Ενόσω πρόκειται για μια ερώτηση με πολλές διαστάσεις και, όπως ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν διαφορετικές προσεγγίσεις, η κοινή συνισταμένη του συνόλου των απαντήσεων που λάβαμε συνοψίζεται στο εξής: το πανεπιστήμιο αποτελεί έναν χώρο μάθησης, ελεύθερης και απρόσκοπτης διακίνησης ιδεών, όπου οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία, μέσα σε ένα ασφαλές και ουδέτερο περιβάλλον, να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους, να οξύνουν την κριτική τους ικανότητα και να γαλουχηθούν με τις αξίες και τα εφόδια, με τα οποία θα κληθούν να πορευθούν στον μετέπειτα επαγγελματικό και κοινωνικό τους βίο.

Μπορεί τα ανωτέρω να φαντάζουν τετριμμένα σε οποιονδήποτε φοιτητή πανεπιστημίου του εξωτερικού, η απάντηση, ωστόσο, που θα έδινε ένας Έλληνας φοιτητής στην ίδια ερώτηση θα ήταν ουσιωδώς διαφορετική. Δυστυχώς, για όσους φοιτούν και εργάζονται σε ελληνικό πανεπιστήμιο η ως άνω εικόνα απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό;

Αρχικά, ας ξεκαθαρίσουμε το εξής: η βασική διαφορά μεταξύ ελληνικών πανεπιστημίων και πανεπιστημίων του εξωτερικού δεν έγκειται στο επίπεδο της εκπονούμενης ερευνητικής διαδικασίας. Έχοντας ολοκληρώσει σπουδές τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έχοντας εργαστεί σε δύο από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου και ερχόμενη καθημερινά σε επαφή με ερευνητές από όλον τον κόσμο, είμαι πλέον σε θέση να επιβεβαιώσω ότι το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν υπολείπεται των αντίστοιχων ιδρυμάτων του εξωτερικού ούτε σε επίπεδο φοιτητών ούτε σε επίπεδο ερευνητικού προσωπικού.

Τουναντίον, η ποιότητα της παρεχόμενης στην Ελλάδα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δοκιμάζεται και αποδεικνύεται καθημερινά, αρκεί να αναλογιστούμε το πλήθος Ελλήνων φοιτητών και ακαδημαϊκών που διαπρέπουν σήμερα σε κορυφαία πανεπιστήμια διεθνώς. Πού υστερούμε, λοιπόν; Γιατί κάτι δεδομένο για έναν φοιτητή εξωτερικού στην Ελλάδα θα φάνταζε εξεζητημένο, ίσως και ουτοπικό;

Η υποχρηματοδότηση, η υποστελέχωση, οι ελλιπείς έως και ανύπαρκτες υποδομές, η έλλειψη μακροχρόνιου οργανωτικού σχεδιασμού είναι μεταξύ των βασικών προβλημάτων που μαστίζουν το ελληνικό πανεπιστήμιο, καθιστώντας την εκπλήρωση του ρόλου του έναν πραγματικό άθλο για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα μας την τελευταία δεκαετία, σε συνδυασμό με την συνταγματικώς κατοχυρωμένη κρατική υποχρέωση παροχής δωρεάν τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, η οποία κατ’ αρχήν δεν επιτρέπει την επιβολή διδάκτρων για την ενίσχυση του πανεπιστημιακού προϋπολογισμού, σίγουρα αποτελούν παράγοντες που δυσχεραίνουν σημαντικά το έργο το ελληνικού πανεπιστημίου σε σχέση με αντίστοιχα πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού.

Παρόλα αυτά, η κορωνίδα του χάσματος μεταξύ του συστήματος παροχής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό εντοπίζεται αλλού. Δυστυχώς, η διαστρεβλωμένη ερμηνεία της καταργηθείσας πλέον ρύθμισης περί πανεπιστημιακού ασύλου είχε εξαλείψει κάθε ψήγμα ασφάλειας εντός των χώρων των ελληνικών πανεπιστημίων, καθιστώντας το πλέον αυτονόητο χαρακτηριστικό ενός διεθνούς πανεπιστημιακού ιδρύματος ελληνικό ζητούμενο.

Η πρόσφατη επικαιρότητα απέδειξε για μια ακόμη φορά πως το πανεπιστημιακό άσυλο, όπως ίσχυε μέχρι πρότινος, είχε μετατρέψει τους πανεπιστημιακούς χώρους σε ορμητήρια βίας, δημιουργώντας κατ’ ουσίαν νησίδες ανομίας. Είναι δε τουλάχιστον ειρωνικό η πρακτική εφαρμογή μιας ρύθμισης που θεσπίστηκε με στόχο ακριβώς την ενίσχυση και προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας να καταλήγει σε πολλές περιπτώσεις να επιφέρει το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, οδηγώντας στη φίμωση φοιτητών και ακαδημαϊκών υπό το φόβο επεισοδίων και προπηλακισμών εντός του πανεπιστημίου άβατου.

Το αίσθημα ασφάλειας που οφείλει να εμπνέει και να αποπνέει ένα πανεπιστήμιο συνιστά το πρωταρχικό μέσο για την επιτέλεση του ρόλου του. Ταυτόχρονα, αποτελεί κάτι το απολύτως ελάχιστο σε διεθνές επίπεδο, μη εξαρτώμενο σε καμία περίπτωση ούτε από το δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα του εκάστοτε πανεπιστημιακού ιδρύματος ούτε από το ύψος των διδάκτρων που ενδεχομένως καλούνται να καταβάλουν οι φοιτητές του.

Θα ήταν, φυσικά, υπεραπλουστευτικό να κατηγορήσουμε την εφαρμογή της ρύθμισης περί πανεπιστημιακού ασύλου για όλα τα κακώς κείμενα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Ωστόσο, η μέσω της κατάργησής της επαναφορά της νομιμότητας στους χώρους των ελληνικών πανεπιστημίων ήταν ένα αναγκαίο, έστω μη επαρκές, πρώτο βήμα προς την καταπολέμηση της υπολειτουργίας τους και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους σε διεθνές επίπεδο.