Η ελληνική σημαία δεν ήταν πάντα αυτή που γνωρίζουμε

Ελληνική σημαία. Όλοι τη γνωρίζουμε, όλοι την αγαπάμε και την τιμούμε. Στην πραγματικότητα όλος ο κόσμος γνωρίζει την ελληνική σημαία, αφού είναι από τις πιο ιδιαίτερες σημαίες παγκοσμίως, όσον αφορά τουλάχιστον τη μορφολογία της. Και η ιστορία της όμως είναι εξίσου ιδιαίτερη, καθώς η ελληνική σημαία, όπως και η Ελλάδα, έχει περάσει από χίλια κύματα. Ωστόσο, η μορφή της όπως τη γνωρίζουμε σήμερα δεν ήταν πάντα έτσι. Ας κάνουμε, λοιπόν, μια μικρή αναδρομή στα στάδια από τα οποία πέρασε το εθνικό μας σύμβολο.

Μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ο ελληνισμός βρισκόταν σε δύσκολη θέση, καθώς ήταν διασπασμένος και υπό την τουρκική κατοχή. Υπήρχαν κατά τόπους σημαίες, οι οποίες λόγω της ανάγκης των Ελλήνων να δείξουν ποιοι είναι και να δηλώσουν την ταυτότητα τους, διαφοροποιήθηκαν από τις βυζαντινές αλλά είχαν σχεδόν όλες ένα κοινό σημείο. Έναν σταυρό ή κάποιον Άγιο.

Η πρώτη σημαία που καθιερώθηκε σχετικά από πολλούς ήταν η σημαία των Μαυρομιχαλαίων, οι οποίοι συμμετείχαν στην από τη Ρωσία υποκινούμενη επανάσταση του 1769. Η σημαία αυτή ήταν λευκή με κυανό σταυρό. Η σημαία αυτή λοιπόν διατηρήθηκε μέχρι και τον πρώτο χρόνο της επανάστασης από τους Μαυρομιχαλαίους και αποτέλεσε την κατά γενική ομολογία πρώτη ελληνική σημαία προ επανάστασης του 1821.

Το πρώτο έτος της Ελληνικής Επανάστασης δεν υπήρχε ενιαία διοίκηση και το κάθε στρατιωτικό σώμα έφερε τη δική του σημαία. Υπήρχε και πάλι, όμως, το κοινό σημείου του σταυρού με συνοδεία αγίων ή αετού. Το 1822 πραγματοποιήθηκε η Α’ Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο, η οποία ψήφισε το Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος, το πρώτο ελληνικό σύνταγμα. Σε αυτό συναντάται η πρώτη απόφαση για τη μορφή της ελληνικής σημαίας, με την οποία καθιερώθηκαν το κυανό και το λευκό ως χρώματα της σημαίας και ανατέθηκε στο Εκτελεστικό Σώμα να προσδιορίσει τη μορφή της. Η μορφή της πρώτης σημαίας του ελληνικού κράτους ήταν ένας λευκός σταυρός σε κυανό φόντο.

Μετά την Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδας, αναγνωρίσθηκε με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1832 από τις Μεγάλες Δυνάμεις (Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και Ρωσία) το Βασίλειο της Ελλάδας.

Αποτέλεσε το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, έπειτα από την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ενώ είχε προηγηθεί η δημιουργία της Προσωρινής Διοίκησης της Ελλάδας. Τα εδάφη του νέου αυτού κράτους υπήρξαν οι απελευθερωμένες περιοχές από την Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και την μετέπειτα παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Ελλάδα αναφερόταν ως Βασίλειον τῆς Ἑλλάδος όλο το διάστημα της νεότερης ιστορίας της, κατά το οποίο το πολίτευμα της χώρας ήταν Βασιλευομένη Δημοκρατία, δηλαδή από το 1832 μέχρι το 1924.

Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, η σημαία της Ελλάδος υπήρξε ίδια με μικρές αλλαγές. Κατά τη βασιλεία του Όθωνα ο  λευκός σταυρός σε κυανό φόντο συνέχισε να αποτελεί τη βάση της ελληνικής σημαίας, μόνο που αυτή τη φορά προστέθηκε στο κέντρο της ένα στέμμα και βασιλικά παράσημα. Αυτή ήταν η μορφή της σημαίας μέχρι το 1924 με μικρές διαφοροποιήσεις, η σημαντικότερη των οποίων ήταν το 1862 όταν με την κατάλυση της βασιλείας του Όθωνα το μπλε φόντο της σημαίας έγινε αρκετά πιο σκούρο και τα βασιλικά παράσημα αφαιρέθηκαν.

Στις 25 Μαρτίου 1924 τα Υπουργεία Στρατιωτικών και Ναυτικών αφαίρεσαν τα στέμματα από τις σημαίες, εκτελώντας το ψήφισμα της Δ΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης στην Αθήνα «Περί ανακηρύξεως τής Δημοκρατίας». Στις 20 Φεβρουαρίου 1930 νέο διάταγμα για τη μορφή της Σημαίας, όριζε ότι η κλίμακα της εθνικής σημαίας είναι 2:3. Η επίσημη σημαία είναι «κυανούν ορθογώνιο, με αναλογίες διαστάσεων επίσης 2:3, το οποίο διαιρείται σε τέσσερα ίσα ορθογώνια δι’ ορθίου λευκού σταυρού, του οποίου αι κεραίαι έχουσι πλάτος ίσον προς το 1/5 του πλάτους της σημαίας». Η επίσημη σημαία ορίστηκε να χρησιμοποιείται από υπουργεία πρεσβείες, δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες και φρούρια και η εθνική σημαία από πολεμικά και εμπορικά πλοία, ναυτικά και λιμενικά καταστήματα και ιδρύματα, από τα προξενεία και από τους ιδιώτες. Το διάταγμα όριζε ακόμη η σημαία του πεζικού να χρησιμοποιείται από τα συντάγματα πεζικού και ευζώνων, και στον ιστό της να φέρει υπερκείμενη σταυροφόρο χρυσή σφαίρα με εμπρός τον αριθμό του συντάγματος και πίσω το γράμμα Π.

Η ελληνική σημαία έμεινε έτσι μέχρι τις 10 Οκτωβρίου του 1935, όταν επαναφέρθηκαν τα στέμματα στις σημαίες με το ψήφισμα της Ε΄ Εθνικής Συνέλευσης στην Αθήνα «Περί καταργήσεως τής αβασιλεύτου Δημοκρατίας». Τα στέμματα έμειναν μέχρι και τη χούντα των Συνταγματαρχών το 1967, με εξαίρεση ένα διάλειμμα την περίοδο 1941-1944, κατά τη διάρκεια της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κατά τη διάρκεια της Χούντας τα στέμματα αφαιρέθηκαν οριστικά από την ελληνική σημαία και ως επίσημη αντί της σημαίας του στρατού ξηράς αναγνωρίστηκε αυτή του ναυτικού, η οποία έχει τη μορφή της σημαίας που γνωρίζουμε σήμερα. Η αναλογία της ωστόσο ήταν 7:12, κάτι το οποίο μετά τη Μεταπολίτευση άλλαξε, αφού επαναφέρθηκε η αναλογία 2:3 και ο Νόμος 48/1975 και το Προεδρικό Διάταγμα 515/1975 ρύθμιζαν με λεπτομέρειες τη μορφή και τις διαστάσεις της σημαίας.

Όσον αφορά τους λόγους του χρωματισμού και τη μορφολογία της σημερινής σημαίας μας λέγεται ότι η επιλογή των χρωμάτων έγινε για να συμβολίζει το γαλάζιο της θάλασσας του Αιγαίου και το λευκό των κυμάτων. Πάντως η πιο διαδεδομένη θεωρία για το πλήθος των λωρίδων, είναι ότι συμβολίζουν τις συλλαβές της φράσης «ελευθερία ή θάνατος», οι πέντε κυανές τις συλλαβές «Ε-λευ-θε-ρί-α» και οι τέσσερις λευκές «ή θά-να-τος». Οι θεωρίες για την επιλογή των χρωμάτων και το συμβολισμό των λωρίδων κρίνονται συχνά βέβαια ως λαϊκοί θρύλοι και ρομαντισμοί. Ωστόσο, γεγονός είναι πως πολλές από τις σημαίες της επανάστασης έφεραν μία από τις φράσεις «Ελευθερία ή Θάνατος», «Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ», ή «ΝΙΚΗ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ».