Μάνα γιορτή της μητέρας: Τρυφερές στιγμές μητέρας – παιδιού σε έργα τέχνης

Μάνα γιορτή της μητέρας: «Μητρότητα: όλη η αγάπη αρχίζει και τελειώνει εκεί» είχε γράψει ο Άγγλος ποιητής του 19ου αιώνα, Ρόμπερτ Μπράουνινγκ. Οι καλλιτέχνες δεν έμειναν ασυγκίνητοι σε αυτή τη σχέση και σ’ όλη την ιστορία της τέχνης απεικόνισαν πάμπολλες φορές την τρυφερότητα μεταξύ μητέρας και παιδιού.

Για τις γυναικείες εκπροσώπους του κινήματος του ιμπρεσιονισμού, ο χώρος του σπιτιού και η ζωή της μητέρας ήταν θέματα με τα οποία κατ’ εξοχήν αναμετριόνταν. Μία από αυτές ήταν η γεννημένη στην Αμερική, Γαλλίδα ζωγράφος Mary Cassat, φημισμένη για τους πολλούς πίνακές της με μητέρες και τα παιδιά τους. Στο έργο της, του 1897, «Πρόγευμα στο κρεβάτι» (βρίσκεται στο Norton Simon Museum), η Cassat απεικονίζει μια νεαρή μητέρα, φαινομενικά χαμένη στις σκέψεις της, να κρατά ένα παιδάκι με ροδαλά μάγουλα, καθώς αναπαύονται σε νέφη από μαξιλάρια και κουβέρτες.

Παινεμένη ως ένας από τους σπουδαιότερους πορτρετίστες της μοντέρνας ζωγραφικής, η Alice Neel δοκιμάστηκε σκληρά στη ζωή της. Το πρώτο της παιδί πέθανε από διφθερίτιδα και, παρ’ όλο που δεν ξεπέρασε το τραύμα σ’ όλη τη ζωή της, επικεντρώθηκε συν των χρόνω στο να φιλοτεχνεί πορτρέτα της οικογένειάς της και των φίλων της. Στον πίνακά της του 1967 «Μητέρα και Παιδί (Νάνσι και Ολίβια)», βλέπουμε τη νύφη της, τη Νάνσι, με το παιδί της, τη μικρή Ολίβια (το πρώτο εγγονάκι της Alice Neel).

Σημαντική φιγούρα του γαλλικού νεοκλασικισμού στις εικαστικές τέχνες, η Elisabeth Louise Vigée Le Brun ήταν η αγαπημένη ποτρετίστα της Μαρίας Αντουανέτας. Έγραψε ιστορία με τις πιο διαχρονικές απεικονίσεις της διαβόητης βασίλισσας της Γαλλίας (συμπεριλαμβανομένου και μιας προσωπογραφία της με τα παιδιά της). Η ζωγράφος ήταν και μητέρα, η κορούλα της λεγόταν Ζυλί. Τη λάτρευε και συχνά τη χρησιμοποιούσε ως μοντέλο όπως φαίνεται και στον πίνακα «Αυτοπροσωπογραφία με την Κόρη της, τη Ζυλί».

Η ταπεινής καταγωγής από τη Βαλτιμόρη Amy Sherald εκτοξεύθηκε στη στρατόσφαιρα της διεθνούς φήμης όταν επελέγη για το επίσημο πορτρέτο της Μισέλ Ομπάμα, τότε Πρώτης Κυρίας των ΗΠΑ. «Ζωγραφίζω τους πίνακες που θα ήθελα να δω σε μουσεία» είχε πει η Sherald και στο έργο της του 2016 «Μητέρα και Παιδί» η κλασική πόζα της Θεομήτορος και του Τέκνου αποδίδεται σε σύγχρονο περιβάλλον: το μικρό κοριτσάκι είναι στηριγμένο στον γοφό της μάνας της που φορά τζιν, την κοιτάζει με αγάπη ενώ η ψηλή γυναίκα έχει στυλώσει τα μάτια της στον θεατή.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η νεαρή Carrie Mae Weems -ζούσε στο Νορθάμπτον της Πολιτείας της Μασαχουσέτης- άρχισε να σκηνοθετεί στο τραπέζι της κουζίνας της φωτογραφίες στις οποίες η ίδια υποδυόταν διάφορους ρόλους: ρόλους ερωμένης, φίλης, μητέρας. Η δουλειά αυτή εξελίχθηκε στην ιστορικής σημασίας σειρά φωτογραφιών με τίτλο «Kitchen Table Series», ορόσημο στην αυτοπαρουσίαση της Αφρο-αμερικανής. Ο τίτλος της φωτογραφίας της του 1990 «Χωρίς τίτλο (Γυναίκα και κόρη με μέικ απ)» είναι εύγλωττος.

Ο Κιταγκάουα Ουταμάρο (Kitagawa Utamaro) ήταν ένας από τους επιφανείς καλλιτέχνες της περιόδου Έντο στην Ιαπωνία. Επαινέθηκε για τις τρυφερές απεικονίσεις όμορφων γυναικών και το ταλέντο του να αιχμαλωτίζει στιγμιότυπα ηρεμίας μεταξύ μητέρας και παιδιού. Σε αυτή τη νυχτερινή σκηνή η οποία παρουσιάζεται στο έργο του 1790 «Μεσάνυχτα: Μητέρα και Νυσταγμένο Μωρό» (βρίσκεται στο Metropolitan Museum of Arts, της Νέας Υόρκης), μια γυναίκα βγαίνει κάτω από την κουνουπιέρα στο κρεβάτι της και φροντίζει το μωρό της που, νυσταγμένο, τρίβει τα μάτια του.

Ο Αυστριακός καλλιτέχνης Gustav Klimt είχε έξι αδέλφια και λέγεται ότι ο ίδιος υπήρξε πατέρας τουλάχιστον δεκατεσσάρων. Ο πίνακάς του «Ελπίδα 2» (βρίσκεται στο Metropolitan Museum of Arts, της Νέας Υόρκης) είναι το δεύτερο έργο στο οποίο εστιάζει στο θέμα της εγκύου γυναίκας, θέμα το οποίο δεν ήταν και τόσο σύνηθες τότε και όχι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο. Η γυναίκα στον πίνακα είναι καλυμμένη με ένα ένδυμα με μοτίβα, το οποίο τυλίγει πολλές άλλες γυναίκες, οι οποίες, γονατιστές, κλίνουν τη κεφαλή. Στις αρχές του 20ού αιώνα η εγκυμοσύνη ήταν επίφοβη και οι επιπλοκές, συχνές.

Μια επιπλέον διάσταση της μητρότητας δίνει ο Νικόλαος Γύζης στην ελαιογραφία του «Η Ψυχομάνα» (φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1882 και 1883 και ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη). Στο έργο, τονίζεται η φιλάνθρωπη προθυμία μιας νεαρής μητέρας να βοηθήσει στην επιβίωση ενός ορφανού παιδιού, θηλάζοντάς το παρουσία της δικής της κορούλας. Για τον Γύζη, η σχέση μάνας-παιδιού υπερβαίνει την κύησή του από τη μητέρα. Όχι άδικα, ο Οδυσσέας Ελύτης είχε γράψει «Κι ένα τέταρτο μητέρας αρκεί για δέκα ζωές, και πάλι κάτι θα περισσέψει που να το ανακράξεις σε στιγμές μεγάλου κινδύνου».