Ύπατη Αρμοστεία: Χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες αντιμέτωποι με ακραίες παραβιάσεις δικαιωμάτων

«Κανείς δεν νοιάζεται αν θα ζήσεις ή θα πεθάνεις σε αυτό το ταξίδι». Με αυτόν τον τίτλο, η νέα έκθεση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.) και του Κέντρου Μεικτής Μετανάστευσης (Mixed Migration Centre – MMC) του Δανέζικου Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες (DRC) περιγράφει αναλυτικά πώς οι άνθρωποι που επιχειρούν να περάσουν από την Αφρική στις μεσογειακές ακτές υφίστανται ή γίνονται μάρτυρες φαινομένων ανείπωτης βίας και απανθρωπιάς στα χέρια διακινητών, παραστρατιωτικών ομάδων και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και κρατικών αξιωματούχων.

«Για πολύ καιρό, τα φρικτά περιστατικά κακομεταχείρισης που βιώνουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες σε αυτές τις χερσαίες διαδρομές παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό αθέατα», δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Filippo Grandi.

«Αυτή η έκθεση τεκμηριώνει δολοφονίες και γενικευμένη χρήση βάναυσης βίας που ασκείται εναντίον απελπισμένων ανθρώπων που διαφεύγουν από τον πόλεμο, τη βία και τις διώξεις. Απαιτείται ισχυρή ηγεσία και συντονισμένες ενέργειες από τα κράτη της περιοχής, με την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας, για να μπει ένα τέλος σε αυτές τις θηριωδίες, να προστατευθούν τα θύματα και να διωχθούν οι εγκληματίες που ευθύνονται για αυτά».

Η συλλογή επακριβών δεδομένων για τους θανάτους στο πλαίσιο των παράτυπων μεικτών μεταναστευτικών ροών, οι οποίες ελέγχονται από τους διακινητές, είναι εξαιρετικά δύσκολη καθώς πολλά περιστατικά συμβαίνουν στα κρυφά και μακριά από τα μάτια των αρχών και των επίσημων μηχανισμών που διατηρούν για τη διαχείριση δεδομένων και στατιστικών. Ωστόσο, τα ευρήματα της έκθεσης που βασίζονται κυρίως στο πρόγραμμα συλλογής δεδομένων 4Mi του MMC αλλά και σε στοιχεία επιπρόσθετων πηγών, υποδεικνύουν ότι τουλάχιστον 1.750 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στα ταξίδια αυτά το 2018 και το 2019.

Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 72 θανάτους κάθε μήνα, γεγονός που καθιστά τη διαδρομή αυτή μια από τις πιο θανατηφόρες διαδρομές στον κόσμο για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Οι θάνατοι αυτοί έρχονται να προστεθούν στις χιλιάδες ανθρώπων που έχουν χάσει τη ζωή τους ή αγνοούνται τα τελευταία χρόνια επιχειρώντας το επικίνδυνο πέρασμα της Μεσογείου για να φτάσουν στην Ευρώπη από τις βορειοαφρικανικές ακτές. Περίπου το 28% των θανάτων που καταγράφηκαν το 2018 και το 2019 έλαβαν χώρα ενώ οι άνθρωποι επιχειρούσαν να διασχίσουν την έρημο Σαχάρα.

Άλλα σημεία με μεγάλο αριθμό θανάτων είναι οι περιοχές Sabha, Kufra και Qatrun στη Νότια Λιβύη, ο κόμβος διακίνησης στην πόλη Bani Walid νοτιοανατολικά της Τρίπολης και αρκετές περιοχές κατά μήκος της δυτικοαφρικανικής πλευράς της διαδρομής που περιλαμβάνει το Bamako και το Agadez.

Ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των αναφορών και των δεδομένων για το 2020 δεν έχουν ακόμα βγει, είναι γνωστό ότι τουλάχιστον 70 πρόσφυγες και μετανάστες έχουν χάσει τη ζωή τους ήδη μέσα στο 2020, συμπεριλαμβανομένων τουλάχιστον 30 ανθρώπων που σκοτώθηκαν στα χέρια διακινητών στο Mizdah στα τέλη Μαΐου. Οι άνδρες, οι γυναίκες και τα παιδιά που επιβιώνουν, έχουν συχνά μόνιμα και σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας εξαιτίας των τραυματικών εμπειριών που έχουν ζήσει. Για πολλούς, η άφιξή τους στη Λιβύη είναι ο τελικός σταθμός ενός ταξιδιού που χαρακτηρίζεται από τρομακτικές μορφές κακοποίησης, όπως είναι οι τυχαίες δολοφονίες, τα βασανιστήρια, η εξαναγκαστική εργασία και οι ξυλοδαρμοί. Άλλοι συνεχίζουν να καταγγέλλουν ότι υφίστανται ωμή βία, όπως εγκαύματα από καυτό λάδι, λιωμένο πλαστικό ή καυτά μεταλλικά αντικείμενα, ηλεκτροπληξία ή δέσιμο σε ιδιαίτερα επίπονες θέσεις για το ανθρώπινο σώμα.

Οι γυναίκες και τα κορίτσια, αλλά και οι άνδρες και τα αγόρια, διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να πέσουν θύματα βιασμού και σεξουαλικής και έμφυλης βίας, ιδίως στους σταθμούς ελέγχου και σε συνοριακές περιοχές, καθώς και όταν διασχίζουν την έρημο. Το 31% περίπου των ερωτηθέντων που συμμετείχαν στην έρευνα του MMC και υπήρξαν μάρτυρες ή επιβίωσαν οι ίδιοι από περιστατικά σεξουαλικής βίας το 2018 ή το 2019, καταγγέλλουν ότι αυτό τους συνέβη σε περισσότερες από μία περιοχές. Οι διακινητές ήταν οι βασικοί δράστες των περιστατικών σεξουαλικής βίας στη Βόρεια και την Ανατολική Αφρική, αντιστοιχώντας στο 60% και στο 90% των αναφορών στις αντίστοιχες διαδρομές.

Παρ’ όλα αυτά, στη Δυτική Αφρική, οι κύριοι δράστες ήταν αξιωματούχοι των σωμάτων ασφαλείας, του στρατού και της αστυνομίας, αντιστοιχώντας στο ένα τέταρτο των καταγγελθέντων περιστατικών κακοποίησης.

Πολλοί άνθρωποι ανέφεραν ότι οι διακινητές τους εξανάγκαζαν σε πορνεία ή σε άλλες μορφές σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Από τον Ιανουάριο του 2017 έως και τον Δεκέμβριο του 2019, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες έχει καταγράψει πάνω από 630 υποθέσεις εμπορίας προσφύγων στο Ανατολικό Σουδάν, όπου σχεδόν 200 γυναίκες και κορίτσια ανέφεραν ότι ήταν επιβιώσασες σεξουαλικής και έμφυλης βίας. Μόλις βρεθούν στη Λιβύη, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες διατρέχουν κίνδυνο να υποστούν περαιτέρω κακομεταχείριση, καθώς οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις και το αδύναμο κράτος δικαίου επιτρέπουν συχνά σε διακινητές και παραστρατιωτικές ομάδες να δρουν υπό καθεστώς ατιμωρησίας.

Η Ύπατη Αρμοστεία καλωσορίζει τα βήματα που έκαναν πρόσφατα οι αρχές της Λιβύης εναντίον των ενόπλων ομάδων και των διακινητών, συμπεριλαμβανομένης της εφόδου σε δίκτυο διακίνησης και του παγώματος των οικονομικών πόρων διαφόρων διακινητών. Παράλληλα, καλεί τη διεθνή κοινότητα να παρέχει περισσότερη στήριξη στις αρχές της χώρας στις προσπάθειές της για την καταπολέμηση των δικτύων διακίνησης.

Πολλοί από αυτούς που επιχειρούν το θαλάσσιο πέρασμα προς την Ευρώπη αναχαιτίζονται από τη Λιβυκή Ακτοφυλακή και επιστρέφονται στις ακτές της Λιβύης.

Περισσότεροι από 6.200 πρόσφυγες και μετανάστες έχουν μέχρι στιγμής το 2020 επιστραφεί στις ακτές της Λιβύης, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο τελικός αριθμός για τη χρονιά αυτή πιθανότατα θα ξεπεράσει κατά πολύ τους 9.035 που επεστράφησαν μέσα στο 2019. Συχνά οι άνθρωποι αυτοί κρατούνται αυθαίρετα σε επίσημα κέντρα κράτησης, όπου αντιμετωπίζουν καθημερινή κακομεταχείριση και φρικτές συνθήκες. Άλλοι καταλήγουν σε «ανεπίσημα κέντρα» ή αποθήκες που ελέγχονται από διακινητές, οι οποίοι τους υποβάλλουν σε σωματική βία προκειμένου να τους αποσπάσουν χρήματα.

«Η απερίσκεπτη μεταχείριση των προσφύγων και των μεταναστών που βλέπουμε κατά μήκος αυτών των διαδρομών είναι απαράδεκτη», δήλωσε ο Bram Frouws, ο επικεφαλής του Κέντρου Μεικτής Μετανάστευσης. «Τα στοιχεία που παρέχουμε δείχνουν για μια ακόμα φορά ότι η Λιβύη δεν είναι ένα ασφαλές μέρος για να επιστρέφονται οι άνθρωποι. Δυστυχώς, αυτή μπορεί να μην είναι η τελευταία έκθεση που καταγράφει τέτοιες παραβιάσεις, αλλά αντιθέτως προστίθεται στα ολοένα αυξανόμενα αποδεικτικά στοιχεία που δεν μπορούν πλέον να αγνοηθούν».

Τα τελευταία χρόνια, έχει επιτευχθεί κάποια πρόοδος στη διαχείριση της κατάστασης, με ορισμένους από τους εγκληματίες που είναι υπεύθυνοι για τις κακοποιήσεις ή τους θανάτους να έχουν υποστεί κυρώσεις ή να έχουν συλληφθεί. Επιπλέον, έχει μειωθεί ο αριθμός των ανθρώπων που κρατούνται στα επίσημα κέντρα κράτησης της Λιβύης. Η Ύπατη Αρμοστεία έχει επανειλημμένα απευθύνει έκκληση για τον τερματισμό της αυθαίρετης κράτησης προσφύγων και αιτούντων άσυλο και είναι έτοιμη να στηρίξει τις λιβυκές αρχές για τον εντοπισμό και την εφαρμογή εναλλακτικών της κράτησης μέτρων.

Σε γενικές γραμμές, χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια για την ενίσχυση της προστασίας των ανθρώπων που ταξιδεύουν σε αυτές τις διαδρομές και την παροχή αξιόπιστων, νόμιμων εναλλακτικών απέναντι σε αυτά τα επικίνδυνα ταξίδια απελπισίας.

Απαιτείται ισχυρότερη συνεργασία μεταξύ των κρατών για τον εντοπισμό και την απόδοση ευθυνών όσων διαπράττουν τέτοια απεχθή εγκλήματα σε διαφορετικά σημεία κατά μήκος των διαδρομών, την ανταλλαγή σημαντικών πληροφοριών με τις αρμόδιες αρχές επιβολής του νόμου, την εξάρθρωση των δικτύων διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων και το πάγωμα των οικονομικών τους πόρων. Οι εθνικές αρχές πρέπει να κάνουν περισσότερα για τη διερεύνηση αναφορών σχετικά με περιστατικά κακομεταχείρισης από κρατικούς αξιωματούχους. Αυτά τα μέτρα πρέπει να συμβαδίζουν με τις παράλληλες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των βασικών αιτιών που οδηγούν τους ανθρώπους σε αυτά τα ταξίδια και με μια αταλάντευτη δέσμευση που θα διασφαλίζει ότι κανένας άνθρωπος που διασώζεται στη θάλασσα δεν θα επιστρέφεται στον κίνδυνο στη Λιβύη.