Κακοκαιρία Ιανός: Ήταν ο 6ος μεσογειακός κυκλώνας στην Ελλάδα από το 1982 και από τους πιο ισχυρούς

Το καιρικό φαινόμενο “Ιανός” ήταν ακραίο, κυρίως όσον αφορά στα ύψη βροχής, αναφέρουν οι επιστήμονες του meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) Κ. Λαγουβάρδος, B. Κοτρώνη και Σ. Ντάφης σε σχετική δημοσίευση τους στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας. Οι επιστήμονες δίνουν και απαντήσεις σε 7 κρίσιμα ερωτήματα με αφορμή τον μεσογειακό κυκλώνα Ιανό, που άφησε πίσω του τρεις νέκρους, μια αγνοούμενη και βιβλικές καταστροφές.

Τι είναι ένας μεσογειακός κυκλώνας;

Πρόκειται για ένα βαθύ βαρομετρικό χαμηλό το οποίο αντλεί την ενέργειά του μέσω της μεταφοράς θερμότητας από τα θερμά νερά της Μεσογείου και της έκλυσης θερμότητας κατά τη διάρκεια καταιγίδων κοντά στο κέντρο του. Παρότι δεν αναπτύσσει θερμά και ψυχρά μέτωπα γύρω του, όπως οι υπόλοιπες υφέσεις της Μεσογείου, και μπορεί να εμφανιστεί ένα ανέφελο «μάτι» στο κέντρο του παρόμοιο με τους τυφώνες, τα χαρακτηριστικά του είναι υβριδικά, δηλαδή παρουσιάζει ομοιότητες με τους τροπικούς και τους εξωτροπικούς κυκλώνες.

Ήταν πρωτόγνωρο φαινόμενο ή έχουμε ξαναδεί μεσογειακούς κυκλώνες στην περιοχή μας;

Γενικά στη Μεσόγειο τέτοιου είδους βαρομετρικά συστήματα εμφανίζονται κατά μέσο όρο 1.5 φορές ανά έτος, δηλαδή μπορούμε να έχουμε 1 ή 2 Μεσογειακούς Κυκλώνες μέσα σε ένα έτος και άλλα έτη να μην δημιουργηθούν. Ειδικότερα στην περιοχή της Ελλάδας, από το 1982 έχουμε καταγράψει 6 Μεσογειακούς Κυκλώνες, εκ των οποίων οι 4 έχουν δημιουργηθεί στο διάστημα 2016 – 2020. Επομένως δεν πρόκειται για πρωτόγνωρο καιρικό φαινόμενο στην περιοχή μας, αλλά μας ανησυχεί η αυξητική τάση της εμφάνισής τους στην Αν.Μεσόγειο την τελευταία 10ετία, καθώς και η αύξηση της έντασής τους.

Ήταν το φαινόμενο ακραίο;

Ναι ήταν ακραίο, κυρίως όσον αφορά στα ύψη βροχής. Σύμφωνα με το δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών του ΕΑΑ/meteo.gr στο Περτούλι μετρήθηκαν 317 mm βροχής και στην Καρδίτσα και το Μουζάκι μετρήθηκαν περισσότερα από 200 mm σε διάστημα μικρότερο των 24 ωρών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στην Αθήνα δεν ξεπερνά τα 400 mm. Επίσης πρέπει να σημειώσουμε τη μεγάλη γεωγραφική έκταση που δέχθηκε μεγάλα ύψη βροχής με αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα πλημμύρας στις περιοχές αυτές. Ακόμη ένα ακραίο στοιχείο του Ιανού ήταν η μεγάλη διάρκεια ζωής του με τροπικά χαρακτηριστικά και η έντασή του, που τον κατατάσσουν ως έναν από τους πιο ισχυρούς Μεσογειακούς Κυκλώνες που έχουν καταγραφεί από το 1969, από την αρχή δηλαδή των δορυφορικών παρατηρήσεων.

Οι καταρρακτώδεις βροχές στη Θεσσαλία / Ανατ. Στερεά συνδέονταν με τον Ιανό;

Ναι, συνδέονταν άμεσα. Ο Ιανός λειτούργησε σαν μια αντλία εξαγωγής υδρατμών από τα θερμά νερά της Μεσογείου, μεταφέροντας ακραίες ποσότητες υδρατμών ψηλά στην ατμόσφαιρα. Επήλθε δηλαδή κορεσμός της ατμόσφαιρας σε υδρατμούς και ως αποτέλεσμα εκδηλώθηκαν ραγδαίες βροχοπτώσεις. Επιπροσθέτως, ο Ιανός σε συνδυασμό με τις υψηλότερες ατμοσφαιρικές πιέσεις γύρω του στην Αν. Μεσόγειο, αύξησε σημαντικά την ταχύτητα των ανέμων ακόμη και μακριά από το κέντρο του.

Οι συγκλίσεις των αερίων μαζών που κινήθηκαν με μεγάλη ταχύτητα πάνω στο ορεινό ανάγλυφο της κεντρικής ηπειρωτικής χώρας δημιούργησαν τις συνθήκες για τη σχηματισμό των βροχοφόρων νεφών και της παραμονής τους στις περιοχές αυτές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τέλος, η παρατεταμένη διάρκεια των ισχυρών βροχοπτώσεων σε Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα οφείλονται άμεσα στην αργή κίνηση του Ιανού την Παρασκευή 18/09 και το Σάββατο 19/09.

Ήταν το φαινόμενο προβλέψιμο;

Ναι σε μεγάλο βαθμό. Ήδη από την αρχή της εβδομάδας 13-18/09 τα μετεωρολογικά μοντέλα προέβλεπαν την τάση σχηματισμού του Ιανού στην περιοχή του κόλπου της Σύρτης (θαλάσσια περιοχή της Λιβύης) καθώς επίσης προέβλεπαν με μεγάλη ακρίβεια την κίνησή του προς το Ιόνιο. Τα δύο σημαντικότερα φαινόμενα που συνόδευαν τον κυκλώνα δηλαδή οι πολύ θυελλώδεις άνεμοι στο Ιόνιο και τα πολύ μεγάλα ύψη βροχής στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα επίσης είχαν προβλεφθεί με πολύ καλή ακρίβεια και είχαν κοινοποιηθεί μέσω των ανακοινώσεών μας εγκαίρως. Σημειώνουμε ότι παρόλο που η πρόγνωση του ύψους βροχής από τα μετεωρολογικά μοντέλα εμπεριέχει ακόμα πολλά σφάλματα και αστοχίες, στη συγκεκριμένη περίπτωση τα προβλεπόμενα ύψη βροχής στην Κεντρική Ελλάδα ήταν πολύ κοντά σε αυτά που παρατηρήθηκαν. Η μοναδική αστοχία της πρόγνωσης αφορούσε τις βροχοπτώσεις της Αθήνας το μεσημέρι/απόγευμα της Παρασκευής 18/09, οι οποίες καθυστέρησαν κατά ένα 12ωρο.

Έχουμε επάρκεια υποδομών για την παρακολούθηση των έντονων καιρικών φαινομένων όπως ο Ιανός;

Υπάρχει διεθνής καλή πρακτική και τεχνογνωσία σε εθνικό επίπεδο αλλά απαιτείται επένδυση σε μετρητικές υποδομές και ολοκλήρωσή τους σε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης. Κάθε ανακοίνωση πρόγνωσης για επερχόμενα έντονα καιρικά φαινόμενα σε μια περιοχή, πρέπει να τη διαδέχεται η εκκίνηση της συστηματικής παρατήρησης ώστε να δούμε αν η κακοκαιρία εξελίσσεται σύμφωνα με την πρόγνωση. Η ανάλυση δεδομένων από μετεωρολογικούς δορυφόρους, από δίκτυα καταγραφής κεραυνών και κυρίως από μετεωρολογικά ραντάρ και αυτόματους μετεωρολογικούς σταθμούς είναι απολύτως απαραίτητη για την παρακολούθηση της εξέλιξης μιας κακοκαιρίας και την εκτίμηση της πραγματικής της έντασης.

Η κατάλληλη επεξεργασία των μετρήσεων αυτών από τους μετεωρολόγους δίνει την προστιθέμενη αξία στην πληροφορία ώστε αυτή να φτάσει στη συνέχεια στις Αρχές αλλά και στους πολίτες. Πρέπει να τονιστεί όμως η έλλειψη ενός εθνικού δικτύου μετεωρολογικών ραντάρ για την λεπτομερή παρακολούθηση των καιρικών φαινομένων, κάτι που θα βελτιώσει τον χρόνο αντίδρασης και προειδοποίησης για ακραία φαινόμενα. Επίσης θα πρέπει να καλυφθούν αρκετές ακόμη περιοχές της χώρας μας με μετεωρολογικούς σταθμούς.

Και πώς πρέπει να παρέχονται οι πληροφορίες αυτές στις Αρχές και στους πολίτες;

Μέσω ενός ολοκληρωμένου συστήματος συλλογής των πληροφοριών και της μετάδοσής προς την Πολιτεία και τους πολίτες. Απαιτείται όμως η αρχική επένδυση σε επιστημονικά όργανα καθώς και η ανάπτυξη διαδικασιών παραγωγής εξειδικευμένων ειδοποιήσεων, πάντα σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς (Περιφέρειες, Δήμους) και στη συνέχεια μετάδοση της πληροφορίας αυτής στους πολίτες (πχ. μέσω εφαρμογών σε κινητά τηλέφωνα). Αυτό ισχύει και για προειδοποιήσεις σχετικά με ισχυρούς άνεμους, ακραίες θερμοκρασίες και δασικές πυρκαγιές.

Η προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών είναι μια συλλογική προσπάθεια στην οποία όλοι, επιστήμονες, επιχειρησιακοί φορείς και τοπικές αρχές πρέπει να συμμετέχουν. Αξιοποιώντας την επιστημονική γνώση σώζουμε ζωές.