Μπλε φεγγάρι: Το Σάββατο (31/10) 2η πανσέληνος τον ίδιο μήνα – Θα ξανασυμβεί Αύγουστο 2023

Ο Οκτώβριος θα έχει μια δεύτερη πανσέληνο αύριο, τελευταία μέρα του μήνα, ενώ η πρώτη είχε συμβεί στην αρχή του μήνα. Είναι η πρώτη φορά από τον Μάρτιο του 2018 που σε ένα μήνα συμβαίνουν δύο πανσέληνοι. Επισήμως, σύμφωνα με τη NASA, η αυριανή πανσέληνος θα συμβεί στις 15:49 ώρα Ελλάδας. Το φαινόμενο της διπλής πανσελήνου στον ίδιο μήνα συμβαίνει κατά μέσο όρο κάθε 2,7 χρόνια. Η επόμενη φορά θα είναι τον Αύγουστο του 2023.

Για όσους λαούς γιορτάζουν το Χαλοουίν στις 31 Δεκεμβρίου, η διπλή πανσέληνος, που στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1940 αποκαλείται «θλιμμένο ή μπλε φεγγάρι» («blue moon»), έχει μια πρόσθετη ιδιαιτερότητα. Κατά τη δεύτερη πανσέληνο του Οκτωβρίου, το φεγγάρι θα βρίσκεται στο μακρινό σημείο της ελλειπτικής τροχιάς του από τη Γη (σεληνιακό απόγειο), σε απόσταση περίπου 406.400 χιλιομέτρων (η μέση απόσταση Γης-Σελήνης είναι περίπου 384.500 χλμ). Πρόκειται συνεπώς για μια «μικρο-Σελήνη», το αντίθετο της «υπερ-Σελήνης», όταν το φεγγάρι έχει πλησιάσει τη Γη πολύ (περίγειο).

Λίγα λόγια για το μπλε φεγγάρι

Μπλε φεγγάρι αποκαλείται η επιπρόσθετη πανσέληνος που είναι δυνατό να συμβεί στη διάρκεια είτε ενός ημερολογιακού μήνα (συνήθης ορισμός στις μέρες μας) είτε μιας εποχής του έτους (παλαιότερος ορισμός). Ο όρος δεν αναφέρεται στο χρώμα του φεγγαριού, αν και το φεγγάρι δύναται υπό κατάλληλες συνθήκες της γήινης ατμόσφαιρας να φαίνεται γαλαζωπό.

Το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων είναι κατά μέσο όρο περίπου 29,53 ημέρες και υπάρχουν περίπου 365,24 ημέρες σε ένα τροπικό έτος. Επομένως υπάρχουν περίπου 12,37 πανσέληνοι σε ένα τροπικό έτος, το οποίο σημαίνει ότι τα περισσότερα έτη έχουν 12 πανσελήνους αλλά κάθε 2 ή 3 έτη έχουν 13. Αυτή η «επιπλέον» πανσέληνος πέφτει, φυσικά, σε μία από τις τέσσερις εποχές του έτους και έτσι η εποχή εκείνη έχει 4 πανσελήνους αντί για 3. Η τρίτη πανσέληνος εκείνης της εποχής, που πέφτει πολύ νωρίς για την εποχή της, ονομάζεται «μπλε φεγγάρι» και είναι εμβόλιμη κατά τρόπο ώστε το τέλος της εποχής να σηματοδοτείται από την τέταρτη πανσέληνο κι έτσι να διορθώνεται το σφάλμα.

Ωστόσο, εξαιτίας μιας παρερμηνίας του παραπάνω ορισμού στο αμερικανικό περιοδικό ερασιτεχνικής αστρονομίας Sky & Telescope του Μαρτίου 1946, την οποία επανέλαβε η δημοφιλής ραδιοφωνική εκπομπή Stardate τον Ιανουάριο του 1980, ο ορισμός που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες είναι ότι «μπλε φεγγάρι» αποκαλείται η δεύτερη πανσέληνος που (ενδεχομένως) συμβεί κατά τη διάρκεια ενός ημερολογιακού μήνα, χωρίς πλέον καμία αναφορά στην εποχή του έτους. Πράγματι, εφόσον το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων είναι κατά μέσο όρο περίπου 29,53 ημέρες ενώ ένας ημερολογιακός μήνας δύναται να έχει 30 ή και 31 ημέρες, συμβαίνει κατά καιρούς (κάθε 2 με 3 έτη) να πέφτουν δύο πανσέληνοι μέσα στον ίδιο μήνα, η μία κοντά στην αρχή και η άλλη κοντά στο τέλος του.

Ο όρος έχει και μεταφορική σημασία, η οποία τονίζει τη σπανιότητα ενός φαινομένου. Χαρακτηριστική είναι η αγγλική έκφραση «once in a blue moon», που σημαίνει πως κάτι συμβαίνει πολύ σπάνια. Στο άλλο άκρο υπάρχει και μια πολύ κυριολεκτική σημασία καθώς ένα φεγγάρι μπορεί πράγματι να έχει χρώμα μπλε, εξαιτίας γήινων ατμοσφαιρικών διαταραχών. Πρόκειται για ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο κατά το οποίο το φεγγάρι (όχι απαραίτητα πανσέληνος) φαίνεται στα μάτια του παρατηρητή γαλαζωπό εξαιτίας της ύπαρξης καπνού ή μορίων σκόνης στη γήινη ατμόσφαιρα. Κάτι τέτοιο παρατηρήθηκε μετά τις δασικές πυρκαγιές στη Σουηδία και τον Καναδά το 1950 και, αξιοσημείωτα, μετά την έκρηξη του ηφαιστείου Κρακατόα το 1883, που είχε ως επακόλουθο να εμφανίζεται το φεγγάρι μπλε για μια περίοδο δύο ετών.