Πάμπλο Πικάσο: Η ζωή και το έργο του μεγάλου ζωγράφου

Ο Πάμπλο Πικάσο ήταν ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους. Μάλιστα ο ίδιος δημιούργησε το πρώτο από τα 2.500 έργα του όντας μόλις 9 ετών, ενώ ήταν και πολύ μεγάλος γυναικάς. Το έργο του Ισπανού ζωγράφου είναι διαχρονικό, τόσο που ακόμα ανακαλύπτονται κρυφές πτυχές του έργου του. Για παράδειγμα, με τη βοήθεια της τεχνολογίας υπέρυθρης απεικόνισης, ερευνητές αναγνώρισαν κάτω από την επιφάνεια ενός πίνακα του Πικάσο, που βρίσκεται σε μουσείο της Ιαπωνίας, μια σελίδα εφημερίδας –ανακάλυψη που επιτρέπει να αποσαφηνιστούν οι συνθήκες δημιουργίας του έργου «Maternite au bord de la mer» που δείχνει μια μητέρα να κρατά στην αγκαλιά το παιδί της στην ακτή. Πέρα από λάτρης του ωραίου φύλου, ο μεγάλος ζωγράφος ήταν λάτρης του καλού φαγητού και το αποτύπωσε και στα έργα του.

Μια από τις αγαπημένες του συνταγές είναι μια ομελέτα niçoise. Απλοϊκή, γευστική και πολύχρωμη.

Ο ζωγράφος που διαμόρφωσε την σύγχρονη τέχνη

“Γιατί βάζω ημερομηνία σε όλα όσα φτιάχνω; Διότι δεν αρκεί να γνωρίζουμε τα έργα ενός καλλιτέχνη. Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε πότε τα δημιούργησε, γιατί, πώς, κάτω από ποιες συνθήκες. Χωρίς αμφιβολία, κάποια μέρα θα υπάρξει μια επιστήμη η οποία ίσως ονομαστεί “Επιστήμη του ανθρώπου” και η οποία θα προσπαθήσει να κατανοήσει βαθύτερα τον άνθρωπο, μελετώντας τον δημιουργικό άνθρωπο.

Σκέφτομαι συχνά αυτή την επιστήμη και θέλω ν’ αφήσω στους μεταγενέστερούς μου μια όσο το δυνατόν πληρέστερη τεκμηρίωση του έργου μου. Γι’ αυτό βάζω ημερομηνίες σε ό, τι κάνω”.  Αυτός ήταν ο Πάμπλο Πικάσο, ο Ισπανός ζωγράφος που έπαιξε σημαντικό ρόλο  στη διαμόρφωση και εξέλιξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης. Το pagenews.gr γράφει για το έργο του στην τέχνη και ρίχνει φως στις δεκάδες σχέσεις, οι οποίες είχαν άσχημο αντίκτυπο στις – πολλές – γυναίκες της ζωής του.

Η παρακαταθήκη του μεγάλου ζωγράφου

Ο Πάμπλο Πικάσο σε όλη τη ζωή του ζωγράφιζε ασταμάτητα, έκανε γλυπτά, χαρακτικά, εικονογραφήσεις και σκηνογραφίες. Έγραψε λίγα ποιήματα και δύο θεατρικά έργα. Και πέτυχε αυτό που έλεγε. Άφησε στους μεταγενέστερούς του μια όσο το δυνατόν πληρέστερη τεκμηρίωση του σπουδαίου έργου. Οι σκέψεις του είναι οι αποκαλυπτικές σκέψεις μιας κορυφαίας μορφής σύγχρονης τέχνης, ενός ανθρώπου που άλλαξε την πορεία της ζωγραφικής.

Το κοινό της εποχής του τον θεώρησε, λανθασμένα, αφηρημένο ζωγράφο, ενώ η ζωγραφική του υπήρξε ακατανόητη για αρκετούς. Σε αυτό το «δεν καταλαβαίνω» απάντησε ο ίδιος με πολλούς τρόπους. Παρόλο που επαναλάμβανε συχνά ότι μιλά μόνο μέσα από την τέχνη του, προσπαθεί να εξηγήσει το «ακατανόητο» στο κοινό.

“Πρέπει να βρίσκουμε κάτι το οποίο να εξελίσσεται από μόνο του, κάτι φυσικό και όχι κατασκευασμένο, ώστε να αναπτύσσεται “σύμφωνα με τις μορφές της φύσης και όχι σύμφωνα με τις μορφές της τέχνης”. Το χορτάρι σαν χορτάρι, το δέντρο σαν δέντρο και το γυμνό σαν γυμνό”.

Ξεχώρισε από μικρή ηλικία

Ο Πάμπλο Πικάσο (Pablo Picasso) γεννήθηκε στην Μάλαγα της Ισπανίας στις 25 Οκτωβρίου του 1881 και πέθανε στο Μουζέν της Γαλλίας στις 8 Απριλίου του 1973. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα και δημιουργός (μαζί με τον Ζωρζ Μπράκ) του Κυβισμού.

Μέσα από τις προκλητικές του σκέψεις, τα πετάγματα του νου του και το χιούμορ του, διαγράφεται η μεγάλη προσωπικότητα, το κοφτερό μυαλό, ο καλλιτέχνης ορόσημο στην ιστορία του 20ου αιώνα.

Λίγα λόγια για τον Πάμπλο Πικάσο

Ο Πάμπλο Πικάσο ήταν γιός του Χοσέ Ρουίθ Μπλάσκο, καθηγητή του σχεδίου, και της Μαρίας Πικάσο Λόπεθ. Η εξαιρετική επιδεξιότητά του στο σχέδιο άρχισε να εκδηλώνεται νωρίς, στην ηλικία των 10 περίπου χρόνων, όταν έγινε μαθητής του πατέρα του στην Λα Κορούνια, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά του το 1891.

Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Βαρκελώνη το φθινόπωρο του 1895, και ο Πάμπλο έγινε δεκτός στην τοπική Ακαδημία Καλών Τεχνών (La liotja), όπου είχε προσληφθεί και ο πατέρας του ως καθηγητής του σχεδίου. Η οικογένεια ήλπιζε ότι ο γιός της θα σημείωνε επιτυχία ως ακαδημαϊκός ζωγράφος, και το 1897 η μελλοντική φήμη του στην Ισπανία φαινόταν εξασφαλισμένη. Τον ίδιο χρόνο το έργο του «Επιστήμη και Συμπόνια», όπου για το πρόσωπο του γιατρού είχε ποζάρει ο πατέρας του, έτυχε διακρίσεως στην Έκθεση Καλών Τεχνών της Μαδρίτης.

Το φθινόπωρο του 1897 έφυγε για τη Μαδρίτη, όπου έγινε δεκτός στην Βασιλική Ακαδημία του Σαν Φερνάντο. Βρίσκοντας όμως τη διδασκαλία εκεί χωρίς κανένα νόημα, περνούσε όλο και περισσότερο τον καιρό του αποτυπώνοντας τη ζωή γύρω του, στα καφενεία, στους δρόμους, στα πορνεία και το μουσείο του Πράδο όπου γνώρισε και θαύμασε το έργο ζωγράφων όπως ο Γκόγια, ο Βελάσκεθ, ο Ελ Γκρέκο.

Το 1889 αρρώστησε από οστρακιά και πέρασε τον υπόλοιπο χρόνο στο καταλανικό χωριό Όρτα ντε Εμπρο. Η εμπειρία αυτή επέδρασε στην προσωπικότητά του αφού έγινε πιο δυναμικός και αποφασισμένος να εγκαταλείψει την ακαδημαϊκή του πορεία για μια διαφορετική καριέρα.

Το Παρίσι

Στη Βαρκελώνη ο Πικάσο κινούταν μέσα σε ένα κύκλο Καταλανών καλλιτεχνών και συγγραφέων, που το ενδιαφέρον τους ήταν στραμμένο στο Παρίσι. Ήταν οι φίλοι του που σύχναζαν στο καφενείο «Οι Τέσσερις Γάτοι» (κατά τον Μαύρο Γάτο του Παρισιού), στο οποίο ο Πικάσο πραγματοποίησε την πρώτη ατομική του έκθεση στη Βαρκελώνη τον Φεβρουάριο του 1900. Άρχισε ακόμη να δείχνει σαφή προτίμηση στο επίθετο της μητέρας του και υπέγραφε πιο συχνά τα έργα του ως Π. Ρ. Πικάσο (από τα τέλη του 1901 εγκατέλειψε εντελώς το επίθετο Ρουίθ).

Αυτοί οι φίλοι αποτέλεσαν τα μοντέλα των 50 και πλέον προσωπογραφιών του (με ανάμικτες τεχνικές) που παρουσιάστηκαν στην έκθεση. Επιπλέον, ανάμεσα στα έργα του υπήρξε και ένας σκοτεινός, μελαγχολικός «μοντέρνος» πίνακας, με τίτλο «Οι τελευταίες στιγμές», ο οποίος απεικόνιζε την επίσκεψη ενός ιερέα στο κρεβάτι μιας ετοιμοθάνατης γυναίκας, έργο που έγινε δεκτό για τον Ισπανικό Τομέα της Διεθνούς Έκθεσης του Παρισιού της χρονιάς εκείνης.

Το ξεκίνημα στο Παρίσι

Επιθυμώντας να δει το έργο του εκτεθειμένο και να αποκτήσει άμεση εμπειρία του Παρισιού, ο Πικάσο ξεκίνησε με τον συνάδελφό του, που μοιραζόταν το ίδιο εργαστήριο, Κάρλες Κασαχέμας (Προσωπογραφία του Κάρλες Κασαχέμας, 1899) για το Παρίσι.

Το 1900 εγκαταστάθηκε στη Μονμάρτη του Παρισιού, όπου και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Έκτοτε ξεκινάει μια πολύ δημιουργική περίοδος για τον ίδιο που αργότερα χωρίστηκε από τους μελετητές σε επί μέρους υπο περιόδους σύμφωνα με τα κυριότερα χαρακτηριστικά των έργων του σε κάθε μία από αυτές.

Συγκεκριμένα πρόκειται για την Μπλε ή Γαλάζια περίοδο (1901-1904), τη Ροζ ή Ρόδινη περίοδο (1905-1907), την Αφρικάνικη περίοδο (1907-1909), τον Αναλυτικό Κυβισμό (1907-1912) και το Συνθετικό κυβισμό (1912-1919), ενώ στα επόμενα χρόνια πειραματίστηκε τόσο με τον κλασικισμό όσο και με τον υπερρεαλισμό. Εκτός από τη ζωγραφική, ο Πικάσο ασχολήθηκε με τη γλυπτική, τη χαρακτική και την ποίηση.

Το γεγονός που τον στιγμάτισε

Μετά από δύο μήνες, ο Πικάσο γύρισε στην Ισπανία με τον Κασαχέμας, που είχε αποκαρδιωθεί από κάποια ερωτική αποτυχία. Αφού επιχείρησε ανεπιτυχώς να διασκεδάσει το φίλο του στην Μάλαγα, ο Πικάσο αναχώρησε για τη Μαδρίτη, όπου εργάστηκε ως καλλιτεχνικός εκδότης στο καινούργιο περιοδικό Νέα Τέχνη (Arte Joven). Ο Κασαχέμας επέστρεψε στο Παρίσι και αφού αποπειράθηκε να πυροβολήσει τη γυναίκα που αγαπούσε, αυτοκτόνησε.

Ο αντίκτυπος του γεγονότος αυτού στον Πικάσο υπήρξε βαθύς και του προσέφερε το υλικό που θα προκαλούσε τη δυνατή εκφραστικότητα των έργων του της λεγόμενης «Γαλάζιας Περιόδου».

Ο Πικάσο φιλοτέχνησε δύο νεκρικές προσωπογραφίες του Κασαχέμα -πολλούς μήνες αργότερα- το 1901, καθώς και δύο πένθιμες σκηνές (Θρηνωδοί και Επίκληση), ενώ το 1903 ο Κασαχέμας εμφανιζόταν ως ο Καλλιτέχνης στον αινιγματικό πίνακα του Πικάσο «Η ζωή» (La Vie).

Μεγάλος εραστής

«Είμαι η μοναδική γυναίκα που σώθηκα από τον Πικάσο και δεν έχω μετανιώσει ούτε μια στιγμή γι’ αυτό», λέει η Φρανσουάζ Ζιλό σύζυγος του Πικάσο και μητέρα των παιδιών του. «Πώς; Παρατώντας τον». H μόνη που μίλησε και τον αποκάλεσε σαδιστή. Η ιστορία επιβεβαιώνει τα λεγόμενά της. Όλες οι άλλες γυναίκες του καταστράφηκαν.

Από τη ζωή του πέρασαν εκατοντάδες γυναίκες. Όλες τον κοίταζαν μαγεμένες και δεν μπορούσαν να του αντισταθούν. Μοντέλα, μούσες, εφήμερες ερωμένες της μιας βραδιάς, οι μητέρες των τεσσάρων παιδιών του, οι δύο σύζυγοί του.

Το αποτύπωμα των σχέσεων του στα έργα

Ο Patrick O’Brian στη βιογραφία του Πικάσο μιλάει για τις γυναίκες του ως εξής: «Η αίσθηση του Πικάσο για τις γυναίκες ταλαντεύονταν ανάμεσα σε μια ακραία ευαισθησία και στο μίσος με μέσο σημείο την αντιπάθεια, αν όχι την περιφρόνηση. Η αλήθεια είναι μια και μοναδική. Ο Πικάσο δε μπορούσε να αντέξει χωρίς τη συντροφιά μιας γυναίκας. Αλλά δε μπορούσε να μην είναι αυτός ο αρχηγός, ο αυταρχικός, η μούσα της μούσας του. Ήταν άπιστος αλλά και βαθιά ερωτύλος. Με το ίδιο πάθος που ερωτευόταν μια σύντροφό του, με την ίδια σκληρότητα την εγκατέλειπε για τον επόμενο έρωτά του.

Το αποτύπωμα που άφησαν οι μεγάλες σχέσεις στο έργο του είναι βαθύ και μοναδικό. Η πίστη δεν ήταν στη φύση του. Ήταν άνθρωπος των πολλών αντιθέσεων: συχνά ευγενικός κι ευαίσθητος, αλλά από την άλλη απίστευτα εγωιστής, τυραννικός και κυριαρχικός.

Ιδιαίτερα απέναντι στις γυναίκες είχε μία σχεδόν σχιζοφρενική συμπεριφορά. όπως το ότι βασικό προσόν για να παρατηρήσει μία γυναίκα ο Πάμπλο Πικάσο ήταν να είναι υποχωρητική και κυρίως… πιο κοντή από τον ίδιο ο οποίος είχε ύψος μόλις 1,63. Για να ξεπεράσει το κόμπλεξ του με το ύψος ήθελε να κυριαρχεί πάνω στις γυναίκες του σε σημείο απίστευτης σκληρότητας.

 “Οι Βασίλισσες και τα χαλάκια της πόρτας”

Φημολογείται ότι είχε πει σε μία ερωμένη του: Για εμένα υπάρχουν δύο είδη γυναικών, οι βασίλισσες και τα χαλάκια της πόρτας. Όσον αφορά στο έργο του, ο δημιουργός σε ορισμένες από τις καλλιτεχνικές του φάσεις, είναι φανερά επηρεασμένος από την άστατη και περιπετειώδη προσωπική του ζωή.

Έργα όπως οι «Δεσποινίδες της Αβινιόν», απεικονίζουν και είναι εμπνευσμένες άλλωστε από την ιδιαίτερη ζωή του. Η σεξουαλική του όρεξη παρέμενε έντονη ακόμη και στην ηλικία των 70 χρόνων, ενώ αν μία κοπέλα έμπαινε στο στόχαστρό του έπρεπε να την κατακτήσει ολοκληρωτικά. Μάλιστα συνήθιζε να δωρίζει στις μέλλουσες ερωμένες του ένα χρυσό αγαλματίδιο με όρθιο τον μεγάλο του φαλλό.

Ήταν ένδειξη ότι ήθελε να τις κάνει ερωμένες του κι εκείνες υπέκυπταν… Ακόμα και μετά τα 70 του χρόνια, ο Πικάσο κατάφερε να γοητεύσει την 27χρονη Ζακλίν Ροκ η οποία τον αποκαλούσε «θεό» της. Το 1961 παντρεύτηκαν και ο ζωγράφος δεν σταμάτησε να έχει κι άλλες ερωμένες. Στα χρόνια που έζησε με τη Ζακλίν, ζωγράφισε πάνω από 400 πίνακες με την ίδια.

Η περίοδος αυτή, θεωρείται μάλιστα μια από τις πιο παραγωγικές περιόδους της ζωής του. Ο μεγάλος δημιουργός πέθανε τον Απρίλιο του 1973 με τη Ζακλίν στο πλευρό του και ένα άγαλμα της, πιθανόν, μεγαλύτερης αγάπης του, Μαρί Τερένζ, τοποθετήθηκε δίπλα από τον τάφο του. Μετά από όλα αυτά δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί η Ντόρα Μααρ του είπε κάποτε «Σαν καλλιτέχνης μπορεί να είσαι εκπληκτικός, αλλά από ηθικής άποψης δεν αξίζεις τίποτα».

Οι σχέσεις και οι γάμοι του Ισπανού ζωγράφου

Το 1904 έμεινε μόνιμα στο Παρίσι όπου γνώρισε ένα μοντέλο ζωγράφου, την κοκκινομάλλα Fernande Olivier. Όπως έλεγε αργότερα, αυτό το διάστημα ήταν το πιο ευτυχισμένο της ζωής του. Όμως η απίστευτη κτητικότητά του οδήγησε τη Fernande στην αγκαλιά ενός Ιταλού ζωγράφου και τον εγκατέλειψε.

Ο Πικάσο εκδικήθηκε κάνοντας σχέση με την καλύτερή της φίλη Marcelle Humbert, που την αποκαλούσε Eva. Αν και το πάθος τους ήταν έντονο, αυτό δεν σταμάτησε τον ζωγράφο από τις ερωτικές σχέσεις με άλλες γυναίκες.

Όταν η Eva έπαθε φυματίωση έμεινε στο πλευρό της αν και συνέχιζε τις ερωτικές του σχέσεις ενώ μετά τον θάνατο της συντρόφου του το 1916 ακολούθησε σχεδόν στρατιά ερωμένων Το 1916 ο Jean Cocteau, του ζήτησε να ζωγραφίσει το σκηνικό για μια παράσταση μπαλέτου. Έτσι γνώρισε και ερωτεύθηκε την Ρωσίδα μπαλαρίνα Olga Koklova.

Το 1918 την παντρεύτηκε. Αρχικά ήταν ευτυχισμένοι αν κι εκ διαμέτρου αντίθετοι χαρακτήρες. Εκείνος ήταν τύπος μποέμ, αντισυμβατικός και αδιάφορος για την κοινωνική του θέση, εκείνη ήταν αστή, με έντονο ενδιαφέρον για την κοινωνική της θέση και παθολογικά ζηλιάρα. Μαζί απέκτησαν έναν γιο, τον Paulo. Η οικογενειακή ευτυχία διήρκεσε λίγο, καθώς πλέον ο Πικάσο ήταν πλούσιος είχε υπηρέτες και η Olga δεν είχε οτιδήποτε να κάνει, καθώς είχε εγκαταλείψει για χάρη του την καριέρα της.

Το πρώτο του παιδί

Το 1927 ο Πικάσο γνώρισε μία όμορφη ξανθιά κοπέλα, μόλις 17 χρονών, τη Marie-Thérèse Walter, αν και ο ίδιος ήταν 46. Η σχέση τους τον έκανε πραγματικά ευτυχισμένο. Το 1928 πήρε την οικογένειά του για διακοπές και φρόντισε ώστε και η νεαρή ερωμένη του βρίσκεται σε κατασκήνωση κοντά του. Κάθε πρωί εγκατέλειπε τη σύζυγο και τον γιο του για να συναντηθεί με τη Marie-Thérèse. Ωστόσο, η Olga δεν άντεξε τις απιστίες του, πήρε τον γιο τους και πήγε να ζήσει μόνιμα στη Νότια Γαλλία.

Με τη Marie-Thérèse απέκτησε μία κόρη τη Maya το 1935 κι αν και ήταν πανευτυχής δεν σταμάτησε τις παράλληλες σχέσεις. Η επόμενη κατάκτησή του ήταν μία 29χρονη καλλονή με γιουγκοσλαβική καταγωγή. Λέγεται ότι οι δύο γυναίκες κάποια στιγμή συναντήθηκαν στο στούντιό του τυχαία και η Marie-Thérèse απαίτησε από εκείνον να επιλέξει. Τότε εκείνος τους είπε να παλέψουν εκείνες για το ποια θα τον κρατήσει. Κι εκείνες πραγματικά πάλεψαν.

Η Dora Maar κέρδισε και μετακόμισε στο σπίτι του Picasso, ενώ η Marie-Thérèse με τη Maya έμειναν κοντά σ’ ένα διαμέρισμα. Το 1943 κι ενώ το Παρίσι είναι υπό γερμανική κατοχή, συνάντησε δύο Γαλλίδες σ’ ένα καφέ. Τις κάλεσε στο στούντιό του.

Πάμπλο Πικάσο: Μεγάλος ζωγράφος, Μεγαλύτερος γυναικάς

Η 21χρονη Françoise Gilot του έκλεψε την καρδιά και την πολιορκούσε μήνες προτού εκείνη αφεθεί στον έρωτά του. Μόλις η Dora έμαθε για τη νέα σχέση του έγινε κομμάτια. Μεταφέρθηκε σε κλινική με νευρικό κλονισμό και δεν ξαναέκανε άλλη σχέση λέγοντας «μετά τον Picasso, ο Θεός». Με τη νέα ερωμένη του περνούσαν πολύ καιρό στην Αντίμπ όπου ζούσε η σύζυγός του Olga, η οποία έπασχε από κατάθλιψη.

Η Françoise του χάρισε δύο παιδιά, έναν γιο και μία κόρη, αλλά κουράστηκε γρήγορα από τις δουλειές του σπιτιού και τη φροντίδα δύο παιδιών. Ο Picasso την ανάγκαζε να σηκώνεται ξημερώματα και να ανάβει τις σόμπες στο στούντιό του.

Η γυναίκα δεν άντεχε τον ερωτύλο σύζυγό της και βυθίστηκε σε απόλυτη μελαγχολία. Η σωτηρία για τον ζωγράφο ήρθε το 1951 στο πρόσωπο της 24χρονης ποιήτριας Geneviève Laporte. Εκείνος ήταν 70 χρονών. Τον εγκατέλειψε ύστερα από μία ασήμαντη παρεξήγηση. Την ίδια χρονιά η Françoise επίσης τον εγκατέλειψε για έναν Έλληνα εραστή. Τότε ο ζωγράφος «θάφτηκε» στη δουλειά του προσπαθώντας να ξεπεράσει τη διπλή εγκατάλειψη.

 “Κάνε πολύ σεξ και πίνε κόκκινο κρασί”

Το 1954 γνώρισε τη Ζακλίν Ροκ, η οποία τον αποκαλούσε “θεό” και του φιλούσε με λατρεία τα χέρια. Το 1961 την παντρεύτηκε. Στα 20 χρόνια που έζησε με την Jacqueline, ο Picasso ζωγράφισε περισσότερα από 400 πορτρέτα της.

Το 1966 έπαθε καρκίνο του προστάτη κάτι πουτον συνέθλιψε. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσε απομονωμένος στο σπίτι του με τη συντροφιά της Jacqueline Roque, της τελευταίας του συζύγου. Πέθανε σε ηλικία 92 χρονών, τον Απρίλιο του 1973,σε ένα δείπνο με φίλους σε ένα χωριό έξω από τις Κάννες, τη Μουζέν, δίπλα στην τελευταία του σύντροφο. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Πιείτε στην υγειά μου».

Η συμβουλή του γιατρού του Πάμπλο Πικάσο

Πάνω στον τάφο του τοποθετήθηκε το άγαλμα της Marie Thérèse, ίσως της μεγαλύτερης αγάπης της ζωής του. Η Dora κάποια στιγμή του είχε πει: «Μπορεί ως καλλιτέχνης να είσαι εκπληκτικός, αλλά ηθικά είσαι άχρηστος». Η Ζιλό ήταν η μοναδική γυναίκα που έμεινε σώα και αβλαβής από τον Πικάσο. Έχουν ταφεί και οι δύο στον Πύργο του Βενεβάργκ, τον οποίο είχε αγοράσει ο Πάμπλο Πικάσο το 1958.

Από τις γυναίκες που πέρασαν από τη ζωή του, η Μαρί Τερέζ κρεμάστηκε, η Ζακλίν Ροκ αυτοκτόνησε με πιστόλι, ενώ η Ολγα Τσέλκοβα, η πρώτη σύζυγός του, και η Ντόρα Μααρ έχασαν τα λογικά τους. Σε όλη του τη ζωή ο Πικάσο ακολουθούσε τη συμβουλή ενός γιατρού «κάνε πολύ σεξ και πίνε κόκκινο κρασί».