Δημοψήφισμα 2015: Όταν η Ελλάδα χωρίστηκε στα δυο

Ήταν 36 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα και το ημερολόγιο έδειχνε την 27η Ιουνίου του 2015, όταν η Ελλάδα ετοιμάζονταν για ακόμη μια μεγάλη στιγμή που θα την έφερνε αντιμέτωπη με την ιστορία της. Μετά από πολύρωρη σύσκεψη του υπουργικού συμβουλίου στο Μέγαρο Μαξίμου, ο Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, καθώς η επίτευξη συμφωνίας με τους εταίρους είχε λάβει χαρακτηριστικά τελεσιγράφου, δεδομένης και της εκπνοής του τρέχοντος προγράμματος.

Παρά τις προειδοποιήσεις εκ μέρους των συνομιλητών του και τις παρασκηνιακές κινήσεις για την εξεύρεση λύσης, ο πρωθυπουργός παίζει το χαρτί του δημοψηφίσματος, με επίδικο αντικείμενο το είδος των οικονομικών μέτρων τα οποία έπρεπε να πάρει η Ελλάδα για την ολοκλήρωση του προηγούμενου προγράμματος οικονομικής διάσωσης αλλά, τελικά, και ένα ακόμη – το τρίτο κατά σειρά – πακέτο διάσωσης. Το δημοψήφισμα έγινε σαν σήμερα, έξι χρόνια πριν, στις 5 Ιουλίου του 2015.

Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση και πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου προς τη Βουλή, «ο ελληνικός λαός καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup στις 25 Ιουνίου και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα».

Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού). Το δεύτερο κείμενο τιτλοφορείται «Preliminary Debt sustainability analysis» (προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους). Το σύνταγμα με το άρθρο 44 στην αναθεώρηση του 2008 προβλέπει ποιες είναι οι διαδικασίες προκήρυξης και διενέργειας του δημοψηφίσματος.  Το περιθώριο για να ψηφίσουν οι Έλληνες πολίτες είναι μόλις μία εβδομάδα.

Θέσεις των ελληνικών πολιτικών κομμάτων

Τα τότε κόμματα του ελληνικού κοινοβουλίου ανέπτυξαν σύντομα τις θέσεις τους όσον αφορά το δημοψήφισμα, λίγο μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης. Ο ΣΥΡΙΖΑ, οι ΑΝΕΛ και η Χρυσή Αυγή τάχθηκαν υπέρ του δημοψηφίσματος και υπέρ της απάντησης «όχι». Η Χρυσή Αυγή τάχθηκε κατά των υφεσιακών μέτρων, είτε ευρωπαϊκών είτε της κυβέρνησης.

Το ΚΚΕ δήλωσε την καταψήφιση της διεξαγωγής δημοψηφίσματος τέτοιου ερωτήματος, διαφωνώντας σε οποιαδήποτε υφεσιακά μέτρα και δηλώνοντας ότι θα επιδίωκε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με επιλογή, όχι μόνο το «όχι» στην πρόταση μέτρων αξίας 11 δισεκατομμυρίων των θεσμών αλλά και «όχι» στην πρόταση μέτρων 8 δισεκατομμυρίων της κυβέρνησης με αυτόματη έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).

H Νέα Δημοκρατία υποστήριξε ότι το ερώτημα ουσιαστικά είναι «Ναι» ή «Όχι» στη ζώνη του Ευρώ και δήλωσε ότι επιζητεί την παραμονή της Ελλάδας σε αυτήν, και ομοίως το Ποτάμι όμοια τάχθηκε υπέρ του «Ναι» και αποδοχή της συμφωνίας.Το ΠΑΣΟΚ θεώρησε το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό, παίρνοντας θέση για την καταψήφιση της διεξαγωγής του. Στις 3 Ιουλίου 2015 το ΣτΕ έκρινε “απαράδεκτες” (νομική ορολογία) τις προσφυγές δύο πολιτών για τη συνταγματικότητα του δημοψηφίσματος, δηλώνοντας στην ουσία αναρμόδιο, καθώς η Ελλάδα δεν διαθέτει Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, όπως άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

O Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός στήριξε την αποτροπή και αποχή του Δημοψηφίσματος και τόνισε την Εθνική ενότητα του Ελληνικού Λαού. Ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, τέθηκε υπέρ του Ναι στο δημοψήφισμα μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος του, καθώς και οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Σημίτης,και Γιώργος Παπανδρέου, με ξεχωριστές ανακοινώσεις τους στα έντυπα ΜΜΕ.

Έστω και εάν είναι βέβαιο ότι πολύ μικρό ποσοστό των πολιτών κατάλαβε το ερώτημα της κυβέρνησης, καθώς στο μεσοδιάστημα η πρόταση των Ευρωπαίων είχε αποσυρθεί από το τραπέζι, τα δύο στρατόπεδα, που ήδη έχουν διαμορφωθεί εδώ και μήνες, δεν αργούν να περιχαρακωθούν. Και η Ελλάδα, μετά την απόφαση του Αλέξη Τσίπρα να μετακυλήσει το βάρος της απόφασης στους Έλληνες πολίτες, θα βιώσει μία πρωτοφανή πόλωση και θα χωριστεί κυριολεκτικά στα δύο.

Ανασφάλεια, ουρές και capital control

Πριν τη Βουλή, είχε έρθει ο πανικός. Με το μέλλον της χώρας εν αμφιβόλω και χωρίς κανείς να γνωρίζει τι ακριβώς ξημερώνει, τα ΑΤΜ δεν άργησαν να γεμίσουν με ουρές. Λίγες ώρες αργότερα, βράδυ Κυριακής, εισέρχονται στη ζωή μας τα capital controls, τα οποία θα επηρεάσουν για μία μακρά περίοδο την ελληνική οικονομία και κυρίως την μεσαία επιχειρηματικότητα. Δύο χρόνια μετά, η άρση των capital controls εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο για την ελληνική οικονομία.

Tο Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας παίρνει την απόφαση να παραμείνουν κλειστές οι ελληνικές τράπεζες όλη την εβδομάδα προκειμένου να επιτευχθεί η οργανωμένη διαχείριση της κρίσης. Το Χρηματιστήριο κλείνει και το όριο ανάληψης είναι στα 60 ευρώ ημερησίως. Ο υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης διαβεβαιώνει πως θα γίνουν όλα όσα πρέπει για να μην επηρεαστεί η καθημερινότητα των πολιτών.

Την ίδια ώρα έξω από το υπουργείο Οικονομικών συνωστίζονται τα μεγαλύτερα ΜΜΕ του πλανήτη. Η άφιξη του κ. Βαρουφάκη και η προσπάθεια για μία δήλωση του οδηγεί σχεδόν σε… ποδοπάτημα ξένους ανταποκριτές.

H Ελλάδα έχει περάσει στην σφαίρα ενός βαθέως και έντονου διχασμού, που μεταφέρεται οριζοντίως σε όλον τον δημόσιο βίο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τελικά στις… πλατείες που μετρούν δυνάμεις.

Πολλές μικρότερες και επιμέρους συγκεντρώσεις διοργανώνονται μέχρι να φτάσουμε στην «μητέρα των μαχών» στις 3 Ιουνίου 2015, όπου οι υποστηρικτές του «όχι» συγκεντρώνονται στην Πλατεία Συντάγματος και του «ναι» στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Στο Σύνταγμα ο ίδιος ο πρωθυπουργός δίνει τον τόνο με μία ομιλία που χαρακτηρίζεται από έντονο πάθος. Υπεραμύνεται του «όχι» και εξάπτει το πλήθος.

Σε απόσταση ολίγων μέτρων, διοργανώνεται η συγκέντρωση του «ναι», η οποία υπεραμύνεται της παραμονής της χώρας στο ευρώ, καθώς το δημοψήφισμα είχε πάρει πλέον τέτοια τροπή. Εκφραστής του αιτήματος γίνεται το κίνημα «Μένουμε Ευρώπη» που στηρίχθηκε δημοσίως και από πολιτικά κόμματα, αλλά έδρασε κυρίως μέσω του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η πόλωση στην Ελλάδα, λίγο πριν ανοίξουν οι κάλπες χτυπάει κόκκινο.

Αποτελέσματα

Πανηγυρισμοί στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, με την ανακοίνωση των πρώτων επίσημων αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος. Σε αντίθεση με τις δημοσκοπήσεις που προέβλεπαν μια μικρή διαφορά και νίκη του Ναι έστω και οριακά, τα αποτελέσματα έφεραν μια μεγάλη επικράτηση της ψήφου του Όχι με ποσοστό 61,31% έναντι 38,69% του ΝΑΙ.

Μετέπειτα γεγονότα

Λίγες μέρες αργότερα, η τότε κυβέρνηση της Ελλάδας και οι δανειστές συμφώνησαν για ένα τρίτο πακέτο βοήθειας. Οι αντιδράσεις τόσο εντός ελληνικού κοινοβουλίου όσο και στον ελληνικό λαό ήταν κατά πλειοψηφία αρνητικές. Ο κύριος λόγος ήταν ότι το μνημόνιο συνεργασίας που τελικώς υπογράφτηκε ήταν σχεδόν παρόμοιο με αυτό που είχε απορριφθεί στο δημοψήφισμα, λίγες ημέρες νωρίτερα. Χαρακτηριστικές ήταν οι κοινωνικές αντιδράσεις τις ημέρες ψήφισης των λεγόμενων “προαπαιτουμένων” με αποκορύφωμα τη διαδικασία ψήφισης στη Βουλή του μνημονίου, στις 13 Αυγούστου του 2015. Παρόλα αυτά, το τρίτο πακέτο στήριξης εγκρίθηκε από 222 βουλευτές, με πάνω από 40 τελικά κυβερνητικούς βουλευτές να το καταψηφίζουν ή να δηλώνουν παρών.

Στις 20 Αυγούστου 2015, ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε με διάγγελμά του, την πρόθεση παραίτησης αυτού και της κυβέρνησής του, η οποία έγινε δεκτή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στις 21 Αυγούστου 2015, 25 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ανεξαρτητοποιήθηκαν και σχημάτισαν το αντιμνημονιακό κόμμα Λαϊκή Ενότητα. Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης και σύμφωνα με το Σύνταγμα δόθηκαν διερευνητικές εντολές για το σχηματισμό της κυβέρνησης και εφόσον δεν κατέληξαν, σχηματίστηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση της Βασιλικής Θάνου, ώστε να οδηγηθεί η χώρα στις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου.