Νόμπελ Χημείας: Σε δύο επιστήμονες το φετινό βραβείο

Ένας Γερμανός και ένας Αμερικανός επιστήμονας τιμώνται με το φετινό Νόμπελ Χημείας για την «ασύμμετρη οργανική κατάλυση» που χρησιμοποιείται στην φαρμακευτική έρευνα και μείωσε τις επιπτώσεις της χημικής βιομηχανίας στο περιβάλλον.

Όπως ανακοίνωσε την Τετάρτη η επιτροπή των βραβείων στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα της Σουηδίας, το βραβείο και το χρηματικό έπαθλο που το συνοδεύει, ύψους σχεδόν ενός εκατομμυρίου ευρώ, θα απονεμηθεί στον Μπένζαμιν Λιστ του γερμανικού Ινστιτούτου «Μαξ Πλανκ» και τον Ντέιβιντ ΜακΜίλαν του Πρίνστον «για την ανάπτυξη της ασύμμετρης οργανοκατάλυσης». Οι καταλύτες, ουσίες που ελέγχουν και επιταχύνουν χημικές αντιδράσεις χωρίς να αναλώνονται, παίζουν κρίσιμο ρόλο στην παραγωγή νέων μορίων για κάθε χρήση.

Νόμπελ Χημείας: Τι είναι οι οργανικοί καταλύτες

Για πολύ καιρό, οι χημικοί πίστευαν ότι υπάρχουν μόνο δύο είδη καταλυτών, τα μέταλλα και τα βιολογικά ένζυμα. Οι δύο φετινοί νομπελίστες ανακάλυψαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, ένα τρίτο είδος, την ασύμμετρη οργανοκατάλυση, η οποία βασίζεται σε μικρά οργανικά μόρια.

«Πολλοί έχουν αναρωτηθεί γιατί δεν το σκεφτήκαμε νωρίτερα» σχολιάζει στην ανακοίνωση των βραβείων ο Γιόχαν Άγκβιστ, πρόεδρος της Επιτροπής Χημείας των Νόμπελ.

Learn more about the 2021 #NobelPrize in Chemistry

Press release: https://t.co/ZTmojxTAog Popular information: https://t.co/yhv2AwJIcL Advanced information: https://t.co/wxWHKRc9OK pic.twitter.com/frXKJ1ENMj

— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 6, 2021

Οι οργανικοί καταλύτες προσφέρουν ένα σταθερό πλαίσιο ατόμων άνθρακα πάνω στο οποίο μπορούν να συνδεθούν οι χημικές ομάδες που αντιδρούν για το τελικό προϊόν. Οι καταλύτες αυτοί αποτελούνται από στοιχεία όπως ο άνθρακας, το οξυγόνο, το θείο ή ο φώσφορος, κάτι που σημαίνει ότι είναι φθηνότεροι και πιο φιλικοί στο περιβάλλον σε σχέση με τους μεταλλικούς καταλύτες.

Η ευρεία αξιοποίηση των οργανικών καταλυτών οφείλεται κυρίως στην ικανότητά τους για ασύμμετρη κατάλυση. Ορισμένες χημικές αντιδράσεις δίνουν προϊόντα που εμφανίζονται σε δύο μορφές, οι οποίες είναι κατοπτρικά είδωλα η μία της άλλης, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τα δύο χέρια μας.

Πολλές φορές μόνο από τις δύο μορφές είναι επιθυμητή, ιδιαίτερα στην παραγωγή φαρμάκων. «Η οργανοκατάλυση έχει εξελιχθεί με εντυπωσιακή ταχύτητα από το 2000 ως σήμερα» καταλήγει η ανακοίνωση. «Οι Μπένζαμιν Λιστ και Ντέιβιντ ΜακΜίλαν παραμένουν ηγέτες του πεδίου και έχουν δείξει ότι οι οργανικοί καταλύτες προσφέρουν αναρρίθμητες χημικές αντιδράσεις».

Νόμπελ Φυσικής: Τρεις επιστήμονες μοιράστηκαν το βραβείο

Με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής 2021 τιμώνται δύο ειδικοί της μοντελοποίησης στη Φυσική για την κλιματική αλλαγή, ο Αμερικανοϊάπωνας Σιουκούρου Μανάμπε και ο Γερμανός Κλάους Χάσελμαν, καθώς και ο Ιταλός θεωρητικς των σύνθετων φυσικών συστημάτων Τζόρτζιο Παρίζι.

Το μισό βραβείο δίδεται στον Μανάμπε, 90 ετών που έχει γεννηθεί στην Ιαπωνία αλλά ζει στις ΗΠΑ, και στον Χάσελμαν, 89 ετών –και οι δύο ερευνητές μετεωρολογίας– για την «μοντελοποίηση στη Φυσική του κλίματος στη Γη, την ποσοτική μεταβλητότητα και την αξιόπιστη πρόβλεψη της παγκόσμιας υπερθέρμανσης», σύμφωνα με τη Βασιλική Ακαδημία Επιστημών της Σουηδίας. Το βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 10 εκατομμυρίων σουηδικών κορωνών (985.000 ευρώ).

Με το Νόμπελ αυτό εν μέσω κλιματικής κρίσης, η σουηδική Ακαδημία βραβεύει το έργο του Μανάμπε για το φαινόμενο του θερμοκηπίου τη δεκαετία του 1960, και με το οποίο κατέδειξε ότι τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι αντίστοιχα με την αύξηση της θερμοκρασίας στη Γη.

Ο Γερμανός Χάσελμαν τιμήθηκε καθώς κατάφερε να καθιερώσει αξιόπιστα κλιματικά μοντέλα παρά τις μεγάλες μετεωρολογικές αποκλίσεις.

Το άλλο μισό του βραβείου δίδεται στον Παρίζι, 73 ετών, «για την ανακάλυψη της αλληλεπίδρασης της αταξίας και των διακυμάνσεων στα φυσικά συστήματα από ατομικές σε πλανητικές κλίμακες». Το κοπιώδες έργο του είναι μεταξύ των «πιο σημαντικών συνεισφορών» στη θεωρία για τα λεγόμενα σύνθετα συστήματα.