Αποικίες αρχαίων Ελλήνων στην Ιταλία: 37,5% το ελληνικό DNA στους Σικελούς

Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι αποίκισαν μεγάλα τμήματα του τότε γνωστού κόσμου. Ένα από αυτά ήταν και η Νότια Ιταλία, η περίφημη Μεγάλη Ελλάδα. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στους ερευνητές το γεγονός πως τα ίχνη του ελληνικού αποικισμού στην περιοχή είναι ορατά μέχρι και σήμερα, γεγονός που αποδεικνύεται και από το υψηλό ποσοστό ελληνικού DNA στους σύγχρονους Σικελούς. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν το ταξίδι μας στις αποικίες των αρχαίων Ελλήνων στην Ιταλία.

Οι απαρχές του αποικισμού στην Ιταλία

Το φαινόμενο του αποικισμού υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα στην ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου και εκδηλώθηκε σε δύο περιόδους. Δείγματα αποικισμού υπάρχουν ήδη στην ύστερη χαλκοκρατία, με τους Μυκηναίους και τους Μινωίτες να κυριαρχούν στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου μαζί με τους Φοίνικες. Η κάθοδος των Δωριέων και των συγγενικών τους φύλων κατά τον 11 π.Χ. αιώνα, προκάλεσε πολλές μετακινήσεις και αναταραχή στον ελληνικό χώρο. Έτσι κατά τον 10ο π.Χ. αιώνα πολλοί εγκατέλειψαν τον ελλαδικό χώρο και εγκαταστάθηκαν σε ολόκληρη την παράλια περιοχή της Μ. Ασίας και τα γειτονικά της νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Τον 8ο π.Χ. αιώνα ξεκίνησε η δεύτερη φάση του ελληνικού αποικισμού, που ήταν πιο οργανωμένος καθώς κατευθυνόταν από τις κυβερνήσεις των πόλεων (μητροπόλεις) και είχε επίσημο χαρακτήρα.

Ξεκινάμε, όχι με χρονολογική σειρά, με τις αποικίες των αρχαίων Ελλήνων στην Κάτω Ιταλία. Η Ελέα, χτίστηκε στη δυτική ακτή της νότιας Ιταλίας από Έλληνες αποίκους της Φώκαιας της Μικράς Ασίας, όταν η πόλη κινδύνευσε να πέσει στα χέρια των Περσών το 553 π.Χ. Η Ηράκλεια η Λευκανική, ιδρύθηκε το 432 π.Χ. κοντά στον κόλπο του Τάραντα, ανάμεσα στους ποταμούς Ακίριο και Σίριο.

Οι Θούριοι, ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην Κάτω Ιταλία, κοντά στη Σύβαρη, σε μικρή απόσταση από τον κόλπο του Τάραντα. Άρχισε να χτίζεται στα μέσα του 5ου π.Χ. αι. από Συβαρίτες, μετά την καταστροφή της πόλης τους από τους Κροτωνιάτες. Το 443 π.Χ. ο Περικλής επιδίωξε να δημιουργηθεί στη νέα πόλη μια πανελλήνια αποικία, γι΄αυτό μόλις τελείωσε το χτίσιμο της εγκαταστάθηκαν σ΄αυτή άποικοι απ΄όλη την Ελλάδα, ανάμεσα τους ο φιλόσοφος Εμπεδοκλής, ο σοφιστής Πρωταγόρας, οι ρήτορες Λυσίας και Τισίας, ο Ηρόδοτος κ.ά. Η πόλη πέρασε οριστικά στα χέρια των Ρωμαίων το 194 π.Χ. και έγινε ρωμαϊκή επαρχία με το όνομα Copiae.Δεν είναι γνωστό πότε καταστράφηκε.

Ο Κρότων, ήταν αποικία των Αχαιών και χτίστηκε στην ακτή της ιταλικής χερσονήσου της Καλαβρίας. Βρισκόταν στις εκβολές του ποταμού Αίσαρου και ΒΔ του ακρωτηρίου Λικίνιο, όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Κροτόνε. Η πόλη απέκτησε μεγάλη φήμη μετά το 530 π.Χ., όταν εγκαταστάθηκε εκεί ο Πυθαγόρας. Ίδρυσε φημισμένη φιλοσοφική Σχολή στην οποία φοίτησαν μαθητές απ΄ όλη την Ελλάδα.

Η αρχαιότερη ελληνική αποικία στην Ιταλία, ήταν η Κύμη, η οποία χτίστηκε στα δυτικά παράλια της Ιταλίας, βόρεια του Κόλπου της Νάπολης. Χτίστηκε στα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα από κατοίκους της Κύμης της Εύβοιας και της Χαλκίδας, οι οποίοι νωρίτερα είχαν εγκατασταθεί στο γειτονικό νησί Πιθηκούσες (σήμερα Ίσκια). Βρισκόταν σε φυσικά οχυρή και ασφαλή θέση και γνώρισε μεγάλη ακμή. Μάλιστα, ίδρυσε επίνειο, τη Δικαιαρχεία, κατέλαβε τη σικελική ακτή του στενού της Μεσσήνης και ίδρυσε και άλλη αποικία, τη Ζάγκλη. Σταδιακά εξαπλώθηκε στα Φλεγραία πεδία, ίδρυσε σε συνεργασία με τους Ρόδιους την Παρθενόπη, προκάτοχο της Νάπολης και κυριάρχησε σ΄ ολόκληρη την ακτή της Καμπανίας.

Οι Επιζεφύριοι Λοκροί, ήταν αποικία των Οπουντίων (ή Ηοίων) , χτισμένη στην ανατολική ακτή της χερσονήσου Βρεττίας (σημ. Καλαβρία), κοντά στο ακρωτήριο Ζεφύριο απ΄ όπου πήρε και το όνομα Επιζεφύριοι. Αρχικά μάλιστα ήταν χτισμένη πάνω στο ακρωτήριο, όμως αργότερα μετατοπίστηκε βορειότερα, καθώς οι κάτοικοι της ήθελαν να καλλιεργήσουν την πλατιά παραλιακή ζώνη του Ιονίου Πελάγους και να εκμεταλλευτούν το πλούσιο έδαφος μέχρι την Τυρρηνική Θάλασσα με μικρότερες αποικίες. Είχε ως οικιστή τον Ευάνθη και ιδρύθηκε με τη βοήθεια των Κορινθίων. Φημιζόταν για τη νομοθετική της οργάνωση, την οποία είχε αναλάβει ο νομοθέτης Ζάλευκος, γύρω στο 660 π.Χ.

Το Μεταπόντιο, σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από Πύλιους (καταγόμενους από την Πύλο) , κατά την επιστροφή τους από τον Τρωικό Πόλεμο. Αρχικά ονομαζόταν Μέτοβο και έφτασε σε ακμή το 700 π.Χ. Πιθανότατα, στο Μεταπόντιο πέθανε ο Πυθαγόρας. Στις Πιθηκούσες νήσους (Ίσκια) , όπως αναφέραμε είχε ιδρυθεί από Ευβοιώτες αποικία. Αυτό έγινε το 770 π.Χ. Υπήρξε η αρχαιότερη ελληνική εμπορική εγκατάσταση στην Ιταλία. Αν και οι περισσότεροι από τους κατοίκους της εγκαταστάθηκαν στην Κύμη (της Ιταλίας), το νησί δεν έπαψε να κατοικείται από Έλληνες ως το 1ο π.Χ. αι. οπότε και εγκαταλείφθηκε λόγω των συνεχών σεισμών.

Η Ποσειδωνία, ήταν αρχαία ελληνική αποικία της Κάτω Ιταλίας, χτισμένη στην περιοχή της Λουκανίας, στα νότια των εκβολών του ποταμού Σίλαρη. Αποικίστηκε τον 6ο π.Χ. από κατοίκους της γειτονικής Σύβαρης. Στα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα κατακτήθηκε από αυτόχθονες Λουκανούς.

Το Ρήγιο της Καλαβρίας (σημ.Reggio di Calabria), ιδρύθηκε το 717 π.Χ. από τους Χαλκιδέους. Αργότερα εγκαταστάθηκαν εκεί και Μεσσήνιοι εξόριστοι. Στη θαλάσσια περιοχή του Ρήγιου, βρέθηκαν και ανασύρθηκαν τα περίφημα αγάλματα των δύο πολεμιστών του Ριάτσε (1972), τα οποία χρονολογούνται από τον 5ο π.Χ. αιώνα.Κάποιοι θεωρούν ότι είναι έργα του Φειδία και άλλοι του Μύρωνα.

Η Σύβαρη ήταν αρχαία ελληνική αποικία στην Κάτω Ιταλία. Χτίστηκε το 709 π.Χ. από τους Αχαιούς της Πελοποννήσου και της Τροιζήνας, ανάμεσα στους ποταμούς Κράθη και Σύβαρη. Ανέπτυξε πολύ το εμπόριο και αποκόμισε πολλά πλούτη. Ίδρυσε τρεις αποικίες: τη Λάο , τη Σκίδρο και την Ποσειδωνία. Οι κάτοικοι της ήταν πολύ πλούσιοι και είχαν ιδιαίτερη ροπή στις απολαύσεις. Δημιουργήθηκε μάλιστα ο όρος συβαριτισμός, που σημαίνει μαλθακότητα και τρυφηλότητα. Η Σύβαρη καταστράφηκε τελείως από τους Κροτωνιάτες το 513 π .Χ.

Τέλος, ο Τάραντας, είναι πόλη της Απουλίας με σημαντικό λιμάνι. Ιδρύθηκε, κατά την παράδοση από τον γιο του Ποσειδώνα Τάραντα ή τον εγγονό του Μίνωα Τάραντα. Πιθανότατα όμως, χτίστηκε από τον Σπαρτιάτη Φάλανθο (708 π.Χ.). Σύντομα γνώρισε μεγάλη ακμή. Το 272 π.Χ. καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους, το 215 π .Χ. από τους Καρχηδόνιους και το 209 π.Χ. ανακαταλήφθηκε από τη Ρώμη.

Μια άλλη ιταλική πόλη, που ιδρύθηκε από αρχαίους Έλληνες, συγκεκριμένα από τους Δωριείς των Συρακουσών το 394 π.Χ. είναι η Ανκόνα (Ancona). Από τους αρχαίους Έλληνες ονομάστηκε Αγκώνα, από το «αγκωνιοειδές» σχήμα της παραλίας στην οποία είναι χτισμένη.

Οι αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Σικελία

Πολλές και σημαντικές ήταν οι αποικίες των αρχαίων Ελλήνων στη Σικελία. Στα πανάρχαια χρόνια, εγκαταστάθηκαν στο μεγάλο ιταλικό, σήμερα, νησί Φοίνικες στα δυτικά και βορειοδυτικά παράλια, Κρητικοί στα νότια και αργότερα, άλλοι Έλληνες κυρίως στα ανατολικά. Μετά τα μέσα του 8ου π.Χ. και ιδρύθηκε από Ναξιώτες και Χαλκιδέους της νότιας Ιταλίας, η Νάξος στους βορειοανατολικούς πρόποδες της Αίτνας και ακολούθησαν άλλες πόλεις.

Οι ελληνικές αποικίες στη Σικελία, ήταν πραγματικά κέντρα πολιτισμού. Σ’ αυτές αναπτύχτηκαν τα γράμματα, η φιλοσοφία και άλλες επιστήμες. Στη Σικελία έζησαν και έδρασαν οι μεγάλοι φιλόσοφοι Πυθαγόρας, Εμπεδοκλής και Ξενοφάνης οι ποιητές Θεόκριτος και Στησίχορος, οι γιατροί Μενεκράτης και Παυσανίας, ο μεγάλος μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης κ.ά. Στη Σικελία επίσης, χτίστηκαν μερικά από ωραιότερα μνημεία της αρχαιότητας, όπως το θέατρο των Συρακουσών και οι ναοί του Ακράγαντα και του Σελινούντα.

Ας δούμε όμως με περισσότερες λεπτομέρειες τις αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Σικελία.

Ο Ακράγαντας (σήμ. Agrigento), ήταν αρχαία πόλη της ΝΔ Σικελίας ανάμεσα στη Γέλα και τον Σελινούντα. Σύμφωνα με ένα μύθο χτίστηκε από τον Ακράγαντα, γιο του Δία και της Αστερόπης. Στην πραγματικότητα, ιδρύθηκε από Ρόδιους και Δωριείς αποίκους το 581 π.Χ. Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο με πολλές πηγές πλούτου και εύφορο έδαφος.Η Γέλα ήταν δωρική αποικία που ιδρύθηκε το 690 π.Χ. από Κρητικούς και Ρόδιους (συγκεκριμένα από κατοίκους της Λίνδου) ,αρχηγός των οποίων ήταν πιθανότατα ο Γέλωνας από την Τήλο. Από αυτόν πήρε και το όνομά της η πόλη. Οι άποικοι συνάντησαν μεγάλες δυσκολίες κατά την εγκατάστασή τους στο νησί, από την αντίσταση των ντόπιων τους οποίους τελικά απώθησαν στο εσωτερικό του νησιού. Αποικία της Γέλας ήταν Ακράγαντας.

Η Έγεστα ή Σέγεστα ή Αίγεστα, σύμφωνα με τον Στράβωνα χτίστηκε από Έλληνες αποίκους που ήταν σύντροφοι του Φιλοκτήτη. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι οι παλαιότεροι κάτοικοι της Σικελίας ήταν οι Έλυμοι. Αυτοί, στον πρώτο μεγάλο ελληνικό αποικισμό παρέμειναν με τους Φοίνικες στο δυτικότερα τμήμα του νησιού και ίδρυσαν δυο πόλεις, την Έρυκα και την Έγεστα. Αργότερα ήρθαν σε επαφή με τους Έλληνες αποίκους και δέχτηκαν τον πολιτισμό τους.

Η Ιμέρα (Himera), βρισκόταν στα βόρεια παράλια της Σικελίας, στις εκβολές του ομώνυμου ποταμού. Ιδρύθηκε το 648 π.Χ. από Έλληνες αποίκους, τους Χαλκιδέους της Ζάγκλης και μερικούς εξόριστους Συρακούσιους. Έτσι οι κάτοικοί της είχαν ιωνική και δωρική καταγωγή και μιλούσαν ανάμεικτη ιωνοδωρική διάλεκτο.

Η Κατάνη, πασίγνωστη ιταλική πόλη σήμερα, είναι χτισμένη στα δυτικά παράλια της Σικελίας στους νότιους πρόποδες της Αίτνας. Ιδρύθηκε από Έλληνες Ναξιώτες αποίκους το 730 π.Χ. Έως το 263 π.Χ. που υποτάχθηκε στους Ρωμαίους, ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας.

Οι Λεοντίνοι, ήταν μία από τις σπουδαιότερες αρχαίες ελληνικές αποικίες στην ανατολική ακτή της Σικελίας. Ιδρύθηκε γύρω στο 730 π.Χ. από Έλληνες της Νάξου, της αποικίας των Χαλκιδέων. Βρισκόταν 35 χλμ ΒΔ των Συρακουσών σε έναν εύφορο λόφο. Η Ζάγκλη ή Μεσσήνη, ιδρύθηκε τον 8ο π.Χ. αιώνα από Χαλκιδέους και πήρε το όνομα Ζάγκλη, που σημαίνει ‘δρεπάνι’, πιθανότατα από το δρεπανοειδές σχήμα του κόλπου στον οποίο είναι χτισμένη. Βρισκόταν κοντά στον ομώνυμο πορθμό απέναντι από το Ρήγιο της Καλαβρίας. Κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα η Ζάγκλη μετονομάστηκε σε Μεσσήνη, λόγω των πολλών αποίκων που ήρθαν σ’ αυτή από τη Μεσσηνία.

Αρχαιότερη ελληνική αποικία στη Σικελία, ήταν η Νάξος, που ιδρύθηκε το 628 π.Χ. Αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα. Ενισχύθηκε με δύο ακροπόλεις και τείχη και απέκτησε δύο σπουδαία λιμάνια. Καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους με τους οποίους στο παρελθόν είχε συμμαχήσει, το 250 π.Χ. Τα Υβλαία Μέγαρα, ήταν αποικία Δωριέων από τα Μέγαρα. Χτίστηκε γύρω στο 750 π.Χ. στη θέση μικρής πόλης που προϋπήρχε. Η πόλη αυτή ονομαζόταν Ύβλη και γι’ αυτό η νέα πόλη ονομάστηκε Υβλαία Μέγαρα. Βρισκόταν βόρεια των Συρακουσών, δίπλα στον ποταμό Αλάβα.

Το Ταυρομένιο (Ταορμίνα), ιδρύθηκε το 358 π.Χ. ανάμεσα στη Μεσσήνη και την Κατάνη, από Μεσσήνιους αποίκους με επικεφαλής τον Ανδρόμαχο. Το περίφημο θέατρο της πόλης, χωρητικότητας 15.000 θεατών, συντηρήθηκε από τους Ρωμαίους και σώζεται σε καλή κατάσταση. Τέλος οι Συρακούσες, ήταν η σημαντικότερη αρχαία ελληνική αποικία στη Σικελία. Ιδρύθηκε το 734 π.Χ. από Κορίνθιους επικεφαλής τον Αρχία. Αναπτύχθηκαν γρήγορα εδαφικά και σύντομα επιβλήθηκαν στις άλλες ελληνικές αποικίες της Σικελίας.

Γνώρισαν πολύ μεγάλη ακμή και είναι γνωστή η εκστρατεία που επιχειρήθηκε εναντίον τους από τους Αθηναίους κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο(Σικελική Εκστρατεία). Η εκστρατεία ξεκίνησε το 415 π.Χ. και ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 413 π.Χ. με καταστροφικά αποτελέσματα για τους Αθηναίους.

Ελληνικό DNA σε μεγάλα ποσοστά στους σημερινούς Σικελούς

Ο Ιταλός καθηγητής A. Piazza το 1988, ιχνηλάτησε τη γενετική ιστορία των κατοίκων της Ιταλίας. Από την έρευνά του προέκυψε ότι οι κάτοικοι της Βόρειας Ιταλίας συγγενεύουν γενετικά με τους λαούς της Κεντρικής Ευρώπης, ενώ οι κάτοικοι της Νότιας Ιταλίας και της Ανατολικής Σικελίας, είναι πιο κοντά στους σημερινούς Έλληνες. Με βάση τις συχνότητες της γενεαλογικής γραμμής E-V13 υπολογίστηκε πως η γενετική συνεισφορά των Ελλήνων στη γενετική σύσταση των σημερινών κατοίκων της Καλαβρίας είναι 7% ,της Απουλίας 22% και της Σικελίας 37,3%! Το νούμερο αυτό δείχνει, και είναι, πολύ υψηλό. Εξηγείται όμως ως εξής:

Λόγω του ανωτέρου πολιτισμικού επιπέδου και της προνομιακής θέσης της Ελλάδας στο τέλος της Εποχής του Χαλκού, η μέση πυκνότητα του πληθυσμού στη χώρα μας ήταν τριπλάσια σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Συγκεκριμένα, κατοικούσαν 3,7 άτομα ανά τ.χλμ. Μεταξύ 1.000 και 400 π.Χ. ο πληθυσμός της Ευρώπης διπλασιάστηκε (από 10 σε 20 εκατομμύρια). Τότε, ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν περίπου 3 εκατομμύρια. Η Ιταλία, ήταν η δεύτερη πιο πυκνοκατοικημένη, μετά την Ελλάδα, χώρα της Ευρώπης, είχε πληθυσμό 4 εκ. Η Σικελία είχε γύρω στο 1,5 εκ. κατοίκους. Από αυτούς, περίπου 200.000 ήταν Έλληνες. Άλλοι 100.000 Έλληνες ζούσαν στη Νότια Ιταλία. Έτσι στα ρωμαϊκά χρόνια, κάθε 10-13 κατοίκους της Νότιας Ιταλίας και της Σικελίας, ο ένας ήταν ελληνικής καταγωγής.

Η πολύ υψηλή γονιδιακή ροή, οφείλεται πιθανότατα και στην επιθυμία των ντόπιων γυναικών της Σικελίας να αποκτήσουν απογόνους με τους πολιτιστικά επιφανέστερους Έλληνες, αλλά και στην ελληνική κυριαρχία στην περιοχή.