Χριστούγεννα 2021: Οι παραδόσεις στην Ελλάδα – Ποιες έμειναν και ποιες χάθηκαν στον χρόνο

Χριστούγεννα και Πάσχα, είναι από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές γιορτές των Ελλήνων. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο δέχονται αρκετές επιρροές «δυτικού τύπου», οι οποίες ενσωματώνονται στα παραδοσιακά ελληνικά έθιμα και κάπου εκεί προκαλείται σύγχυση. Κάνουμε λοιπόν μία προσπάθεια να τα «ξεκαθαρίσουμε».

Η νηστεία των Χριστουγέννων

Πριν από τα Χριστούγεννα προηγείται  νηστεία 40 ημερών κατά την οποία οι πιστοί νηστεύουν από το κρέας και τα γαλακτοκομικά τρώγοντας όμως ψάρι μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου (εκτός φυσικά Τετάρτης και Παρασκευής). Από τις 17 έως τις 23 Δεκεμβρίου δεν καταλύεται το ψάρι.

Την Παραμονή των Χριστουγέννων δεν καταλύεται λάδι και κρασί (εκτός αν πέσει Σάββατο ή Κυριακή). Από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνια καταλύονται τα πάντα, ακόμα και Τετάρτη και Παρασκευή, εκτός από την παραμονή των Θεοφανίων, όπου δεν καταλύεται λάδι και κρασί (εκτός αν πέσει Σάββατο ή Κυριακή). Σε πολλές Εκκλησίες επίσης τελείται το Σαρανταλείτουργο (40 Θείες Λειτουργίες πριν τα Χριστούγεννα)

Η Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων μέχρι περίπου πριν 40 χρόνια (ιδίως στην ύπαιθρο) άρχιζε κατά τις 3:00 μετά τα μεσάνυχτα και σχολούσε πριν ακόμη χαράξει. Σταδιακά η ώρα ενάρξεως της ακολουθίας μετατέθηκε στις 5:00 τα ξημερώματα ή και αργότερα.

Τα κάλαντα

Παραμονή των Χριστουγέννων τα παιδιά βγαίνουν, ακόμα και σήμερα στις γειτονιές για να πουν τα κάλαντα. Μία διαδικασία που επαναλαμβάνεται την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Οι «καλαντιστές» είναι παιδιά, είτε μεμονωμένα, είτε σε ομάδες που γυρνάνε στα σπίτια για τα «χρόνια πολλά», παίρνοντας «φιλοδώρημα», σήμερα χρήματα, παλαιότερα κάποιο κέρασμα.

Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια με Βυζαντινές ρίζες. Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον ελλαδικό χώρο.

Η σφαγή του γουρουνιού

Στην Ελλάδα, το χριστουγεννιάτικο πιάτο είναι το χοιρινό, αν και τα τελευταία χρόνια επιχειρείται μια αντικατάστασή του από τη γαλοπούλα.

Στη Θεσσαλία, η πραγματική ιεροτελεστία για κάθε οικογένεια ήταν η σφαγή του γουρουνιού, το οποίο εκτρεφόταν καιρό για αυτό το σκοπό.  Τη δουλειά αυτή αναλάμβαναν οι άντρες του σπιτιού τη Παραμονή των Χριστουγέννων.  Η παρασκευή λουκάνικων αποτελούσε διαδικασία άρρηκτα συνδεδεμένη με τη παραπάνω εργασία, ενώ το λίπος του γουρουνιού αποθηκευόταν σε δοχεία και χρησιμοποιούνταν αργότερα στη μαγειρική.

Καραβάκι αντί δέντρου

Ως νησιωτική χώρα,το καραβάκι και ο στολισμός του είχαν την τιμητική τους μέχρι που εισέβαλλε δυναμικά το έλατο… Τα σπίτια στολίζονταν με ανάλογο γιορτινό διάκοσμο, αν και πλέον  είναι συχνό το φαινόμενο των «υπερπαραγωγών» με χιλιάδες λαμπιόνια. Σύμφωνα λοιπόν  με την παράδοση το καράβι συμβολίζει την καινούρια κατεύθυνση που δίνει στη ζωή του ανθρώπου η γέννηση του Χριστού.  Σε ορισμένες περιοχές, κυρίως σε νησιά, εξακολουθούν να στολίζουν «καραβάκια», ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται μια  προσπάθεια να επανέλθει, με ορισμένους Δήμους να στολίζουν στις πλατείες τους καραβάκια αντί για έλατα.

Το έθιμο της ψυχοκόρης

Σε μερικές περιοχές όπως στην Κορινθία στην περιοχή της Νεμέας εφαρμόζεται το έθιμο της ψυχοκόρης, δηλαδή το πρωί των Χριστουγέννων όταν γυρίζουν από την εκκλησιά η έφηβη κόρη του σπιτιού τους περιμένει έχοντας βάλει πάνω στην πιατέλα όλα τα παραδοσιακά εδέσματα της Νεμέας: κουραμπιέδες, δίπλες, μελομακάρονα, τηγανόψωμα, ξεροτήγανα και γλυκά του κουταλιού. Εκτός από αυτά προσφέρουν και στον άντρα της οικογένειας λικέρ. Επίσης το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων βάζουν ακόμα και πλαστικά κλαδιά(παλιότερα από αμπέλια) πάνω από τα τζάκια, πλένονται καλά για να μην τους κατουρήσουν όπως λένε οι καλικάντζαροι και σκεπάζουν τα γλυκά με αλουμινόχαρτα.

Σάμος

Τα Χριστούγεννα στη Σάμο, τα ζώα μέχρι να μεσημεριάσει δεν τα βγάζουν έξω, διότι πιστεύουν ότι αν τα δει η Πούλια θα τους αφήσει ένα σημαδιακό αστέρι που αν έχει 6 γωνίες θα πεθάνουν και αν έχει 4 θα αρρωστήσουν.

Το Χριστόψωμο

Ακόμη και σήμερα στην Πελοπόννησο διατηρείται το έθιμο του Χριστόψωμου, όπου κάθε Χριστούγεννα οι νοικοκυρές φτιάχνουν ένα ψωμί που είναι σταυρωτά κεντημένο και την ημέρα των Χριστουγέννων το κυλούν πάνω στο τραπέζι. Αν πέσει από την ανάποδη μεριά του, η χρονιά θα πάει άσχημα, ενώ αν πέσει από την καλή, θα πάει καλά και η χρονιά.

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ