Πούτιν και Αντόρνο

Το πιθανότερο είναι ότι ο Πούτιν δεν διάβασε ποτέ τον Αντόρνο. Ο Ρώσος Πρόεδρος, παρά τις υψηλές βαθμολογικές του επιδόσεις στα μακρινά έτη των φοιτητικών του σπουδών, δεν είναι χαρακτηρισμένος φιλαναγνώστης, πόσο μάλλον μελετητής των δυσνόητων θεωρητικών δοκιμίων του Αντόρνο. Και παρά το γεγονός ότι αυταρχικές του συμπεριφορές αποδίδονται συχνά πυκνά στην αυταρχική κληρονομιά της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ή στον ντεσιζιονισμό και την βουλησιαρχία της λενινιστικού συστήματος διακυβέρνησης, ο Πούτιν φαίνεται να εικονογραφεί πιστότερα αυτό που περιγράφει ο Αντόρνο στην διαπρεπή μελέτη του «Η αυταρχική προσωπικότητα».

Ούτε απόπειρα δαιμονοποίησης, ούτε ιδεολογική (τουλάχιστον όχι συνειδητή) χρήση της θεωρίας της αυταρχικής προσωπικότητας που επεξεργάζεται και καταθέτει στην ιστορία των ιδεών ως πολύτιμη προσωπική παρακαταθήκη ο Αντόρνο, αυτός ο εμβληματικός εκπρόσωπος της πρώτης γενιάς της Σψολής της Φρανκφούρτης

Η «αυταρχική προσωπικότητας» γίνεται σύντομα best seller που ενδιαφέρει όχι μόνον την επιστημονική περιοχή της κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας ή της ψυχολογίας, αλλά ευρύτερα αναγνωστικά κοινά διεθνώς. Στην κλίμακα του αυταρχισμού, η οποία κατασκευάζεται, περικλείονται αρκετές παράμετροι που προσιδιάζουν σε φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του ηγέτη της Ρωσίας. Η επιβολή της κυριαρχίας, η πρόθυμη προσχώρηση σε στερεοτυπικές προσλήψεις του άλλου και του περιβάλλοντος, η προσβολή στους άλλους των μείζονων και πιο καταπιεσμένων παρορμήσεων, η έκδηλη επιθετικότητα απέναντι στους παρεκκλίνοντες είναι στοιχεία που παρουσιάζουν συνάφειες με την δημόσια εικόνα και τον τρόπο του πολιτεύεσθαι του Ρώσου Προέδρου.

Ο εθνοκεντρισμός, η αποστροφή προς την ετερότητα, η ειδικότερη απαξιωτική αντιμετώπιση των ομοφυλοφίλων, οι διώξεις κατά των πολιτικά ετερόδοξων, οι ιδέες μεγαλείου που αποτυπώνονται πια ανεξίτηλα τόσο στο επίπεδο του εδαφικού του επεκτατισμού, όσο και στην άρνηση του κανόνα, του θεσμού, και του δικαιικού πλέγματος που περιβάλλει τη διεθνή κοινότητα είναι μερικές από τις συνάφειες που, εκ πρώτης όψεως τουλάχιστον, μπορεί να εντοπίσει και να αναδείξει κάποιος.

Δεν πρόκειται εδώ για κάποια ψυχογραφική απόπειρα, από κάποιον με ανεπαρκείς γνώσεις ψυχολογίας, αλλά για τις αυτόματες νοητικές συνδέσεις ανάμεσα στη θεωρητική κατάθεση του Αντόρνο και στη συμπεριφορά, ατομική και συλλογική, ενός ανθρώπου που τα θέλει όλα δικά του. Μονά ζυγά. Από πολυτελή σκάφη αναψυχής έως διώξεις πολιτικών αντιφρονούντων και από σχέσεις αλληλοτροφοδότησης με πανίσχυρους οικονομικούς παίκτες έως την αδιαφορία προς θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου. Το σιγοψιθυρίζουμε όμως ήδη, δίχως να το λέμε ακόμη ανοιχτά: ο κίνδυνος της οίησης και η ζάλη της αλαζονείας αποδεικνύονται, αργά ή γρήγορα, πηγές δεινών και ματαιώσεων για κάθε επηρμένο αυταρχικό.