Γιατί ο Μητσοτάκης διαβάζει Τοκβίλ;

Ο επισκέπτης της ιστοσελίδας της ΝΔ διαπιστώνει, εδώ και μήνες, την «πρωτοσέλιδη» έμφαση στον εθελοντισμό, ως έκφραση της κοινωνίας πολιτών.

Στην ελληνική περίπτωση, κάθε ιδέα αυτοοργάνωσης φέρει έναν αέρα Antifa, αν όχι συλλογικοτήτων του λεγόμενου «ελευθεριακού χώρου», γεγονός που γέννησε αμήχανες απορίες σε όσους μονοπωλούν την κοινωνική αλληλεγγύη και την κοινωνία πολιτών σχετικά με την πρωτοβουλία αυτή του κυβερνώντος κόμματος.

Τα πράγματα όμως είναι, ταυτόχρονα, πιο απλά αλλά και κάπως πιο περίπλοκα.

Πιο απλά, γιατί το γνωρίζουμε πια, ότι τα αναγνώσματα πολιτικής θεωρίας δεν αποτελούν αποκλειστική επαγγελματική ενασχόληση ή χόμπι για τον ελεύθερο χρόνο εγχώριων μαρξιστών θεωρητικών.

Πιο περίπλοκα, γιατί η κοινωνία πολιτών, αυτός ο ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στο κράτος και την αγορά, είναι μια θεματική που συστηματοποιείται από έναν αρκετά ιδιόρρυθμο θεωρητικού του φιλελευθερισμού του πρώτου ημίσεος του δέκατου ένατου αιώνα, τον Τοκβίλ, η πολιτική σκέψη του οποίου έλκει το ενδιαφέρον του σημερινού Προέδρου της Νέας Δημοκρατίας, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει σε πολιτικά ανύποπτη στιγμή. Και η τοκβιλιανή θεωρία της δημοκρατίας δεν είναι εύληπτη. Κι αυτός, εξάλλου, είναι ένας από τους λόγους που κεντρίζει το ερευνητικό και συγγραφικό ενδιαφέρον πολιτικών επιστημόνων και από τις δύο όχθες του Ατλαντικού.

Αν και αριστοκρατικής καταγωγής, ο Τοκβίλ θεωρεί, μετά από ένα μακρύ διάστημα παρατηρήσεων, ότι η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που πρόκειται να επικρατήσει στο μέλλον, πρόβλεψη την οποία έμελλε να δικαιώσει η ιστορική πορεία των δυτικών κοινωνιών.

Ωστόσο, το δημοκρατικό πολίτευμα δεν είναι, στη τοκβιλιανή σκέψη, απαλλαγμένο προβλημάτων, με κυριότερο αυτό που ο Γάλλος φιλελεύθερος στοχαστής ονομάζει «τυραννία της πλειοψηφίας», δηλαδή την διαρκή επιβολή της γνώμης της πλειοψηφίας στην μειοψηφία. Τούτο, όμως, έχει αλυσιδωτές συνέπειες στην λειτουργία της δημοκρατικής πολιτείας, με κυριότερη την τάση για κομφορμισμό, την πολιτική συμμόρφωση όσων διαφωνούν στις πλειοψηφικές αποφάσεις και τη συνεπαγόμενη πολιτική απομόνωση του μειοψηφικού, ο οποίος φαίνεται καταδικασμένος στη μόνη ενασχόληση με τον αποκλειστικό ορίζοντα των ιδιωτικών του απολαύσεων.

Στο σημείο αυτό, υπεισέρχεται ο κανονιστικός Τοκβίλ, ο Τοκβίλ που περνά από την παρατήρηση στη διατύπωση λύσεων. Προκειμένου να αρθεί αυτή η πολιτική αποξένωση του ατόμου, χρειάζονται ορισμένα αντίδοτα. Κι αυτά τα αντίδοτα, τα μέτρα ίασης της «τυραννίας της πλειοψηφίας» περικλείουν, εκτός από τη θρησκεία, την ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών και των ποικίλων συσσωματώσεών της.

Σε αυτήν την φιλελεύθερη προοπτική, η κοινωνία πολιτών είναι πρωταρχικά μια σφαίρα ελευθερίας και συμμετοχής για τους πολίτες, που περικλείει και τις εθελοντικές ανταλλαγές. Οι ενώσεις πολιτών για τη δασοπροστασία, την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς ή την παροχή υγειονομικής φροντίδας σε ασθενείς δεν είναι εκφράσεις κάποιου εφηβικού προσκοπισμού, αλλά εκδηλώσεις έμπρακτης κοινωνικής αλληλοβοήθειας και παρέμβασης των πολιτών στα δημόσια πράγματα.

Αυτό μπορεί να ξενίζει μια μερίδα της εγχώριας αριστεράς, όχι όμως και τον σημερινό Πρόεδρο της ΝΔ που παίρνει και το σχετικό ρίσκο, αδιαφορώντας για εξυπνακίστικες εκφράσεις.