Τα “τραύματα πολέμου” των Ουκρανών προσφύγων προκαλούν “κρίση” στην Ανατολική Ευρώπη

Οι Ουκρανοί “τραυματισμένοι” από τον πόλεμο έχουν μεταβεί σε γειτονικές χώρες που δεν διαθέτουν ικανότητα παροχής συμβουλών και υποστήριξης.

Εκατομμύρια Ουκρανοί πρόσφυγες έχουν διαφύγει στην Ανατολική Ευρώπη τις τελευταίες έξι εβδομάδες, με τις ζωές τους να ξεριζώνονται και τα αγαπημένα τους πρόσωπα έχουν μείνει πίσω.

Πολλοί θα χρειαστούν ειδική βοήθεια για να συμβιβαστούν με τον εκτοπισμό και να αντιμετωπίσουν το άγχος, την κατάθλιψη και τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Για εκείνους που έχουν ζήσει μέσα από μάχες και έχουν γίνει μάρτυρες θηριωδιών που διαπράχθηκαν από τα ρωσικά στρατεύματα εισβολής, η ανάγκη για θεραπεία θα είναι μεγαλύτερη.

Ωστόσο, θα στηρίζονται σε μια υποδομή ψυχικής υγείας που ήδη κλονίζεται, σε μια περιοχή όπου η ψυχολογική ευημερία έχει παραμεληθεί δεκαετίες και όπου η κατάθλιψη και το τραύμα στιγματίστηκαν υπό την κομμουνιστική εξουσία.

«Αυτή είναι μια κρίση πάνω από μια κρίση», δήλωσε η διευθύντρια πολιτικών και συστημάτων υγείας για την περιοχή Ευρώπης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Νατάσα Μουσκάτ.

Οι εργαζόμενοι στην ψυχική υγεία, όπως και οι γιατροί, υποφέρουν από επαγγελματική εξουθένωση και υπερκόπωση που σχετίζεται με την πανδημία του κορωνοϊού, πρόσθεσε. Τα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης έχουν αυξηθεί τους τελευταίους 18 μήνες, πυροδοτούμενα από την απομόνωση και τον φόβο της μόλυνσης.

Σχεδόν 5 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία, οι περισσότεροι στην Ανατολική Ευρώπη, εκτιμά η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, ενώ σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, άλλοι τουλάχιστον 7 εκατομμύρια  είναι εκτοπισμένοι στο εσωτερικό.

Δεν υπάρχουν αρκετοί πόροι

Ο ΠΟΥ εργάζεται προσπαθώντας να δημιουργήσει γρήγορα τις συνθήκες, δημιουργώντας εργαλειοθήκες «ψυχολογικών πρώτων βοηθειών» — ενημερωτικό υλικό για σχολεία και κοινωνικούς λειτουργούς που θα βοηθήσουν στην παροχή ενός αρχικού αποθέματος.

«Αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό για όλους», εξήγησε η Μουσκάτ. “Έπειτα, υπάρχει μια διαδικασία εντοπισμού όσων διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για να διασφαλιστεί ότι υπάρχει ένα σύστημα που θα τους παραπέμπει στις υπηρεσίες.”

Όσο κι αν αθροίσετε τους αριθμούς, δεν μπορεί να τους ισοπεδώσει με τις προβλεπόμενες ανάγκες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και τα παιδιά που εγκαταλείπουν την πατρίδα τους, τώρα μια εμπόλεμη ζώνη, πίσω.

«Δεν έχουμε ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες με την ικανότητα να καλύψουμε ούτε τους Σλοβάκους. Δεν υπάρχει περίπτωση να καλύψουμε τους Ουκρανούς», δήλωσε ο Andrej Vršanský, Διευθύνων Σύμβουλος του League for Mental Health Slovakia.

Η Σλοβακία, η οποία έχει δεχθεί περισσότερους από 300.000 Ουκρανούς πρόσφυγες , έχει μόλις 45 παιδοψυχολόγους για να καλύψει ολόκληρη τη χώρα, σύμφωνα με τη ΜΚΟ που εστιάζει στην ψυχική υγεία. Κατά μέσο όρο χρειάζονται τρεις μήνες για να κλείσετε ραντεβού για να επισκεφτείτε έναν ψυχίατρο.

Η περιοχή στο σύνολό της ακολουθεί τη Δυτική Ευρώπη όσον αφορά στην προσοχή και τα χρήματα που επενδύει στην ψυχολογική βοήθεια — και αυτό φαίνεται στους αριθμούς. Μια έρευνα του 2016 από τη στατιστική υπηρεσία της ΕΕ στην περιοχή διαπίστωσε ότι η Πολωνία —η χώρα που έχει δεχθεί τους περισσότερους πρόσφυγες από την Ουκρανία— είχε μόλις εννέα ψυχιάτρους για κάθε 100.000 άτομα. Αυτό είναι το ένα τρίτο του ποσοστού στη Γερμανία.

Η χρήση μιας έτοιμης ομάδας Ουκρανών ειδικών ψυχικής υγείας μεταξύ του προσφυγικού πληθυσμού, που δεν διαθέτουν γλωσσικές και πολιτιστικές δεξιότητες από τους ομολόγους τους στις χώρες υποδοχής, θα είναι απαραίτητο για τις κυβερνήσεις να έχουν έστω και μια ευκαιρία να καλύψουν τις ανάγκες των αφίξεων που έχουν σοκαριστεί από τον πόλεμο.

Στη Σλοβακία, ο Σύνδεσμος για την Ψυχική Υγεία δημιούργησε μια γραμμή βοήθειας στην ουκρανική γλώσσα και διόρισε επικεφαλής έναν ψυχολόγο με εμπειρία συγκρούσεων από την ελεγχόμενη από τους αυτονομιστές περιοχή του Ντονμπάς.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέστησε στα κράτη μέλη να αναγνωρίσουν τα προσόντα των επαγγελματιών της Ουκρανίας, κάτι που θα τους επιτρέψει να ενταχθούν γρήγορα στις υπηρεσίες υγείας της χώρας υποδοχής. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, η Επιτροπή ανακοίνωσε χρηματοδότηση 9 εκατομμυρίων ευρώ από την ΕΕ για ΜΚΟ που εργάζονται πάνω στο θέμα, καθώς και για την παροχή υποστήριξης και συμβουλευτικής για τραύματα.

“Ουλές” πολέμου

Αλλά το μεγάλο κύμα ανάγκης δεν έχει ακόμη έρθει. Προς το παρόν, οι ειδικοί λένε ότι οι πρόσφυγες βρίσκονται σε κατάσταση επιβίωσης, επικεντρωμένοι στην προσαρμογή στα νέα περιβάλλοντά τους. Η διαδικασία της θεραπείας και της αντιμετώπισης του τραύματος θα ξεκινήσει μόνο όταν έχουν λύσει πιο άμεσα προβλήματα, όπως η εύρεση στέγης και η εισαγωγή των παιδιών στο σχολείο.

Η Ανιέσκα Ποπίελ, Πολωνή ψυχίατρος ειδικευμένη στο τραύμα που διευθύνει τη μονάδα γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας στο Πανεπιστήμιο SWPS της Βαρσοβίας, είπε ότι είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ της βασικής βοήθειας και της κατανόησης που χρειάζονται όλοι οι πρόσφυγες, με την εξειδικευμένη φροντίδα που μπορεί να προσφέρει μόνο ένας επαγγελματίας. Βοηθούσε στη διοργάνωση τόσο μαθημάτων PTSD για θεραπευτές, όσο και περισσότερης βασικής εκπαίδευσης στη συμβουλευτική για φοιτητές ψυχολογίας.

«Η πλειονότητα των προσφύγων δεν χρειάζεται ψυχολόγο», είπε η Πόπιελ. Ωστόσο, η έρευνα από προηγούμενα κύματα μετανάστευσης λόγω συγκρούσεων από τη Συρία δείχνει ότι ένα υψηλό ποσοστό απαιτεί ψυχολογική φροντίδα.

«Συνήθως, το 30-40% είναι το χαμηλότερο ποσοστό PTSD στις μεταπολεμικές περιοχές», είπε ο Popiel.

Οι “εσωτερικοί” πρόσφυγες

Η ίδια διαδικασία συμβαίνει και στο εσωτερικό της Ουκρανίας, με τους ανθρώπους να φεύγουν από τις πρώτες γραμμές για τη σχετική ασφάλεια.

Ο παιδοψυχίατρος Oleh Romanchuk βοηθά τους εκτοπισμένους στο εσωτερικό της χώρας Ουκρανούς, δηλώνοντας πως έχει πίστη στην ανθεκτικότητα των Ουκρανών για να ξεπεράσουν το συλλογικό τραύμα του πολέμου.

Ήδη πριν από τον πόλεμο, η κυβέρνηση είχε κάνει βήματα προς τον εκσυγχρονισμό της θεραπείας ψυχικής υγείας, βοηθώντας να ξεπεραστεί μια κληρονομιά στιγματισμού σχετικά με ζητήματα ψυχικής υγείας που συνδέονται με την πολιτική καταστολή και το κομμουνιστικό παρελθόν της χώρας. Η γενιά που γεννήθηκε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης είναι πολύ πιο ανοιχτή, και μάλιστα πρόθυμη, να μιλήσει για θέματα ψυχικής υγείας, είπε ο ψυχίατρος.

Και η θεραπεία μπορεί να κάνει εισβολές ακόμα και στις χειρότερες περιπτώσεις. Θυμήθηκε ένα παιδί που λάμβανε θεραπεία και είχε δει τον θάνατο της μητέρας του στα χέρια Ρώσων στρατιωτών. Το παιδί εμφάνιζε συμπτώματα διαταραχής μετατραυματικού στρες, αλλά ανταποκρινόταν στη θεραπεία. Έγραφε γράμματα στη νεκρή μητέρα του για τις ελπίδες και τα όνειρά του.

«Γεμίζει όλο και περισσότερο φως και αγάπη», είπε ο παιδοψυχίατρος.

«Δεν νομίζω ότι αυτή θα είναι μια γενιά τραύματος», πρόσθεσε ο Romanchuk. «Είμαι πολύ αισιόδοξος».