Max Weber: Ένας κορυφαίος κοινωνικός και πολιτικός στοχαστής

Σπάνια στην ιστορία των κοινωνικών και πολιτικών ιδεών καταγράφεται μια ασυμφωνία ως προς την ημερομηνία γέννησης ενός στοχαστή. Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές της ζωής και του έργου του Max Weber, αυτός γεννιέται στην Ερφούρτη την 21η Απριλίου του 1864, αν και, με βάση προσεγγίσεις πιο σύγχρονων ιστορικών των ιδεών, η γέννησή του έλαβε χώρα την 22η Απριλίου, κατά τις πρώτες ώρες.

Μετά από μια διατριβή για τη ρωμαϊκή αγροτική ιστορία, ο Weber αφιέρωσε μόνο λίγα χρόνια στη διδασκαλία του πανεπιστημίου. Η υγεία του στην αρχή τον κρατά μακριά από αυτό. Ο ευαίσθητος ψυχισμός του, σε συνδυασμό με την κοπιώδη εργασία του, τον οδηγεί σε μια ψυχοπνευματική κατάρρευση, από την οποία θα απαγκιστρωθεί μάλλον σύντομα χάρη και στη βοήθεια της συζύγου του, Marianne. Στη συνέχεια, μια ανέλπιστη κληρονομιά του επιτρέπει να στραφεί οριστικά στην έρευνα, που τόσο αγάπησε. Ο Weber όχι μόνο κυριάρχησε στη γερμανική κοινωνιολογία στις αρχές του εικοστού αιώνα, αλλά η επιρροή του εξακολουθεί να είναι σημαντική σήμερα σε όλους τους τομείς της κοινωνιολογικής επιστήμης.

Οι αναλύσεις της πολιτικής εξουσίας και των τύπων της νομιμότητάς της, της κρατικής γραφειοκρατίας και των δομών και λειτουργιών της, του εξισορροπητικού δημοκρατικού ρόλου ενός διευρυμένου φιλελεύθερου κοινοβουλίου με διευρυμένες αρμοδιότητες  έχουν αποτελέσει το εννοιολογικό πλαίσιο αναφοράς και το περιεχόμενο για πολλά κεφάλαια της πολιτικής επιστήμης, της οικονομικής κοινωνιολογίας και της θεωρίας των οργανώσεων.. Ο προβληματισμός του για την επιστημολογία των κοινωνικών επιστημών και οι λύσεις που προτείνει παραμένουν επίκαιρες: είτε πρόκειται για την ιδιαιτερότητα των κοινωνικών επιστημών σε σχέση με τις φυσικές επιστήμες, για την κατασκευή ιδεοτύπων, για τον καθοριστικό ρόλο της κατανόησης των ανθρώπινων πράξεων στο έργο του κοινωνικού επιστήμονα, της επιλογής επιστημονικών αντικειμένων στο άπειρο της πραγματικότητας χάρη στις σχέσεις προς τις αξίες, της διαφοράς μεταξύ αυτών των σχέσεων με τις αξίες και τις αξιακές κρίσεις, την εφαρμογή τεκμηρίων της αιτιότητας μέσω κυρίως της σύγκρισης.

Αλλά η πιο διάσημη μελέτη του ήταν «Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού», που δημοσιεύτηκε το 1920, τη χρονιά του θανάτου του Weber. Σε αυτή τη μελέτη ο κοινωνικός και πολιτικό στοχαστής καταδεικνύει ότι οι συμπεριφορές των ατόμων είναι κατανοητές μόνο αν λάβουμε υπ’ όψη τις αντιλήψεις τους για τον κόσμο, μέρος του οποίου αποτελούν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ως εκ τούτου, είναι εντελώς λανθασμένο να ανάγουμε τη βεμπεριανή θέση σε μια κριτική προς το έργο του Καρλ Μαρξ, σύμφωνα με την οποία η θρησκεία θα εξηγούσε την οικονομία στο σύνολό της. Ασφαλώς, υπάρχει δομική ομολογία μεταξύ του καπιταλισμού και της προτεσταντικής ηθικής και είναι ακριβώς αυτό το ήθος, το οποίο χαρακτηρίζει τον πουριτανό, που απουσιάζει από όλους τους μη δυτικούς πολιτισμούς. Πράγματι, όλο το έργο του Βέμπερ για την κοινωνική και οικονομική ιστορία είναι μια επανεξέταση της λύσης στο στοιχειωμένο ερώτημα της ιστορικής ιδιαιτερότητας του καπιταλισμού.

Στο βιβλίο του «Οικονομία και Κοινωνία» θα συστηματοποιήσει τη θρησκευτική του κοινωνιολογία και θα την εντάξει σε μια γενική κοινωνιολογία. Το βεμπεριανό σχέδιο περικλείει πράγματι την χαρτογράφηση ολόκληρου του κοινωνικού οικοδομήματος με βάση μη αναγώγιμα στοιχεία. Ωστόσο, για τον Βέμπερ, η κοινωνιολογική κατηγορία σκέψης είναι το άτομο και όχι οι δομές που ορισμένοι επιμένουν να τείνουν να αποκρυπτογραφήσουν.