Bloomberg: Πώς η Ευρώπη “έπεσε στα δίχτυα” του Πούτιν για το φυσικό αέριό της

H Ευρώπη δείχνει να έχει “εγκλωβιστεί” στο ρωσικό φυσικό αέριο και παρά τις προσπάθειές της να απεξαρτηθεί όλα δείχνουν πως αυτό απαιτεί χρόνο και δεν είναι και τόσο εύκολο τελικά.

Πώς όμως και κυρίως γιατί η Ευρώπη έφτασε στο σημεία να είναι τόσο εξαρτημένη από τη Ρωσία, επιχειρεί να εξηγήσει το Bloomberg σε άρθρο του, το οποίο αναδημοσιεύει και η Washington Post.

Το ρωσικό φυσικό αέριο είναι ελκυστικό για την Ευρώπη εδώ και δεκαετίες επειδή είναι εύκολο στη μεταφορά και σχεδόν πάντα διαθέσιμο. Ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξαρτώνται από αυτό επειδή κλείνουν εργοστάσια άνθρακα, και η Γερμανία σχεδιάζει ακόμη και το τέλος της πυρηνικής ενέργειας. Η κυριαρχία της Ρωσίας ενισχύθηκε από την εξάντληση των κοιτασμάτων της Βόρειας Θάλασσας που ελέγχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία. Η Gazprom PJSC προμηθεύει περίπου το ένα τρίτο του συνόλου του φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην Ευρώπη και, πριν από την έναρξη του ρωσικού πολέμου στην Ουκρανία, ήταν σε καλό δρόμο για να γίνει ακόμη πιο σημαντική καθώς η Γηραιά ήπειρος συρρικνώνει τη δική της παραγωγή.

1. Τι πυροδοτεί την επανεξέταση;

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπόνησε σχέδιο για τη μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά τα δύο τρίτα έως το τέλος του 2022. Θα πρέπει να ανοίξουν ειδικούς λογαριασμούς με τη ρωσική Gazprombank JSC, σε ξένο νόμισμα και ρούβλια, για να χειριστούν τις πληρωμές τους ή να αντιμετωπίσουν διακοπή των προμηθειών. Η Πολωνία και η Βουλγαρία, οι συμβάσεις των οποίων με τη Ρωσία επρόκειτο να λήξουν το 2022, ήταν οι πρώτες που είδαν τη ροή φυσικού αερίου τους να διακόπτεται στις 27 Απριλίου επειδή δεν τήρησαν τους νέους όρους του Πούτιν. Η Ουγγαρία ανέφερε ότι δεν έχει άλλη επιλογή από το να συμφωνήσει με τα αιτήματα της Μόσχας, προσθέτοντας ότι κάποιες άλλες χώρες του μπλοκ κάνουν το ίδιο. Η Αυστρία ήταν πεπεισμένη ότι θα μπορούσε να διατηρήσει τη ροή του φυσικού αερίου και η Γερμανία φαινόταν να επιδιώκει συμβιβασμό.

2. Πώς η Ρωσία έγινε τόσο σημαντική;

Με τα τεράστια κοιτάσματα της Σιβηρίας, η Ρωσία έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο. Άρχισε να εξάγει στην Πολωνία τη δεκαετία του 1940 και τοποθέτησε αγωγούς τη δεκαετία του 1960 για να παραδώσει καύσιμα προς και μέσω δορυφορικών κρατών της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Ακόμα και στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, οι παραδόσεις ήταν σταθερές. Αλλά από τότε που διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση, η Μόσχα και το Κίεβο έχουν τσακωθεί για αγωγούς μέσω ουκρανικού εδάφους, προτρέποντας τις ρωσικές αρχές να βρουν άλλες οδούς.

3. Πόσο ευάλωτη είναι η Ευρώπη;

Μια κρίση εφοδιασμού το 2021 παρείχε μια ζωντανή εικόνα της εξάρτησης της Ευρώπης από τις ροές φυσικού αερίου από τη Ρωσία με τις τιμές αναφοράς φυσικού αερίου να υπερδιπλασιασθούν. Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην ΕΕ έπεσαν σε πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα, με τη βαριά συντήρηση να λαμβάνει χώρα στη Βόρεια Θάλασσα μετά από καθυστερήσεις που προκλήθηκαν από τον Covid, ενώ οι προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου ανακατευθύνθηκαν στην Ασία για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση εκεί. Το 2022, οι τερματικοί σταθμοί ΥΦΑ της Ευρώπης λειτουργούσαν με πλήρη ταχύτητα, καθώς φτάνει ένα ποσό ρεκόρ προεξοφλημένων προμηθειών, ενώ οι εγχώριοι παραγωγοί με επικεφαλής τη Νορβηγία υπόσχονταν να διατηρήσουν την παραγωγή όσο το δυνατόν υψηλότερη. Αξιωματούχοι και αγοραστές της ΕΕ αξιοποιούσαν νέες προμήθειες από την Αφρική μέχρι την Κεντρική Ασία, ενώ σχεδίαζαν επίσης να ενισχύσουν την ενεργειακή απόδοση και να χρησιμοποιήσουν περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αλλά οι ρωσικοί όγκοι ήταν ακόμα πολύ μεγάλοι για να αντικατασταθούν πλήρως βραχυπρόθεσμα.

4. Πόσο ευάλωτη είναι η Γερμανία;

Η Γερμανία, η δύναμη της ΕΕ, μειώνει τη χρήση άνθρακα και πυρηνικής ενέργειας και βασίζεται στο ρωσικό φυσικό αέριο για περίπου το 40% των αναγκών της. Η χώρα, η οποία στερείται εγκαταστάσεων ΥΦΑ, σπεύδει τώρα να τις κατασκευάσει και να εξασφαλίσει προμήθειες των υπερψυχρών καυσίμων και έχει ως στόχο να “απογαλακτιστεί” από το ρωσικό φυσικό αέριο μέχρι τα μέσα του 2024. Στέλνει επίσης αέριο στην Πολωνία, η οποία σύμφωνα με την Gazprom είναι ρωσικής προέλευσης, πράγμα που σημαίνει ότι μια πιθανή αντιπαράθεση μεταξύ Μόσχας και Βερολίνου θα πλήξει αρκετές χώρες ταυτόχρονα.

5. Ποιες άλλες χώρες εκτίθενται;

Οι ρωσικές προμήθειες αντιπροσώπευαν περίπου το 40% της ζήτησης της Ιταλίας το 2021, αλλά η χώρα αυτή ψάχνει σε όλο τον κόσμο για αντικαταστάτες και έχει εξασφαλίσει νέες συμφωνίες με προμηθευτές, ιδίως στη Βόρεια Αφρική. Ορισμένοι μικρότεροι αγοραστές φυσικού αερίου, όπως η Φινλανδία, επίσης εξαιρετικά εξαρτημένοι από το ρωσικό φυσικό αέριο, σχεδιάζουν να χρησιμοποιήσουν πλωτούς τερματικούς σταθμούς ΥΦΑ. Η Πολωνία, η οποία παράγει το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής της ενέργειας από άνθρακα, επένδυσε σε νέο αγωγό φυσικού αερίου από τη Νορβηγία, ο οποίος πρόκειται να ξεκινήσει τις ροές τον Οκτώβριο, ενώ η Βουλγαρία σχεδιάζει να αυξήσει τις εισαγωγές αζέριου αερίου το 2022 με το άνοιγμα ενός αγωγού από την Ελλάδα, μια χώρα που μπορεί επίσης να προμηθεύσει ΥΦΑ. Η Γαλλία βασίζεται στη Ρωσία μόνο για περίπου το 17% της χρήσης φυσικού αερίου και η μεγάλη βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας σημαίνει ότι είναι λιγότερο εκτεθειμένη από ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

6. Ποιος είναι ο ρόλος της Ουκρανίας;

Περίπου το ένα τρίτο του ρωσικού αερίου που ρέει προς την Ευρώπη διέρχεται από την Ουκρανία. Ακόμα και όταν η κρίση στην περιοχή κλιμακώθηκε σε πόλεμο, αναλυτές ανέφεραν ότι η Ρωσία, με ιστορικό διαταραχών στην προσφορά λόγω διαφωνιών τιμών, πιθανότατα ήθελε να θεωρηθεί αξιόπιστος προμηθευτής. Οι αποστολές της Gazprom σε Ευρώπη και Τουρκία ήταν περίπου 177 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2021, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg News και της BCS Global Markets με βάση τα στοιχεία της εταιρείας. Όταν η Ουκρανία και η Ρωσία κατέληξαν σε πενταετή συμφωνία διαμετακόμισης φυσικού αερίου τον Δεκέμβριο του 2019, διαβεβαιώνοντας τις προμήθειες μέχρι το 2024, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε ότι το έθνος θα κερδίσει τουλάχιστον 7 δισεκατομμύρια δολάρια από τα τέλη διέλευσης.

7. Πώς έχει διαταράξει η Ρωσία την αγορά στο παρελθόν;

Το 2006 και το 2009, οι διαφωνίες με την Ουκρανία σχετικά με την τιμολόγηση και τη διοχέτευση του φυσικού αερίου οδήγησαν σε διακοπή των ρωσικών προμηθειών που διέρχονται από τη χώρα. Το δεύτερο κλείσιμο διήρκεσε σχεδόν δύο εβδομάδες εν μέσω χειμώνα. Η Σλοβακία και ορισμένες βαλκανικές χώρες χρειάστηκε να επιβάλλουν δελτία διανομής φυσικού αερίου, να κλείσουν εργοστάσια και να διακόψουν την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. Έκτοτε, οι πιο ευάλωτες χώρες έχουν αγωνιστεί για να βάλουν αγωγούς, να συνδέσουν δίκτυα και να κατασκευάσουν τερματικούς σταθμούς για την εισαγωγή ΥΦΑ που αποστέλλονται από το Κατάρ και τις ΗΠΑ.

8. Ποια δίκτυα εφοδιασμού υπάρχουν;

Οι εξωτερικές προμήθειες, κυρίως από τη Ρωσία, τη Νορβηγία και την Αλγερία, αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% του αερίου που καταναλώνει η ΕΕ. Η Γερμανία εισάγει μεγάλο μέρος του φυσικού αερίου της μέσω ενός αγωγού κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα που ονομάζεται Nord Stream, ο οποίος λειτουργεί πλήρως από το 2012. Το Βέλγιο, η Ισπανία και η Πορτογαλία αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της χαμηλής χωρητικότητας αποθήκευσης, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο δεν ανήκει πλέον στο μπλοκ και έκλεισε τη μοναδική μεγάλη μονάδα αποθήκευσης φυσικού αερίου. Η ήπειρος διαθέτει μια μάζα αγωγών, συμπεριλαμβανομένης της Yamal-Europe, η οποία εκτείνεται από τη Ρωσία μέσω Λευκορωσίας και Πολωνίας πριν φτάσει στη Γερμανία, και της TAG, η οποία μεταφέρει ρωσικό αέριο στην Αυστρία και την Ιταλία. Πολλοί διασχίζουν αρκετά σύνορα, δημιουργώντας πολλά πιθανά σημεία “πνιγμού”.

9. Τι γίνεται με τον αγωγό Nord Stream 2;

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Nord Stream 2, ένας νέος ρωσικός αγωγός παράλληλα με τον πρώτο, ολοκληρώθηκε στα τέλη του 2021. Υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από τις ΗΠΑ, οι οποίες επέβαλαν κυρώσεις που καθυστέρησαν την κατασκευή. Μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία, η Γερμανία ανέστειλε τη διαδικασία πιστοποίησής της και ο εκτελεστικός βραχίονας της ΕΕ προετοίμασε αναθεωρημένη ενεργειακή στρατηγική για το μπλοκ για να “μειώσει σημαντικά την εξάρτησή μας από το ρωσικό φυσικό αέριο αυτό το έτος”.