9η Μαΐου: Η επικαιρότητα της Ημέρας της Ευρώπης

Ο εορτασμός της 9ης Μαΐου, της Ημέρας της Ευρώπης, είναι, πρώτα απ’ όλα, η ανάμνηση της ένδοξης κληρονομιάς της ευρωπαϊκής οικοδόμησης που επέφερε την ειρήνευση και τη συμφιλίωση των ευρωπαϊκών χωρών. Με τη διασφάλιση της ειρήνης, επέτρεψε επίσης μια άνευ προηγουμένου ευημερία στην ιστορία της ηπείρου.

Αυτή την κληρονομιά, πρέπει να την προστατεύσουμε γιατί απειλείται. Η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση και οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της έχουν δείξει τις αδυναμίες της ευρωζώνης. Επιπλέον, οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι –τρομοκρατία, μεταναστευτική κρίση, κίνδυνος «Brexit»– εκθέτουν τις αδυναμίες της Ένωσης και όλες φέρνουν στο παιχνίδι την ικανότητα των Ευρωπαίων να είναι ενωμένοι απέναντι στη διαδοχή των κρίσεων που πρέπει να πρόσωπο. Παντού, τα λαϊκιστικά κόμματα προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτές τις αδυναμίες για να τις επιδεινώσουν αντί να τις επιλύσουν, με σκοπό να ενθαρρύνουν την εθνική αποχώρηση. Ωστόσο, αυτή η απόσυρση δεν θα μπορούσε να δώσει τη λύση σε φαινόμενα που ξεπερνούν τα έθνη: δεν θα σταματούσε την εισροή μεταναστών, δεν θα ανταποκρινόταν στις οικονομικές αδυναμίες και δεν θα έδινε τέλος στις τρομοκρατικές απειλές.

Είναι σαφές, ωστόσο, ότι η ευρωπαϊκή οικοδόμηση δεν θα μπορέσει να συνεχιστεί χωρίς βαθιές μεταρρυθμίσεις.

Και πράγματι, η Ένωση, όπως έχει οικοδομηθεί, με γνώμονα τον στόχο του ελεύθερου εμπορίου, περιορίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερο την κατανομή της κυριαρχίας, δεν προσφέρει ακόμη την προστασία που προσδοκούν οι Ευρωπαίοι, ιδίως στις παρούσες δραματικές συνθήκες. Μολονότι η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ορισμένα μέσα για να εξασφαλίσει τη ρύθμιση των αγορών, τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, που συγκροτούν το θεσμικό τρίγωνο της ΕΕ (Επιτροπή, Συμβούλιο, Ευρωκοινοβούλιο), έχουν συχνά βρεθεί αβοήθητα μπροστά στην οικονομική κρίση και στο αίτημα για ενίσχυση των πολιτικών ασφάλειας.

Η ανανέωση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος προϋποθέτει την απάντηση σε συγκεκριμένα ερωτήματα, που υπερβαίνουν κατά πολύ τους πανηγυρικούς της ημέρας. Ποιοι είναι οι συλλογικοί στόχοι της Ευρώπης; Ποια είναι τα κοινά αγαθά που απαιτούν κοινή δράση; Στον οικονομικό τομέα, υπό την επίδραση της κρίσης της ευρωζώνης, οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν ότι η χρηματοπιστωτική σταθερότητα επιβλήθηκε σταδιακά ως κοινό αγαθό που πρέπει να προστατευτεί, όταν η κρίση ενός από τα μέλη της μπορεί να απειλήσει τη σταθερότητα ολόκληρης της ευρωζώνης. Αλλά αυτός ο προβληματισμός υπερβαίνει μόνο τον οικονομικό τομέα και αφορά επίσης τους βασικούς παράγοντες ισχύος, όπως είναι η τεχνολογία, η ενέργεια ή ακόμα και οι πολιτικές ασφάλειας.

Επιπλέον, είτε αφορά την ισλαμιστική τρομοκρατία, τις πολιτικές αλλαγές στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, τις επαναλαμβανόμενες εντάσεις με τον επεκτατισμό της αυταρχικής Ρωσίας, είτε τις συνέπειες της πλέον «σχετικής» δύναμης των Ηνωμένων Πολιτειών, οι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν μια ταχεία επιδείνωση των συνθηκών της συλλογικής τους ασφάλειας. Από τη ρύθμιση των μεταναστευτικών ροών μέχρι την καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη ή την ενίσχυση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού, τα διεθνή ζητήματα επαναφέρουν στο τραπέζι του διαλόγου τη συλλογική ικανότητα των Ευρωπαίων να ανταποκριθούν στους παγκόσμιους γεωπολιτικούς μετασχηματισμούς.

Η ευρωπαϊκή οικοδόμηση έχει βρει το νόημά της εδώ και μισό αιώνα, εδραιώνοντας την ειρήνη και τη δημοκρατία στην ήπειρο και ανοίγοντας στις ευρωπαϊκές εταιρείες μια εγχώρια αγορά, συγκρίσιμη σε μέγεθος με την αμερικανική αγορά. Τώρα, πρέπει να επεκταθεί πολιτικά και εξωτερικά. Η Ένωση πρέπει να προσβλέπει σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχέως και να προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες παγκόσμιες σχέσεις πολιτικής ισχύος. Πολύ συχνά, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν σκέφτεται με στρατηγικούς όρους και, άρα, ασκεί μάλλον περιορισμένη επιρροή στη διεθνή σκηνή, ιδίως σε σχέση με το οικονομικό της μέγεθος. Πολύ συχνά, περιορίζεται σε ένα «φόρουμ» για συζήτηση μεταξύ των κρατών – μελών.  Στο εξής, οφείλει εκ των πραγμάτων να ξέρει πώς να υπερασπίζεται τις κοινές της αξίες και τα  κοινά της συμφέροντα στην «αρένα» της διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων. Αυτή είναι η προϋπόθεση για να είναι οι Ευρωπαίοι, ηγέτες της οικονομικής και γεωπολιτικής παγκοσμιοποίησης και όχι απλοί παίκτες ,μόνιμα καταδικασμένοι να προσαρμόζονται και να τρέχουν πίσω από τις «παγκόσμιες» εξελίξεις. Αυτή είναι η προϋπόθεση αλλά και ένα πεδίο δόξης λαμπρό για να αποκατασταθεί στους Ευρωπαίους το αίσθημα της ελευθερίας τους.