Πόλεμος στην Ουκρανία: Προς πολιτική διαμεσολάβηση;

Εδώ και αρκετές ώρες, διακινούνται ευρέως τα σενάρια της διαμεσολάβησης ή της εκεχειρίας, προκειμένου να καταστεί εφικτός ο τερματισμός του πολέμου που έχει κηρύξει η Ρωσία κατά της Ουκρανίας και που έχει οδηγηθεί σε αδιέξοδο λόγω κυρίως της αποτυχίας των ρωσικών στρατιωτικών σχεδιασμών.

Ωστόσο, η περίπτωση της διαμεσολάβησης, η οποία κατεξοχήν διακινείται ως τρόπος εκτόνωσης της έντασης, παρουσιάζει ορισμένες ιδιαιτερότητες, που συχνά αγνοούνται στον δημόσιο διάλογο, ιδιαίτερα η περίπτωση της πολιτικής διαμεσολάβησης, που συζητείται εντόνως σε δημοσιογραφικά γραφεία, πολιτικούς κύκλους και στο εσωτερικό της κοινότητας των πολιτικών επιστημόνων – διεθνολόγων. 

Συγκεκριμένα, όπως υπενθυμίζει ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, τα μέρη, που βρίσκονται σε μεταξύ τους διαφορά, πρέπει να αναζητήσουν μια ειρηνική λύση, ιδίως «μέσω διαπραγμάτευσης, έρευνας, διαμεσολάβησης, συνδιαλλαγής, διαιτησίας, δικαστικής διευθέτησης». Πολλές τάσεις έχουν σημαδέψει τη διεθνή διαμεσολάβηση τις τελευταίες δεκαετίες: η αυξανόμενη προσφυγή σε αυτή τη μέθοδο ειρήνευσης, ιδιαίτερα σε εμφύλιους πολέμους, ειδικά από τη δεκαετία του 1990, και η εξαιρετική ποικιλία πιθανών μεσολαβητών, που μπορεί να είναι εκπρόσωποι ενός κράτους, μιας περιφερειακής, διεθνούς ή μη κυβερνητικής οργάνωσης ή ακόμη και ένα μεμονωμένο άτομο.

Όλες αυτές οι ενδεχόμενες πρωτοβουλίες βασίζονται στην ιδέα ότι οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών μπορούν να ωφεληθούν από την παρέμβαση τρίτου μέρους. Πράγματι, μπορούμε να ορίσουμε τη διεθνή διαμεσολάβηση ως μια τριαδική διαδικασία ειρήνευσης που καθιερώνεται μεταξύ ενός τρίτου μεσολαβητή εκτός της σύγκρουσης και των εμπλεκόμενων μερών προκειμένου να ξεπεραστεί η αρχική κατάσταση σύγκρουσης και να βρεθεί μια λύση στη σύγκρουση μέσω διαπραγματεύσεων. Μια εθελοντική προσέγγιση που βασίζεται ουσιαστικά στη διαπραγμάτευση και την επικοινωνία, η διεθνής διαμεσολάβηση στοχεύει στη μετάβαση από τη σύγκρουση στην ειρήνη χωρίς την άμεση προσφυγή στη σωματική βία ή το κράτος δικαίου.

Πέρα από αυτά τα γενικά χαρακτηριστικά, είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη η ποικιλομορφία των τρόπων διενέργειας διεθνούς διαμεσολάβησης. Μπορούμε λοιπόν να διακρίνουμε τρεις κύριους τρόπους επίτευξης ειρήνης μέσω διεθνούς διαμεσολάβησης: την πολιτική διαμεσολάβηση, την διαμεσολάβηση μέσω εμπειρογνωμόνων και την «κοινωνική» μεσολάβηση.

Στην τρέχουσα περίπτωση του πολέμου, συζητείται κυρίως η πολιτικού τύπου διαμεσολάβηση. 

Η πολιτική διαμεσολάβηση χαρακτηρίζεται από ένα εμπειρικό πνεύμα και έναν τύπο ορθολογισμού, ο οποίος πρέπει να εγγυάται την αποτελεσματικότητα της διαμεσολαβητικής δράσης, και από νομιμότητα, η οποία οδηγεί σε μια σχέση με τα μέρη που εδράζεται πάνω απ’ όλα στην πολιτική ισχύ. Διατηρώντας σχέση με μια τμηματική ανάγνωση της σύγκρουσης – δίνοντας έμφαση στην πολιτική συνιστώσα της – και μια σχετική αντίληψη της ειρήνης – προτιμότερη από μια κατάσταση γενικευμένης βίας–, η πολιτική διαμεσολάβηση στοχεύει πάνω απ’ όλα στον διαχωρισμό των εμπόλεμων μερών, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα μείνει άλυτο. η ίδια η καρδιά της διαμάχης. Στο παιχνίδι εξουσίας που εγκαθιδρύεται μέσα στην τριαδική σχέση, η πολιτική διαμεσολάβηση χρησιμοποιεί πρακτικές που ταλαντεύονται μεταξύ περιορισμού (με τη χρήση πίεσης) και πεποίθησης (με τη χρήση κινήτρων).

Ακόμη πιο πρακτικά, αν ακολουθηθεί η οδός της πολιτικής διαμεσολάβησης, πρόκειται να ασκηθούν πιέσεις πολιτικού χαρακτήρα και να χρησιμοποιηθούν κίνητρα, που να πείσουν τα εμπόλεμα μέρη ότι δεν είναι προς το συμφέρον τους να συνεχίσουν την εμπόλεμη αντιπαράθεση.