Ο Μητσοτάκης, ο Τοκβίλ και ο ενθουσιασμός του Κογκρέσου

Στην προχθεσινή ομιλία του προς το Κογκρέσο, ο Πρωθυπουργός απέσπασε το ενθουσιώδες χειροκρότημα των βουλευτών και για την αναφορά του σε κορυφαίο φιλελεύθερο στοχαστή του 19ου αιώνα, τον Τοκβίλ, τονίζοντας ότι «υπάρχουν τρεις ισχυρές δυνάμεις που συλλογικά συνδέουν τις επιτυχημένες δημοκρατίες: το κοινωνικό κεφάλαιο, και με αυτό εννοώ εκτεταμένα κοινωνικά δίκτυα, με υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης, που τόσο θαύμαζε ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ. Οι ισχυροί θεσμοί. Και κοινές αφηγήσεις που σφυρηλατούν μια ενοποιημένη εθνική ταυτότητα. Και οι τρεις αυτές δυνάμεις σήμερα διαβρώνονται». Ο Έλληνας Πρωθυπουργός δεν αστόχησε πολιτικά, διότι ζούμε σε ένα πλαίσιο κρίσης πολιτικής και εκλογικής αντιπροσώπευσης, όπου όλο και περισσότεροι πολίτες έχουν την αίσθηση ότι η ψήφος τους δεν μετράει πλέον.

Οι εκλογές, σε μια σειρά από φιλελεύθερες χώρες, έθεσαν το ζήτημα των συνθηκών για την άσκηση της αναπόφευκτα ατελούς δημοκρατίας, στην οποία ζούμε όλοι. Οι μορφές της φιλελεύθερης δημοκρατίας έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση, υποδηλώνοντας την εξάντληση ενός μοντέλου που σφυρηλατήθηκε ιδιαίτερα τον 19ο αιώνα και επαινείται από τους άνθρωπος που κατάλαβε σε βάθος ανεπάρκειες και προβλήματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, την οποία όμως δεν έπαυσε να υποστηρίζει: ο Αλέξις ντε Τοκβίλ.

(Dimitris Papamitsos / Greek Prime Minister’s Office)

Η αντιδημοκρατική πτυχή που μπορεί να συνιστά η ψηφοφορία και η ανάγκη να εξεταστούν και άλλες μορφές συμμετοχής, που αποτελούν την ίδια την ουσία της δημοκρατίας υπογραμμίσθηκε από τον Έλληνα Πρωθυπουργό.

Σε αυτό το  κεντρικό γεγονός των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, τις εκλογές, η συμμετοχή των πολιτών είναι αυτή που δίνει σάρκα και οστά  τη δημοκρατία. Αυτό που κάνει μια δημοκρατία ισχυρή είναι η συμμετοχή των πολιτών στα δημόσια πράγματα. Οι πολίτες είναι όλο και λιγότερο οργανωμένοι σε κόμματα ή συνδικάτα. Και πρέπει να φοβόμαστε την αποχή σε μια δημοκρατία, όχι μόνο την εκλογική αποχή, αλλά την ευρύτερη πολιτική αποχή. Στη δημοκρατική κοινωνία, οι κυβερνώντες οφείλουν να προσέχουν τις κοινωνικές σχέσεις και τις κοινωνικές ανισότητες, και να ευνοούν την ανοδική κοινωνική κινητικότητα και τα πλαίσια κοινωνικής εμπιστοσύνης.

Ο ορισμός του Τοκβίλ για τη δημοκρατία που φαίνεται επίκαιρος σήμερα, είναι μια εξαιρετικά απαιτητική μορφή διακυβέρνησης, η οποία ζητά από κάθε πολίτη να συμμετάσχει σε αυτή. Η αποχή είναι βαθιά αντιδημοκρατική, όπως ορθά επεσήμανε ο Έλληνας Πρωθυπουργός. Αυτό που ήταν η δύναμη και το μεγαλείο της δημοκρατίας για τον Τοκβίλ ήταν η βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών ύπαρξης του μεγαλύτερου αριθμού των πολιτών. Στο βαθμό που αυτή η βελτίωση αμφισβητείται, παρατηρούνται αύξηση των ανισοτήτων και εξασθένιση της δημοκρατίας. Η αναπλήρωση των κενών αυτών γίνεται μέσα από την ενδυνάμωση των δικτύων κοινωνικής εμπιστοσύνης και της εν γένει ανάπτυξης της σύγχρονης κοινωνίας πολιτών, εκεί όπου το κοινωνικό δεν ταυτίζεται με το κρατικό, όπως εύστοχα επισήμανε ο καταχειροκροτούμενος Πρωθυπουργός.