Γιατί οι άνθρωποι σαμποτάρουν τον εαυτό τους;

Αν και φαίνεται περίεργο, μερικοί άνθρωποι υπονομεύουν τις καλές προθέσεις και τους μακροπρόθεσμους στόχους τους. Το αυτο-σαμποτάζ συμβαίνει όταν οι άνθρωποι εμποδίζουν τη δική τους επιτυχία. Όταν οι άνθρωποι κάνουν αυτά τα καταστροφικά βήματα, η επιβλαβής συμπεριφορά τους μπορεί να επηρεάσει αρνητικά σχεδόν κάθε μέρος της ζωής τους, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων και της καριέρας τους.

Μπορεί συνειδητά ή ασυνείδητα να διαπράξουν πράξεις αυτο-δολιοφθοράς. Τα αίτια κυμαίνονται από θέματα παιδικής ηλικίας έως προηγούμενα αποτελέσματα σχέσης. Άλλοι λόγοι για αυτό το είδος καταστροφικής συμπεριφοράς ποικίλλουν συνήθως και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

•Μορφές «Επιβράβευσης» Δυσλειτουργικών Συμπεριφορών. Ένα ερέθισμα έχει πάντα και μία αντίδραση. Για παράδειγμα, όταν από εμάς απαιτείται να ανταποκριθούμε σε κάτι που είναι δύσκολο, σε συνθήκες έκθεσης, αυτό αναπόφευκτα μας δημιουργεί άγχος. Έτσι καταλήγουμε να αποφεύγουμε μία τέτοια συνθήκη για να μην αισθανθούμε αυτό το άγχος. Το άγχος αυτό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά εφόσον είχαμε μάθει να το διαχειριζόμαστε. Σε μία συνθήκη απάθειας και αδράνειας προφανώς δεν θα υπάρχουν συναισθήματα άγχους και έντασης, όμως με αυτό τον τρόπο δεν έρχεται και καμία εξέλιξη σε κανένα τομέα της ζωής μας.

•Ψυχικά Τραύματα. Τα πρώτα χρόνια της ζωής μας είναι κρίσιμα και καθοριστικά για την εξέλιξη της προσωπικότητα μας. Πέρα από τις ξεκάθαρες τραυματικές εμπειρίες, υπάρχουν και εκείνες που έχουν χαραχθεί στο ασυνείδητο μας και επηρεάζουν τον τρόπο ύπαρξης μας, συνήθως εν άγνοια μας. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με τραύμα εγκατάλειψης (που πηγάζει στην παιδική του ηλικία) επιθυμεί στην ενήλικη ζωή του ανθρώπους γύρω του για νιώθει ασφαλής, και εντέλει προσελκύει ανθρώπους που τελικά θα του επιβεβαιώσουν το τραύμα του, εγκαταλείποντας τον. Ο τρόπος για να μην σαμποτάρει τον εαυτό του είναι να φέρει στην επιφάνεια το τραύμα του, να το αποδεχθεί και να δουλέψει πάνω στο πως θα μάθει να σχετίζεται οριοθετημένα και όχι άνευ όρων, προκειμένου να μην εγκαταλείπεται.

•Μαθημένη Αβοηθησία (Seligman, 1967). Μέσα από πειράματα σε προέκυψε το συμπέρασμα ότι σε περιπτώσεις που υπάρχει ένα δύσκολο και κακοποιητικό ερέθισμα, ακόμα και όταν στην πορεία υπάρχει διέξοδος διαφυγής, το άτομο που το έχει βιώσει δεν προσπαθεί καν να ξεφύγει. Επομένως, χάνεται μέσα στην αβοηθησία του, χωρίς να σκεφτεί ότι έχει πλέον την επιλογή της διαφυγής. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος με τραυματικά παιδικά βιώματα, έχοντας μάθει να τα υφίσταται ως παιδί, μην μπορώντας να ξεφύγει, αισθάνεται το ίδιο και στις μετέπειτα ενήλικες σχέσεις του. Αισθάνεται λοιπόν, καταδικασμένος στο να μην μπορεί να ξεφύγει από τέτοιες καταστάσεις ενώ ουσιαστικά πλέον έχει αυτή την «ενήλικη» επιλογή.

•Πεποιθήσεις. Το σύστημα των πεποιθήσεων μας διαμορφώνεται από πολλούς παράγοντες όπως την οικογένεια, το περιβάλλον και τις τραυματικές εμπειρίες μας. Για παράδειγμα, επιθυμούμε την επιτυχία η οποία όμως μέσα στο οικογενειακό μας περιβάλλον δεν υπάρχει ή είναι συνυφασμένη με δυσάρεστα και μίζερα συναισθήματα. Έτσι δεν έχουμε την ώθηση και τα κίνητρα για κατάκτηση της. Πιθανόν λοιπόν να θεωρούμε ότι έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα για το πως οδηγούμαστε στην επιτυχία και με τι είναι συνυφασμένη, ενώ το σύστημα των πεποιθήσεων μας να είναι διαφορετικό. Να έχει καθοριστεί με βάση του που μας οδηγεί η οικογένεια.

•Ενοχή. Οι ενοχές που μας δημιουργούνται όταν χρειάζεται να πούμε όχι, όταν θέλουμε να ακολουθήσουμε ένα δρόμο που δεν εγκρίνει η οικογένεια μας, όταν προσπαθούμε να πετύχουμε ένα στόχο και κάποιος προσπαθεί να μας κάνει να αισθανθούμε ότι τον «αφήνουμε πίσω». Ένας γονέας ανικανοποίητος που θα ήθελε πράγματα που δεν επεδίωξε, δεν κατάφερε και είναι συνεχώς μίζερος για αυτά, δίνει το μήνυμα στο παιδί ότι το να πετύχει ένα στόχο είναι κάτι άπιαστο. Ακόμα μπορεί του δημιουργεί ενοχές αν εκείνο καταφέρει να φτάσει κάποιου «παραπάνω» από τον ίδιο. Αυτό δημιουργεί σύγχυση και πολλές φορές μας μπερδεύει, οδηγώντας μας ασυνείδητα μακριά από το στόχο μας.

Τρόποι Αποφυγής Σαμποτάζ του εαυτού μας

•Μάθηση Λειτουργικών Συμπεριφορών. Μπορούμε να «εκπαιδεύσουμε» τον εαυτό μας και τους γύρω μας, ώστε να κατανοήσουν πως η αλλαγή δεν συνεπάγεται απαραίτητα την απουσία μας. Χρειάζεται και οι ίδιοι να κατανοήσουμε, πως εμπόδιο αποτελούμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας και σε αρκετές περιπτώσεις «χρησιμοποιούμε» τους άλλους για ανακόψουμε οι ίδιοι την πορεία μας.

•Αντιμετώπιση Ψυχικών Τραυμάτων. Τα ψυχικά τραύματα, όπως προαναφέρθηκε, έχουν συμβολή στο σαμποτάζ κατά του εαυτού μας. Επομένως αντί να προσπαθούμε να τα τοποθετήσουμε «κάτω από το χαλί», θα χρειαστεί να τα εντάξουμε στην συνειδητότητά μας. Ρίχνοντας φως στις σκιές, μόνο τότε θα «ξεκαθαρίσει» το τοπίο. Όσα απωθούμε στο ασυνείδητο μας, δυστυχώς έρχονται στην επιφάνεια με πολλούς άλλους τρόπους, που μας οδηγούν σε λάθος δρόμους. Έτσι, πολλές επιλογές μας καθορίζουν χωρίς καν οι ίδιοι να έχουμε άμεση επίγνωση πως οδηγηθήκαμε εκεί. Μόνο η παραδοχή μπορεί να μας φέρει ανακούφιση.

•Παύση στο Παρόν. Στο εδώ και τώρα, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, έχουμε ανάγκη για μία παύση. Μια παύση ώστε να επιλέξουμε να αντιδράσουμε σε όσα συμβαίνουν με τον τρόπο που μας ταιριάζει και πραγματικά επιθυμούμε. Δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας ώστε να μας καταλάβουμε προβαίνοντας με πλήρη επίγνωση στις πράξεις μας. Χρειάζεται η συνειδητοποίηση της ελευθερίας και της ευθύνης μας.

•«Χτίσιμο» Αυτοπεποίθησης. Σίγουρα είναι μια διεργασία που χρειάζεται αρκετό χρόνο και εσωτερική αναζήτηση. Επιγραμματικά μπορούμε να αναφέρουμε, την σημασία της επαφής που έχουμε με την εσωτερική μας αλήθεια, το ποσό δηλαδή είμαστε ειλικρινείς απέναντι σε όσα επιθυμούμε και αισθανόμαστε. Στο πόση αυτοφροντίδα παρέχουμε σε εμάς. Χρειάζεται επίσης αναθεώρηση των κινήτρων, να αλλάξουμε δηλαδή οπτική γωνία εκεί όπου χρειάζεται να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Να τολμήσουμε να συνδεθούμε ουσιαστικά και όχι να προσπαθούμε συνεχώς για μία έγκριση και επιβεβαίωση για ό,τι πράττουμε. Και είναι πολύ σημαντικό να επιμείνουμε, να κάνουμε ένα μικρό βήμα παραπάνω κάθε φορά. Να επιδείξουμε ανοχή και αντοχή στα δύσκολα.

Κύρια προϋπόθεση και ίσως η πιο σημαντική, είναι να γνωρίζουμε καλά ποιοι ακριβώς είμαστε, να κοιτάξουμε μέσα μας εντοπίζοντας την αλήθεια μας και να ακούσουμε την πραγματική μας βούληση. Αν δεν αντιμετωπίσουμε όλα τα παραπάνω, μέσα από μία ασφαλή βάση, πάντα θα εγκλωβιζόμαστε στο ίδιο σημείο, προσκολλημένοι σε μοτίβα που άλλοι έχουν καθορίσει για εμάς. Όλα αυτά μας κρατούν στην ίδια θέση σαμποτάροντας την ενηλικίωση και την ελευθερία μας. Πάντα, μέσα από όλα αυτά προκύπτει ένα δευτερογενές όφελος, καθώς μοιάζουν βολικά και ξεκούραστα, όμως η ζωή και κατ’επέκταση η πραγματοποίηση των στόχων μας ξεκινά στην ακριβώς «απέναντι όχθη» των φόβων μας.