Ένα μήνυμα που δεν ελήφθη ακόμη

Και η χθεσινή ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στην Ετήσια Τακτική Συνέλευση του ΣΕΒ είχε ένα έντονο προσωπικό τόνο και περιεχόμενο. Απέναντι στη φιλελεύθερη Κυβέρνηση υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη στέκεται ο Α. Τσίπρας, Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ και επίδοξος επικεφαλής μιας πλατιάς λαϊκής υπερ – ταξικής αντιπολίτευσης. Ο νεοροβεσπεριανός ρόλος που επιφυλάσσει για τον εαυτό του ο Α. Τσίπρας, προσκρούει όμως στην άρνηση των γεγονότων, που, όντας ξεροκέφαλα, στρέφονται εναντίον του, όπως καταγράφεται σε όλες τις δημοσκοπήσεις εδώ και πολύ καιρό.

Ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ αγνοεί, σχεδόν επιδεικτικά, ότι η δεινή εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ το 2019 ήρθε να επιβεβαιώσει ότι δεν μπορείς να ασκείς την εξουσία, χωρίς η πολιτική σου να εντάσσεται σε ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό. Τούτο το θεμελιακό αξίωμα ισχύει και για τις φιλελεύθερες και για τις συντηρητικές κυβερνήσεις και είναι ζωτικής σημασία για τις κυβερνήσεις που επαγγέλλονται ριζικές αλλαγές στους πολιτικούς θεσμούς και τις οικονομικές δομές της κοινωνίας. Δυστυχώς, για τη χώρα, ο ΣΥΡΙΖΑ αποδείχθηκε ανεπαρκής όχι μόνο για να υλοποιήσει τις εξαγγελίες του περί αριστερού ριζοσπαστισμού, αλλά και να προωθήσει ένα σοβαρό εκσυγχρονιστικό έργο, που να είναι σαφώς οριοθετημένο μέσα στο ευρωπαϊκό πολιτικό – θεσμικό πρότυπο.

Βέβαια, είναι αναμφισβήτητο ότι ο Αλέξης Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ, με αξιοθαύμαστη πολιτική διορατικότητα και επιδέξιες πολιτικές συμμαχίες, εκμεταλλεύτηκαν επιτυχώς το κύμα γενικευμένης αμφισβήτησης που σάρωσε τη χώρα κατά την προηγούμενη δεκαετία. Η διπλή εκλογική νίκη του 2015 επισφράγισε μια κατακόρυφη ανοδική τροχιά, που εδράστηκε στην εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ προγραμματική και πολιτική έκφραση αυτού του νεοπαγούς και ετερογενούς κοινωνικού κινήματος. Την ίδια στιγμή, όμως, αντέστρεψε τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει αποδείξει ότι ήξερε να κάνει αντιπολίτευση. Όφειλε να αποδείξει ότι μπορούσε να ασκήσει δημιουργικά και τις κυβερνητικές ευθύνες. Η μεταλλαγή από ένα μικρό σε εκλογική απήχηση κόμμα σε κόμμα εξουσία δεν ήταν επιτυχής, αν κι αυτό δεν ήταν αρχικά ευδιάκριτο, μέσα σε ένα κλίμα ευφορίας και ελπίδας. Το τεράστιο απόθεμα πολιτικού κεφαλαίου, που επενδύθηκε από το εκλογικό σώμα στον Α. Τσίπρα και στον ΣΥΡΙΖΑ, δεν χρησιμοποιήθηκε, έστω και καθυστερημένα, για να ξεπεραστούν οι εγγενείς αδυναμίες και να δημιουργηθούν οι όροι μιας εξίσου επιτυχούς κυβερνητικής θητείας.

Και είναι πολλές οι αναλύσεις κι ακόμα περισσότερα τα σχόλια που μπορούν να γίνουν για τους λόγους της αποτυχίας. Ένας αποφασιστικός παράγοντας, μια κύρια αιτία είναι η απουσία ουσιαστικής εσωκομματικής δημοκρατίας και, άρα, πολιτικής λειτουργίας στους κόλπους του ΣΥΡΙΖΑ, σε αντίθεση με ό,τι ευρέως διακινείται περί «πολυφωνικού, πολύχρωμου και πολυτασικού ΣΥΡΙΖΑ». Ο πολιτικός ευνουχισμός τους πραγματοποιήθηκε βαθμιαία και τεχνηέντως από τον Αλέξη Τσίπρα, αλλά αρκετά νωρίς. Η πολυετής θητεία στην παλαιοκομμουνιστική παράδοση πολλών από τους στενούς συνεργάτες του Α. Τσίπρα άφησε και αφήνει το αποτύπωμά της στην εσωκομματική δόμηση και, κυρίως, στην εσωκομματική λειτουργία του ΣΥΡΙΖΑ. Οι επιπτώσεις ήταν βαρυσήμαντες και δεν περιορίζονται στην παρεμπόδιση της πολιτικής ανέλιξης των μελών. Το σημαντικότερο είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν πλέον σε θέση, διαλεγόμενος με την κοινωνία, να προσαρμοστεί στο ρόλο του κυβερνώντος κόμματος. Οι ατροφικές πολιτικές λειτουργίες ευθύνονται για την υποκατάσταση ιδεολογικοπολιτικών εσωκομματικών ρευμάτων ιδεών, που αντιπαρατίθενται και συντίθενται στην διαδικασία χάραξης της γραμμής πλεύσης, από φατρίες πελατειακού χαρακτήρα, που ανταγωνίζονται, χωρίς σταθερή αναφορά σε αρχές, για τον έλεγχο μηχανισμών. Η σύμφυτη αντιφατικότητα του κοινωνικού και πολιτικού μπλοκ που εκφράστηκε στον ΣΥΡΙΖΑ αντί να επιλύεται πολιτικά, διοχετεύθηκε στα κανάλια που άφησε ανοιχτά ο αρχηγισμός του Αλέξη Τσίπρα. Η διευθέτηση των αντιφάσεων γινόταν κυρίως μέσα από ένα αναπτυσσόμενο παράπλευρο και μη θεσμικό κύκλωμα σχέσεων επιρροής, που στόχευαν πάντοτε στον παντοδύναμο αρχηγό: τον Αλέξη Τσίπρα.

Έτσι, ο στρατηγικός σχεδιασμός και ο σεβασμός των θεσμών σε όλα τα επίπεδα θυσιάστηκαν στο βωμό των τακτικών ελιγμών. Σταθερή επιδίωξη η τράπουλα να βρίσκεται στα χέρια του αρχηγού και να μοιράζεται κάθε φορά ανάλογα με τη σκοπιμότητα της στιγμής και της συγκυρίας. Τα όσα συνέβησαν στο πρόσφατο Συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ συνηγορούν, εξάλλου, υπέρ αυτής της εκτίμησης. Πρόκειται, λοιπόν, για αποθέωση του τακτικισμού σε ένα κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον που απαιτούσε το ακριβώς αντίθετο: στρατηγική. Στρατηγική όχι μόνο για την προώθηση των επιβαλλόμενων αλλαγών, αλλά και για τη διαφύλαξη και διεύρυνση των κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών.

Αυτή η εμμονή του Προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ στους τακτικούς ελιγμούς και μόνο εμπόδισαν τη διαμόρφωση ευνοϊκών όρων, που θα επέτρεπαν μια αποτελεσματική παρέμβαση στις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές νοσούσες δομές. Ακόμη, απέτρεψε – τα συνεδριακά ντοκουμέντα το επιβεβαιώνουν – τη μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα σοβαρό μετριοπαθές σοσιαλιστικό – σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για το κομματικό σύστημα. Ήδη, την ιδεολογική παντιέρα της σοσιαλδημοκρατίας την  υψώνει μόνο το ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ υπό τον Νίκο Ανδρουλάκη. Δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με ένα κόμμα που αμφιταλαντεύεται – έστω – μεταξύ μιας ριζοσπαστική και μιας μετριοπαθούς εκδοχής. Το κύριο πρόβλημα είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ στην πράξη έχει παραχωρήσει τη ζωτική αρμοδιότητα του πολιτικού αυτοπροσδιορισμού και της χάραξης της γραμμής στον Αρχηγό, στον Αλέξη Τσίπρα, προκειμένου αυτός, και οι στενοί συνεργάτες του, να διατηρούν τα μεγαλύτερα δυνατά περιθώρια ελιγμών.

Τα ευρήματα όλων (μα όλων) των δημοσκοπήσεων των τελευταίων μηνών έδειξαν σαφώς τα όρια αυτής της αντίφασης. Η κόπωση και η δυσαρέσκεια του πολίτη από την πολιτική ασάφεια, από την αντιπολιτευτική αναποτελεσματικότητα και την έκπτωση πολιτικών αξιών είναι εμφανής. Μία σημαντική μερίδα ψηφοφόρων παλινδρομούν μεταξύ του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ – ΚΙΝΑΛ. Το πιο σημαντικό, όμως, γεγονός της ερχόμενης εκλογικής αναμέτρησης είναι η μετατόπιση ορισμένων ψηφοφόρων ακόμη και προς τη σημερινή ΝΔ, η οποία εμφανίζει μία ανανεωμένη και ελκυστική δημόσια εικόνα. Η μετατόπιση αυτή, οριακή αλλά υπαρκή, είναι σημαντική για δύο λόγους. Πρώτον, γιατί είναι δεν δείχνει να εξαρτάται από την κρισιμότητα της ερχόμενης εκλογικής αναμέτρησης. Δεύτερον, γιατί η μετατόπιση αυτή, αν επιβεβαιωθεί, προστιθέμενη στο γενικό ποσοστό της ΝΔ, τη φέρνει σε απόσταση αναπνοής από το ποσοστό, που εξασφαλίζει το εισιτήριο για μία νέα αυτοδύναμη κυβερνητική θητεία.

Τα ψέματα τελειώνουν λοιπόν. Το μήνυμα έχει σταλεί από του πολίτες, μέσω των προηγούμενων εκλογών και μέσω όλων των σφυγμομετρήσεων κοινής γνώμης. Ο Αλέξης Τσίπρας έχει διαβεβαιώσει ότι το έχει λάβει. Αυτό, που έλαβε όμως, δεν είναι το μήνυμα αμφισβήτησης προς το πρόσωπό του που εστάλη, αλλά το έκδηλο άγχος του για πάση θυσία πρόσδεση στον προεδρικό θώκο του ΣΥΡΙΖΑ, με ό,τι αυτό μπορεί να σημάνει μελλοντικά για τον ίδιο και το κόμμα του.