Ο ενεργειακός κόσμος σε μετάβαση

Η ενέργεια συνιστά θεμελιακό προαπαιτούμενο της οικονομικής λειτουργίας και διατήρησης της κοινωνικής ισορροπίας. Ο πόλεμος, που μαίνεται εδώ και τέσσερις μήνες στην Ουκρανία, κατέδειξε ότι η ενεργειακή πολιτική είναι, πρώτα και κύρια, πολιτική ασφάλειας. Η ενεργειακή κρίση εξαπλώνεται ταχύτατα. Η απαρχή της εντοπίζεται σχεδόν ενάμιση χρόνο πριν, κατά την ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας στη μετά –  covid εποχή και την επακόλουθη αύξηση της ζήτησης για ενέργεια.  Η κρίση αυτή έφερε στην επιφάνεια το ειδικό βάρος της ενέργειας στις παγκόσμιες γεωπολιτικές, γεωοικονομικές, αλλά και θεσμικές εξελίξεις, αφού το ενεργειακό μας σύμπαν κλονίζεται και βρίσκεται πάνω στο κύμα μιας ιστορικής σημασίας μετάβασης.

Ταυτόχρονα, οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί λειτουργούν ως επιταχυντές οικονομικο-κοινωνικής αποσταθεροποίησης, ιδίως στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, και ταυτόχρονα οι εξελίξεις αυτές στο εσωτερικό εθνικών κρατών και υπερεθνικών οντοτήτων, όπως είναι κατ’εξοχήν η Ευρωπαϊκή Ένωση, εντείνουν περαιτέρω τις γεωπολιτικές συγκρούσεις. Παρατηρείται έτσι ένας φαύλος κύκλος αλληλοτροφοδοτούμενων διαταραχών που παράγουν σοβαρά δευτερογενή αποτελέσματα, όπως πληθωριστικές πιέσεις, αντίστροφα προοδευτική ανακατανομή εισοδημάτων και πλούτου, αύξηση ανισοτήτων, επισιτιστική κρίση.

Εντούτοις, είναι εσφαλμένο να υποστηριχθεί ότι τα κράτη – προμηθευτές ενέργειας είναι απαλλαγμένα προβλημάτων. Τα εν λόγω κράτη θα επιδιώξουν την διατήρηση ή και τη βελτίωση της θέσης τους στο παιχνίδι ισχύων που διεξάγεται στις ενεργειακές αγορές. Η αναδρομολόγηση των ρωσικών εξαγωγών ενέργειας από τον δυτικό κόσμο προς την Ασία επιχειρεί όχι μόνο να εξισορροπήσει την επίδραση των δυτικών κυρώσεων, αλλά και να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση από Ασιάτες αγοραστές.

Ακόμη πιο φιλόδοξες είναι οι επιδιώξεις του Κατάρ, του μεγαλύτερου εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) σε ολόκληρο τον κόσμο, το οποίο, αποσκοπώντας στην αύξηση των εξαγωγών κατά 64% ως το 2027, δρομολογεί επέκταση της παραγωγής στο κοίτασμα φυσικού αερίου North Field (το μεγαλύτερο σε ποσότητα παγκοσμίως), ενώ είχε προηγηθεί, προ τετραετίας, η αποχώρησή του από τον Οργανισμό Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (OPEC), έτσι ώστε να εξειδικευθεί στην παραγωγή φυσικού αερίου. Ήδη μια πρώτη συμφωνία έχει επιτευχθεί με την Γερμανία για προμήθεια LNG από το 2024, ενώ, παράλληλα, βρίσκεται σε διμερείς συνομιλίες με την Τσεχία.

Στο ίδιο πνεύμα  κινούνται αναδυόμενοι ενεργειακοί παίκτες της αφρικανικής ηπείρου, οι επιχειρούν να αυξήσουν την επιρροή τους στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Ενδεικτική είναι η προσέγγιση της Ιταλίας με την Αλγερία, μια χώρα κομβικής σημασίας για το ενεργειακό σκηνικό (όπως άλλωστε απέδειξαν και οι διαδοχικές επισκέψεις των Μπλίνκεν και Λαβρόφ το περασμένο διάστημα), δεδομένου ότι καταλαμβάνει την έκτη θέση στη παγκόσμια κατάταξη εξαγωγών φυσικού αερίου και κατέχει την δέκατη σε αποθέματα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εισήγαγε, πριν από δέκα περίπου χρόνια,  55 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου είτε ως LNG είτε μέσω των αγωγών Medgaz και Transmed που καταλήγουν στην Ισπανία και την Ιταλία αντίστοιχα.

Ανάλογες διαθέσεις ενεργειακής διασύνδεσης έχουν εκδηλωθεί από το Αζερμπαϊτζάν και το Ομάν, καθώς και αφρικανικά κράτη, όπως είναι, επί παραδείγματι, η Νότια Αφρική και η Σενεγάλη, οι οποίες είναι χώρες με σημαντικά ενεργειακά αποθέματα που αποτέλεσαν σταθμούς στο πρώτο ταξίδι του Ο. Σολτς ως Καγκελάριου, σηματοδοτώντας την επιχειρούμενη ενεργειακή στροφή προς την Αφρική, ενώ στο παιχνίδι μπαίνει ακόμη και η «σοσιαλιστική» Βενεζουέλα. Οι ΗΠΑ  θέλουν το πετρέλαιο της Βενεζουέλας να φτάσει στην Ευρώπη, όχι μόνο για να συμβάλει στην απεξάρτησή της από τη Ρωσία, αλλά κυρίως ως μέρος της στρατηγικής τους για αύξηση του βαθμού ελέγχου τους στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ταυτόχρονα, προσπαθούν να μειωθούν οι πωλήσεις πετρελαίου της λατινοαμερικανικής χώρας προς την Κίνα, η οποία αγοράζει το 70% του πετρελαίου της Βενεζουέλας.

Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία ήρθε, λοιπόν, να τα ταράξει πραγματικά τα ενεργειακά ύδατα σε παγκόσμια κλίμακα και σε πολλαπλούς τομείς, δημιουργώντας μια αίσθηση ρευστότητας αναφορικά με τη διαμόρφωση του ενεργειακού χάρτη προοπτικά.