Επισιτιστική κρίση: Πώς Αφρική και Μέση Ανατολή μπορούν να οδηγήσουν τον πόλεμο υπέρ του Πούτιν

Η Ουκρανία πιστεύει ότι η μοίρα της θα κριθεί στη λάσπη και το αίμα του Ντονμπάς – όπου τα στρατεύματά της προσπαθούν να θάψουν στο χώμα τον ρωσικό στρατό χρησιμοποιώντας δεξιοτεχνία, θάρρος και ένα τρομακτικό οπλοστάσιο δυτικών όπλων.

Αλλά φαίνεται όλο και πιο πιθανό ότι το πεπρωμένο του θα μπορούσε να αποφασιστεί σε μια άλλη πρώτη γραμμή, χιλιάδες μίλια μακριά: στις ερήμους της Μέσης Ανατολής και στις αγροτικές εκτάσεις της Αφρικής που πλήττονται από την ξηρασία, όπου 44 εκατομμύρια άνθρωποι που βασίζονταν στην Ουκρανία για φαγητό αντιμετωπίζουν τώρα πείνα εκτός και αν η σύγκρουση μπορεί να τερματιστεί γρήγορα.

Οι αποκλεισμοί των κύριων λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας έχουν στραγγαλίσει τις προμήθειες σιτηρών που προηγουμένως τροφοδοτούσαν 400 εκατομμύρια ανθρώπους, απειλώντας με πείνα και ταραχές από τη Λιβύη έως τη Λιβερία και από τη Συρία έως το Νότιο Σουδάν.

Σε αυτό το μέτωπο, τουλάχιστον, ο Πούτιν φαίνεται να κερδίζει.

Μια αυξανόμενη χορωδία ηγετών – στους οποίους προσχώρησε τις τελευταίες εβδομάδες ο επικεφαλής της Αφρικανικής Ένωσης Μάκι Σολ – ασκούν πίεση στη Δύση να ανοίξει τον δρόμο για μια ειρηνευτική συμφωνία που οι περισσότεροι αναλυτές λένε ότι θα ευνοούσε τη Ρωσία, αλλά θα άρχιζε ξανά η ροή προμηθειών.

Οι δυτικοί ηγέτες – συμπεριλαμβανομένου του Μπόρις Τζόνσον στη συνεδρίαση της G7 – έχουν ορκιστεί να κάνουν «ό,τι χρειάζεται» για να ανοίξουν ξανά τα λιμάνια της Ουκρανίας, αλλά αντιμετωπίζουν το τρομακτικό έργο να πλέουν φορτηγά πλοία πέρα ​​από τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας και μέσα από ένα ναρκοπέδιο για να φορτώσουν το σιτάρι.

Εν τω μεταξύ, ο κίνδυνος πολλαπλών και ταυτόχρονων παγκόσμιων λιμών συνεχίζει να αυξάνεται – και μαζί με αυτόν, οι πιθανότητες του Πούτιν να πετύχει κάτι που μοιάζει με νίκη παρά τους ηρωισμούς της Ουκρανίας στο πεδίο της μάχης.

Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου, η Ουκρανία προμήθευε περίπου το 11% των παγκόσμιων σιτηρών με τα τρόφιμα να αποτελούν μια από τις σημαντικότερες εξαγωγές της – αξίας 18,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2018, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Σχεδόν οι μισές από αυτές τις εξαγωγές πήγαν στην Ευρώπη, αλλά το ένα τέταρτο κατευθύνθηκε είτε στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική είτε στην υποσαχάρια Αφρική – δύο περιοχές που πλέον κινδυνεύουν περισσότερο από ελλείψεις, επειδή έχουν λίγες εναλλακτικές λύσεις.

Η Ουκρανία ήταν επίσης σημαντικός προμηθευτής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος – ενός οργανισμού του ΟΗΕ που παρέχει τροφή στους πιο ευάλωτους του πλανήτη – παρέχοντας έως και το 40%  σιταριού της, το οποίο χρησιμοποιείται για την παρασκευή βασικών προϊόντων όπως το ψωμί.

Προς το παρόν, η κρίση είναι υλικοτεχνική: Υπάρχει άφθονο φαγητό να κυκλοφορήσει, η δυσκολία είναι να το προωθήσεις στους ανθρώπους που το χρειάζονται.

Η κύρια οδός εξαγωγών της Ουκρανίας ήταν μέσω των δύο κύριων λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας – της Οδησσού και του Μικολάιβ – τα οποία μαζί έστελναν δεκάδες εκατομμύρια τόνους σιτηρών ετησίως, αλλά ήταν εντελώς κλειστά από την έναρξη του πολέμου, γεμάτα νάρκες και υπό την επιτήρηση του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας.

Οι ηγέτες προσπαθούν να βγάλουν το σιτάρι χρησιμοποιώντας οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα, αλλά απλά δεν μπορούν να διαχειριστούν τον όγκο των σιτηρών που πρέπει να μετακινηθεί – 22 εκατομμύρια τόνοι υπολογίζονται – και δεν μπορούν εύκολα να τα μεταφέρουν στα μέρη που το χρειάζονται περισσότερο.

Φιλόδοξα σχέδια βρίσκονται σε εξέλιξη για την αποστολή τουρκικών και αιγυπτιακών πλοίων κατά μήκος των λεγόμενων «ανθρωπιστικών διαδρόμων» για να πάρουν το σιτάρι, αλλά μένει να δούμε αν θα τα καταφέρουν. Όπως δήλωσε στο BBC ο Δρ Sidharth Kaushal της δεξαμενής σκέψης RUSI: «Νομίζω ότι μπορεί να γίνει… αν θα γίνει είναι ένα πολύ πιο ανοιχτό ερώτημα».

Και, ακόμη κι αν τα σιτάρια μπορούσαν να μετακινηθούν όλα σήμερα, δεν θα έληγε εντελώς η κρίση. Η παραγωγή της Ουκρανίας είναι πιθανό να είναι πολύ χαμηλότερη για τα επόμενα χρόνια – οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις της είναι γεμάτες τρύπες και νάρκες, οι εργάτες της στον στρατό, όπου χιλιάδες έχουν σκοτωθεί ή ακρωτηριαστεί.

Η Ουκρανία ήταν επίσης σημαντικός εξαγωγέας λιπασμάτων που επίσης δεν μπορεί να βγει από τη χώρα, πράγμα που σημαίνει ότι οι παγκόσμιες συγκομιδές είναι πιθανό να είναι χαμηλότερες για τα επόμενα χρόνια ως αποτέλεσμα.

Υπό αυτές τις συνθήκες, μπορεί να φαίνεται ότι οι ηγέτες από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική θα έχουν κοινό σκοπό με την Ουκρανία για να αντιταχθούν στην εισβολή της Ρωσίας. Αλλά και οι δύο περιοχές έχουν επίσης βαθιά δυσπιστία προς τη Δύση και εξαρτώνται όλο και περισσότερο από το Κρεμλίνο για την ασφάλεια και το εμπόριο.

Δεκάδες αφρικανικά κράτη έχουν συνάψει συμφωνίες όπλων ή συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με τη Ρωσία – ενώ μισθοφόροι Βάγκνερ αναπτύσσονται σε λίγες χώρες για να βοηθήσουν στην αναχαίτιση των μαχητών ή στην καταστολή των εξεγέρσεων. Η Μόσχα έχει επίσης ένα ανεπτυγμένο διπλωματικό δίκτυο, το οποίο αντλεί προπαγάνδα κατηγορώντας τη Δύση για τον πόλεμο.

Στη Μέση Ανατολή, η Ρωσία έχει επενδύσει βαθιά στο καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία, έχοντας βοηθήσει τον δικτάτορα να διατηρήσει την εξουσία εν μέσω του εμφυλίου πολέμου, και έχει επίσης μακροχρόνιους δεσμούς με το Ιράν και την Τουρκία.

Αυτές οι προσπάθειες αποδίδουν καρπούς, με τον Πρόεδρο της Αφρικανικής Ένωσης Macky Sall να ταξιδεύει στη Μόσχα νωρίτερα αυτό το μήνα για να συναντήσει τον Πούτιν – μετά την οποία εμφανίστηκε και έδωσε μια δήλωση που φαίνεται να κατηγορεί τις δυτικές κυρώσεις, και όχι την εισβολή, για τη ρήξη των αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων .

Ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Cyril Ramaphosa, ο οποίος κατηγόρησε τον πόλεμο στην «επιθετικότητα» του ΝΑΤΟ και προέτρεψε την Ουκρανία να συνάψει μια ειρηνευτική συμφωνία, συνομιλεί επίσης απευθείας με το Κρεμλίνο για τις προμήθειες τροφίμων τις τελευταίες εβδομάδες.

Εν τω μεταξύ, στη Μέση Ανατολή, ο Αλ Άσαντ της Συρίας και το ιρανικό καθεστώς έχουν ταχθεί αναμενόμενα στο πλευρό της Ρωσίας, αλλά ακόμη και ορισμένοι από τους στενότερους συμμάχους της Δύσης -Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- αρνήθηκαν να πάρουν θέση.

Από τις 35 χώρες που απείχαν από την ψηφοφορία για την καταδίκη της εισβολής της Ρωσίας στον ΟΗΕ τον Μάρτιο, περισσότερες από τις μισές προέρχονταν από τη Μέση Ανατολή ή την Αφρική. Δύο από τις πέντε που καταψήφισαν ήταν η Ερυθραία και η Συρία – οι άλλες τρεις ήταν η Ρωσία, η Λευκορωσία και η Βόρεια Κορέα.

Συγκριτικά, ο Ουκρανός πρόεδρος Volodymyr Zelensky φιλοξένησε μια τηλεδιάσκεψη με την Αφρικανική Ένωση την περασμένη εβδομάδα – με μόλις τέσσερις από τους 55 αρχηγούς κρατών να παρευρεθούν αυτοπροσώπως για να τον ακούσουν να μιλάει, ενώ οι υπόλοιποι έστειλαν υφισταμένους.

Η Ούσουλα Φον ντερ Λάιεν και ο Σαρλ Μισέλ, οι δύο κορυφαίες προσωπικότητες της ΕΕ, έχουν επίσης σταλεί στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή για να συμβάλουν στη στήριξη της συνέχισης του πολέμου – δεσμεύοντας περίπου 630 εκατομμύρια δολάρια σε επισιτιστική βοήθεια την περασμένη εβδομάδα για να αντισταθμιστεί η επικείμενη κρίση

Ο Ζελένσκι είχε άλλη μια ευκαιρία να απευθυνθεί σε ορισμένους από αυτούς τους ηγέτες στη σύνοδο κορυφής της G7 στη Γερμανία σήμερα, με τον Ραμαφόσα και τον Σαλ να συμμετέχουν στη συνάντηση μαζί με τον Ινδό Ναρέντρα Μόντι και τον Τζόκο Γουιντόντο της Ινδονησίας.

Στη συνέχεια, η G7 εξέδωσε μια ισχυρή κοινή δήλωση που δεσμεύτηκε «να παρέχει οικονομική, ανθρωπιστική, στρατιωτική και διπλωματική υποστήριξη και να σταθεί δίπλα στην Ουκρανία για όσο διάστημα χρειαστεί».

«Ως G7 στεκόμαστε ενωμένοι στο πλευρό της Ουκρανίας και θα συνεχίσουμε την υποστήριξή μας. Για αυτό, πρέπει όλοι να λάβουμε σκληρές αλλά απαραίτητες αποφάσεις», έγραψε στο Twitter ο οικοδεσπότης της συνόδου Όλαφ Σολτς, ευχαριστώντας τον Ζελένσκι για τη συμμετοχή. «Θα συνεχίσουμε να αυξάνουμε την πίεση στον Πούτιν. Αυτός ο πόλεμος πρέπει να τελειώσει ».

Απευθυνόμενη στη Ρωσία, η G7 είπε ότι η Μόσχα πρέπει να επιτρέψει στις αποστολές σιτηρών να φύγουν από την Ουκρανία για να αποφευχθεί η επιδείνωση μιας παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.

«Καλούμε επειγόντως τη Ρωσία να σταματήσει, χωρίς όρους, τις επιθέσεις της σε γεωργικές και μεταφορικές υποδομές και να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των εμπορικών από τα ουκρανικά λιμάνια στη Μαύρη Θάλασσα», ανέφερε.

Αλλά το ίδιο το γεγονός ότι ηγέτες από άλλα έθνη κάθονταν στη σύνοδο κορυφής υποδηλώνει ότι γνωρίζουν ότι, εκτός εάν κατακτηθεί ο υπόλοιπος κόσμος, μπορεί να αναγκαστούν να συνάψουν μια ειρηνευτική συμφωνία που τελικά ωφελεί τη Ρωσία – επιτρέποντας στον Πούτιν να επανεξοπλιστεί, να ενισχυθεί , και να εισβάλει ξανά, όπως έκανε μετά το 2014.

Οι κίνδυνοι για την παγκόσμια ασφάλεια δύσκολα θα μπορούσαν να είναι υψηλότεροι. Όχι μόνο μια συμφωνία με τη Ρωσία θα πυροδοτήσει φόβους για περαιτέρω σύγκρουση στο μέλλον, αλλά ο κίνδυνος πείνας τα επόμενα χρόνια αυξάνει επίσης την πιθανότητα σύγκρουσης.

Την τελευταία φορά που ο κόσμος υπέφερε από μια οξεία επισιτιστική κρίση – μεταξύ 2010 και 2012 – οδήγησε σε αστάθεια που ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ήταν έναυσμα για τις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης.

Ο εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης και ο συριακός εμφύλιος πόλεμος, συγκρούσεις που σύρθηκαν στη Δύση και οδήγησαν στη διάδοση του ISIS, πυροδοτήθηκαν και οι δύο εκείνη την περίοδο – με τις δύο χώρες να μην έχουν ακόμη ανακάμψει πλήρως από τις επακόλουθες συνέπειες.

Και πιθανότατα θα είναι μεταξύ εκείνων που έχουν πληγεί περισσότερο από οποιαδήποτε νέα επισιτιστική κρίση, με έθνη στο  Κέρας της Αφρικής – Κένυα, Αιθιοπία και Σομαλία – επίσης πιθανό να πληγούν σκληρά.

Περίπου 18,5 εκατομμύρια άνθρωποι στην ασταθή περιοχή κινδύνευαν από λιμό ακόμη και πριν ξεκινήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, λόγω τεσσάρων ετών ξηρασίας.