Το πάθος για την ανθρώπινη φύση

Δεν διεκδίκησε ποτέ τον τίτλο του «Κορυφαίου Έλληνα Ψυχιάτρου» ούτε ενδύθηκε ποτέ τη λεοντή του «Νέστωρα της Ελληνικής Ψυχανάλυσης». Δεν τον ενδιέφεραν αυτά. Του τα προσέφεραν, άλλωστε, ακαδημίες, πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά ινστιτούτα, που, άλλοτε, ούτε να ακούσουν δεν ήθελαν για ψυχαναλυτικές ψυχοθεραπείες.

Κι αυτό το τελευταίο το γνώριζε καλά ο Ματθαίος Γιωσαφάτ:

Το Πανεπιστήμιο κινείται προς την Ψυχανάλυση, τη φλερτάρει επιμόνως, κι όχι πάντα με την προσήκουσα προς μία κυρία διακριτικότητα. Εκείνη του γυρίζει την πλάτη, διότι δεν προσφέρεται για προπτυχιακά προγράμματα σπουδών ή για ευφάνταστα μεταπτυχιακά σεμινάρια μισοπάλαβων καθηγητών. Με αυτήν, και μόνο με αυτήν την έννοια, οι γονείς του από την ελληνική περιφέρεια δεν θα ένοιωσαν το γονικό ενδόμυχο καμάρι, ότι το σπλάχνο τους μεγαλούργησε στα γράμματα. Γιατί, κακά τα ψέματα, ο νεαρός Ματθαίος διέπρεψε, στην πιο επίπονη ειδικότητα της ιατρικής επιστήμης: την ψυχιατρική.

Τέκνο της εποχής του, γίνεται ο «νευρολόγος – ψυχίατρος» των πρώτων μεταπολεμικών και μετεμφυλιακών δεκαετιών, από την ακόμη πιο απαιτητική Ιατρική Σχολή Αθηνών της περιόδου. Και ακριβώς εντασσόμενος στο ιστορικό και κοινωνικό συγκείμενο της εποχής, επιλέγει, ως κοφτερό μυαλό, να φύγει για την Αγγλία, την χώρα που κατεξοχήν προσφέρεται, τότε, για τις ειδικεύσεις στα δύσβατα μονοπάτια της εκ κατασκευής αντιφατικής φύσης του ανθρώπου.

Σπεύδουν να τον διεκδικήσουν πολιτικά αριστεροί, συντηρητικοί και φιλελεύθεροι μα τους απογοητεύει, διότι δεν τον ενδιέφεραν τα κομματικά ακροατήρια και τα χειροκροτήματά τους. Κι ας ήταν ο πατέρας του αριστερός. Κι ας τον διεκδίκησε η ημέτερη φιλελεύθερη σκέψη. Το υπέδαφος, που επιτρέπει την καλλιέργεια της μιας ή της άλλης πολιτικής ιδεολογίας, είναι πρωταρχικά άλλο και παραμένει ξεροκέφαλα σκοτεινό, γιατί αναφέρεται στα έξι πρώτα χρόνια της ζωής μας.

Τούτο δεν σημαίνει ότι δεν είχε αποκρυσταλλώσει μια ορισμένη γνώμη περί τα πολιτικά (“ανελεύθερος ο σταλινισμός” αλλά “ζούμε και σε ένα καπιταλισμό στα άκρα”, είχε υποστηρίξει, εμφανώς έξω από τα φίλια ύδατά του), αλλά οι εξαιρετικά προσεκτικές καταβυθίσεις στην κρίσιμη εξαετία είναι οι σημαντικές, αυτή η εξαετία είναι που μας καθορίζει, που μας κάνει αυτό που πυρηνικά είμαστε, αυτά τα χρόνια κουβαλάμε μέχρι το βαθύ γήρας σα σενάριο ζωής.

Και οι υλικές συνθήκες τη ζωής;

Ο οικονομικός μας διάκοσμος που έχει θολώσει όλα τα χρόνια των διαδοχικών μνημονίων, κι αυτός ανεπηρέαστους μας αφήνει; «Παραμύθια», αποφαίνεται στον κοινωνικά ευαίσθητο δημοσιογράφο συνομιλητή του, με μια βορειοελλαδίτικη αποκοτιά για να τον επαναφέρει. «Η ευτυχία δεν εξαρτάται από τα χρήματα», συμπληρώνει. Οι οικονομικές δυσπραγίες προσφέρονται σαν ιδανικές ευκαιρίες για να αναδυθεί το εσώτερο, το πιο βαθύ, η φύση μας ως ανθρώπων. Και είχε δίκιο να υπενθυμίζει, εντελώς ενδεικτικά, ότι οι πλουσιότεροι λαοί αυτοκτονούν περισσότερο συγκριτικά με τους υλικά εξαρτώμενους.

Όπως δικαιολογημένα δεν βαριόταν ουδόλως να υπομνήσει τη λύπη των οικονομικά επιτυχημένων συζύγων, αλλά και τα λεπτεπίλεπτα εργαλεία που διαθέτει η ψυχαναλυτική τεχνική και που μοιάζουν με εκείνα τα λεπτοκαμωμένα είδη ανασκαφής που μετέρχονται οι αρχαιολόγοι στις έρευνές τους, με τον απώτερο στόχο να παραμένει πάντοτε ο ίδιος: το βαλιτσάκι των αναμνήσεων της αρχαιολογίας, της παιδικής μας αρχαιολογίας εν προκειμένω.