Ένας παθιασμένος των μεταρρυθμίσεων

Ο καθοδηγητικός μίτος της ζωής και του έργου του 91χρονου τελευταίου ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης ήταν η μεταρρύθμιση, ο προσωπικός αγώνας που κατέβαλε για την προώθηση μεταρρυθμίσεων, γεγονός που τον έφερε αντιμέτωπο με όλους, δεξιούς και αριστερούς, σε Ανατολή και Δύση. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ήρθε αντιμέτωπος με την πανίσχυρη σοβιετική ηγετική ομάδα, που γνώριζε να κουρνιάζει και να κινεί τα νήματα του πανίσχυρου ΚΚΣΕ. Μίλησε για την δραματική ανάγκη μεταρρυθμίσεων στο παραπέον σοσιαλιστικό οικοδόμημα, το οποίο είχε εθιστεί σε μια οικονομία που τρεφόταν από τις σάρκες της.

Οι λέξεις «γκλάσνοστ» και «περεστρόικα» έγιναν διάσημες σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, που παρακολουθούσε τις εναγώνιες προσπάθειες του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΣΕ να περισώσει πολιτικές ελευθερίες, να αποκαταστήσει ικανοποιητικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, να αναβαθμίσει τη θέση της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης στη διεθνή σκακιέρα. Και δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αντιμετώπιζαν με καχυποψία τις ενέργειες αυτές του Ρώσου ηγέτη, ιδίως στους κόλπους των Κομμουνιστικών Κομμάτων της Δύσης. Οι ετικέτες του «πράκτορα του Πενταγώνου» και του «χαφιέ της CIA» ήταν έτοιμες να κολληθούν στην πλάτη του.

Όπως κι έγινε τελικά, από τους εκπροσώπους του πιο άκαμπτου μαρξισμού – λενινισμού, μηδέ του εγχωρίου Κομμουνιστικού Κόμματος εξαιρουμένου: τα Χειμερινά Ανάκτορα δεν καταλήφθηκαν το ’17 για να παραδοθούν αμαχητί, επτά δεκαετίες αργότερα, στις δυνάμεις του «παλινορθωμένου καπιταλισμού». Αλλά και μετά την πτώση του σοσιαλιστικού καθεστώτος, το μεταρρυθμιστικό πάθος του Γκορμπατσώφ τον έβαλε στο κάδρο της πιο ανελέητης κριτικής. Τον σφυροκόπησαν δεξιοί και αριστεροί πραξικοπηματίες, όπως ο Γιέλτσιν και ο Γιανάεφ. Οι «δεξιοί» της Ρωσίας ήθελαν την πλήρη και «εδώ και τώρα» εκρίζωση κάθε σοβιετικού καταλοίπου, οι «αριστεροί» επιθυμούσαν τη μετάβαση σε κάποια μορφή «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», με ρητές σοσιαλιστικές αναφορές στα Συντάγματα. Ακολούθησαν δυο τύποι αιτιάσεων για τον Γκορμπατσώφ.

Η πρώτη είναι γνωστή κυρίως σε εμάς, τους κατοίκους του δυτικού ημισφαιρίου.

Δύσκολα γίνεται αποδεκτός ο ηγέτης μας τεράστιας Χώρας που διαφημίζει είδη ταξιδιού και πίτσες. Είναι όμως μια επιδερμική κατηγορία. Τα έσοδα, τα σημαντικά έσοδα, που εισέπραττε ο Γκορμπατσώφ, πήγαιναν στο Ίδρυμα, που είχε συγκροτηθεί για να τιμηθεί η μνήμη της γυναίκας του, της αγαπημένης του Ραίσα. Η άλλη κατηγορία δεν είναι έωλη και δεν περιποιεί τιμή στον εκλιπόντα. Ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά σχετικά με την εισβολή του ρωσικού στρατού στην ουκρανική Κριμαία. Ο Γκορμπατσόφ είχε κάνει, τότε, λόγο για «ευτυχές γεγονός» και, σχεδόν ως το τέλος του, παρέμεινε εχθρός της Ουκρανίας, υποστηρίζοντας την εισβολή στην Κριμαία.

Ακούγονται και θα ακουστούν πολλά ακόμη στομφώδη περί «ελευθερωτή εκατομμυρίων ανθρώπων» και «ηγέτη που τσάκισε τον κομμουνισμό». Καλό είναι να μη μεγαλοποιούμε και άλλο έναν άνθρωπο, παρά το ότι ζούμε στο απόγειο του ατομισμού. Προτιμότερο να επιμένουμε στις αγάπες του, τις προτεραιότητές του, τις μέριμνές του. Και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είχε το πάθος της μεταρρύθμισης ενσταλαγμένο μέσα του, ως το τέλος της διαδρομής.