Η αρχαιότερη ένδειξη οπίου ναρκωτικής ουσίας

Ιχνη οπίου ανιχνεύθηκαν στο εσωτερικό αγγείων που χρησιμοποιούσαν στις ταφικές τελετές οι Χαναανίτες, στο Ισραήλ. Πρόκειται για την αρχαιότερη ένδειξη που διαθέτουμε για τη χρήση του ναρκωτικού αλλά και οποιασδήποτε άλλης ψυχοτρόπου ουσίας.

Τα ίχνη του οπίου ανακαλύφθηκαν το 2012 στο εσωτερικό αγγείων της Υστερης Εποχής του Χαλκού, σε ανασκαφή που πραγματοποιείτο στο Τελ Γεχούντ, του κεντρικού Ισραήλ. Τα αγγεία είχαν σχήμα αναποδογυρισμένης παπαρούνας και ήταν τοποθετημένα στο εσωτερικό των τάφων Χαναανιτών. Κατά πάσα πιθανότητα, υποστηρίζουν οι αρχαιολόγοι, το ναρκωτικό χρησιμοποιείτο στις ταφικές τελετές ή ίσως να αποτελούσε προσφορά προς τον νεκρό, προκειμένου να το απολαύσει στη μετά θάνατον ζωή.

Μια νέα μελέτη, που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Επιστημών Βάιζμαν, το Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ και την Αρχαιολογική Υπηρεσία του Ισραήλ, βασίζεται στην ανάλυση οργανικού ιζήματος που ελήφθη από οκτώ αγγεία και δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Archaeometry. Οπως διαπιστώθηκε, το ίζημα περιείχε ίχνη οπίου, μέρος του οποίου είχε παραχθεί στη Μέση Ανατολή, ενώ μια ποσότητα είχε παραχθεί στην Κύπρο. Σύμφωνα με την επιστημονική ανάλυση, το όπιο χρονολογείται στον 14ο αιώνα π.Χ.

Δεν είναι γνωστό ακριβώς με ποιον τρόπο χρησιμοποιούσαν το ναρκωτικό στις ταφικές τελετές. Ο Ρον Μπεερί, εκ μέρους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Ισραήλ, επισημαίνει ότι «δεν αποκλείεται κατά τη διάρκεια της ταφικής τελετής, που πραγματοποιούσαν είτε οι συγγενείς του νεκρού είτε κάποιος ιερέας για λογαριασμό τους, να γινόταν μια προσπάθεια από τους παρισταμένους να “ξυπνήσουν” τους νεκρούς, προκειμένου να τους υποβάλουν κάποιο αίτημα. Αυτό θα μπορούσαν να το επιτύχουν εφόσον έφθαναν σε μια κατάσταση έκστασης χάρη στη χρήση του ναρκωτικού. Εναλλακτικά, το όπιο τοποθετείτο δίπλα στη σορό ώστε να υποβοηθήσει το ταξίδι του νεκρού στη μετά θάνατον ζωή, όπου θα συναντούσε τους συγγενείς του που είχαν προαποβιώσει».

Η ανασκαφή του 2012 πραγματοποιήθηκε με ταχύτητα, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα πριν από την ανοικοδόμηση κατοικιών στο σημείο, όπως προβλεπόταν. Την ανακάλυψη των κεραμικών αγγείων έκανε η αρχαιολόγος Εριόλα Τζεκοέλ, η οποία τόνισε ότι επιβεβαιώνονται πλέον οι υποθέσεις των συναδέλφων της, σύμφωνα με τις οποίες το όπιο και η εμπορία του διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής.

Στους τάφους που βρέθηκαν στην περιοχή είναι ενταφιασμένοι τόσο άνδρες όσο και γυναίκες. Τα κεραμικά αγγεία που περιείχαν όπιο χρησιμοποιούνταν για τελετουργικά γεύματα από τους συγγενείς του νεκρού. Στον τάφο τοποθετούνταν, εκτός από τα αγγεία, τρόφιμα και ποτά για τον νεκρό. Κάποια από αυτά απολάμβαναν οι οικείοι του στο πλαίσιο των τελετουργικών. Από γραπτά κείμενα που ανευρέθησαν στην Εγγύς Ανατολή διαπιστώνεται ότι οι Χαναανίτες έδειχναν υπέρμετρο ζήλο για την ικανοποίηση των αναγκών των νεκρών τους, επειδή πίστευαν ότι αυτό θα εγγυάτο την υγεία, την ασφάλεια και τη μακροζωία των ζώντων. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, σε αυτό το πλαίσιο αντιλήψεων να εντάσσεται και η ανάγκη τοποθέτησης οπίου μέσα στους τάφους. Δεν είναι, ωστόσο, η μοναδική φορά που αρχαιολόγοι αποκτούν στοιχεία για χρήση ναρκωτικών ουσιών εκείνη την περίοδο. Το 2020, ερευνητές εντόπισαν ίχνη κάνναβης από τον 8ο αιώνα π.Χ. κοντά σε βωμό ισραηλινού ναού, που χρησιμοποιείτο πριν από 3.000 χρόνια, στην έρημο Νεγκέβ.

Εμπόριο

Η ανακάλυψη των Ισραηλινών επιστημόνων αξιολογείται ως ιδιαίτερα σημαντική, γιατί εκτός των άλλων μας ανοίγει ένα παράθυρο στα ταφικά έθιμα της περιόδου αλλά και στο εμπόριό της. Οι παπαρούνες φύονταν στη Μικρά Ασία, ενώ κάποια από τα αγγεία που βρέθηκαν ήταν κατασκευασμένα στην Κύπρο. Ετσι, οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως το όπιο μεταφέρθηκε από τη Μικρά Ασία στο Ισραήλ μέσω Κύπρου, γεγονός που αποκαλύπτει πόσο σημαντικό ήταν για τους λαούς εκείνης της εποχής. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία γραπτή πηγή που να περιγράφει τον τρόπο χρήσης ναρκωτικών στις ταφικές τελετές.

Οπως τόνισε o Eλι Εσκοσίντο, επικεφαλής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Ισραήλ, «οι νέες ερευνητικές ικανότητες που διαθέτουμε μας έδωσαν πρόσβαση σε πρωτόγνωρες γνώσεις και απαντήσεις σε ερωτήματα, τις οποίες δεν μπορούσαμε να φανταστούμε. Σήμερα, λοιπόν, μπορούμε να φανταστούμε τι καταπληκτικά πράγματα θα έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε στο μέλλον».