Κερδοσκοπικό πάρτι στο φυσικό αέριο: Πώς λειτουργεί το ολλανδικό TTF

Έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης και ενώ τα σημάδια της στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και νοικοκυριά και τους κρατικούς προϋπολογισμούς είναι όλο και περισσότερο εμφανή, η Ευρώπη παρακολουθεί «αμέριμνη» το πάρτι των κερδοσκόπων στον χρηματιστηριακό κόμβο συναλλαγών της Ολλανδίας (ΤTF). Διαμορφωτής των τιμών φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά, αλλά και του ηλεκτρισμού λόγω της σύνδεσής τους, είναι ένας ιδιωτικός χρηματιστηριακός φορέας, ο οποίος δεν ελέγχεται από καμία Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και πάνω από το 80% των συναλλαγών του είναι εικονικά συμβόλαια. Η απόκλιση μάλιστα από τις πραγματικές συναλλαγές έφθασε το 97,1 το 2019, έναντι 45 στο Henry Hub (HH) των ΗΠΑ και το 114,5 το 2020. Μια πραγματική ποσότητα δηλαδή φυσικού αερίου μιας τεραβατώρας διαπραγματεύεται πάνω από 90 φορές!.

Πώς κυριάρχησε το TTF

Το ολλανδικό hub με διάρκεια ζωής λίγο πάνω από δεκαετία «χτίστηκε» ταχύτατα. Με μια σειρά κινήτρων που έδωσε η κυβέρνηση της Ολλανδίας, όπως η απαλλαγή του από κάθε έλεγχο εποπτικής Αρχής, κατάφερε μέσα σε πολύ λίγα χρόνια να αποκτήσει μεγάλη ρευστότητα και να υποσκελίσει πολύ γρήγορα το βρετανικό hub, που κρατούσε μέχρι και το 2017 το «στέμμα» των ευρωπαϊκών hubs και αποτελούσε τη βάση τιμολόγησης του φυσικού αερίου στην περιοχή της Βορειοδυτικής Ευρώπης. Ακολουθώντας μια εκθετική αύξηση, οι όγκοι συναλλαγών από 560 τεραβατώρες το 2008 έφτασαν τις 28.220 το 2018, εκτοξεύτηκαν στις 40.390 το 2019 και τις 46.690 τεραβατώρες το 2020, αφήνοντας μακριά πίσω το μέχρι τότε σημείο αναφοράς για τις τιμές αερίου της Ευρώπης, το βρετανικό NBP, του οποίου ο όγκος συναλλαγών από τις 10.620 τεραβατώρες το 2008 υποχώρησε στις 10.060 το 2020 – και τους άλλους ευρωπαϊκούς κόμβους με συναλλαγές κάτω από 2.000 τεραβατώρες.

Το ολλανδικό πείραμα «πέτυχε». Το TTF συγκέντρωσε σχεδόν το 80% της ρευστότητας της αγοράς αερίου στην Ευρώπη, αποτέλεσμα της αύξησης των συναλλαγών αντιστάθμισης και διαχείρισης κινδύνου και των κερδοσκοπικών συναλλαγών από μεγάλους traders και κερδοσκοπικά funds. Eπωφελούμενο από την αύξηση φορτίων LNG με τις εξαγωγές του αμερικανικού και φθηνού shale gas, αποτέλεσε τη βάση τιμολόγησης του αερίου στην Ευρώπη και έδωσε την ευκαιρία στις ευρωπαϊκές εταιρείες να το χρησιμοποιήσουν για να σπάσουν τα συμβόλαια με τη ρωσική Gazprom, που ήταν έως τότε συνδεδεμένα με το αργό πετρέλαιο και να τα συνδέσουν με την τιμή του TTF. Το οικονομικό όφελος που προέκυψε από τις εισαγωγές αερίου για την Ευρώπη από αυτή την κίνηση εμπεριείχε ένα μεγάλο ρίσκο, που πληρώνει ακριβά στην τρέχουσα ενεργειακή κρίση. Η σύνδεση της τιμής του αερίου με ένα χρηματιστηριακό προϊόν αποδείχθηκε καταστροφική στις συνθήκες στενότητας της αγοράς αερίου που προκάλεσαν οι περικοπές ροών αερίου της Gazprom. Κάθε φορά που κάποιος Ευρωπαίος ή Ρώσος αξιωματούχος κάνει μια δήλωση με αναφορά στην πραγματική αγορά φυσικού αερίου, οι τιμές στις αγοραπωλησίες των εικονικών συμβολαίων στο TTF εκτοξεύονται, συμπαρασύροντας αντίστοιχα προς τα πάνω τις τιμές των πραγματικών συναλλαγών για τις οποίες το ΤΤF αποτελεί τη βάση τιμολόγησης. Κι αυτό γιατί ο συγκεκριμένος ευρωπαϊκός κόμβος αντανακλά το ρίσκο του ρωσικού αερίου.

Τι δείχνουν τα στοιχεία

Τα συγκριτικά στοιχεία που παρουσιάζει η «Κ», σε σχέση με άλλους ευρωπαϊκούς κόμβους και τους διεθνείς κόμβους Ασίας και Αμερικής, δείχνουν ξεκάθαρα αυτή την πορεία των τιμών και το πόσο άτοπο και καταστροφικό για την οικονομία της Ευρώπης είναι το να συνεχίζει να χρησιμοποιεί το TTF ως σημείο αναφοράς για την τιμολόγηση του φυσικού αερίου.

Στις 10 Φεβρουαρίου, πριν δηλαδή από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η τιμή του TTF (74,4 ευρώ / MWh) ελάχιστα αποκλίνει από το βρετανικό NBP (72,681), το βελγικό ZTP (73,875), το γαλλικό PEG (72,85) αλλά και το JMK της Ασίας (74,98). Είναι βέβαια σχεδόν 7 φορές πάνω από το αμερικανικό Henry Hub (11,85 ευρώ / μεγαβατώρα), όπως όμως και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά. Είναι εμφανείς οι σημαντικές αποκλίσεις από τον Ιούλιο και μετά, με την αβεβαιότητα γύρω από το γέμισμα των αποθηκών της Ευρώπης και ακόμη μεγαλύτερη τον Σεπτέμβριο με την αβεβαιότητα σχετικά με την επαναλειτουργία του αγωγού Nord Stream, μετά τη διακοπή για τριήμερη συντήρηση μέσα στον Αύγουστο. Η τιμή του TTF έφτασε στις 13 Σεπτεμβρίου τα 203,4 ευρώ / μεγαβατώρα, 53 ευρώ πάνω από το NBP, 76 ευρώ πάνω από το JMK και 174,85 ευρώ πάνω από το αμερικανικό ΗΗ. Στις 30 Σεπτεμβρίου η τιμή στο ΤΤF είναι υψηλότερη από το βρετανικό Hub κατά 73 ευρώ / μεγαβατώρα, κατά 89,95 ευρώ / μεγαβατώρα από το γαλλικό PEG και κατά 34,25 από το GMK της Ασίας.

Η αλλαγή

Η συζήτηση για ένα νέο πιο αντιπροσωπευτικό δείκτη ως βάση τιμολόγησης για το φυσικό αέριο στην Ευρώπη ανοίγει με μεγάλη ολιγωρία και με ισχυρές αντιστάσεις από κράτη-μέλη, όπως η Γερμανία η οποία πασχίζει να υποκαταστήσει το έλλειμμα του ρωσικού αερίου και ανησυχεί ότι οποιαδήποτε αλλαγή μπορεί να προκαλέσει προβλήματα εφοδιασμού. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε επισημάνει από τον Μάρτιο στην επιστολή του προς την πρόεδρο της Κομισιόν το ζήτημα της κερδοσκοπίας στην πρότασή του για ενιαία παρέμβαση στην αγορά και πλαφόν στην τιμή του TTF. «Η εξέλιξη των τιμών αναφοράς στη χονδρική αγορά φυσικού αερίου τους τελευταίους μήνες, και ειδικά από τον Δεκέμβριο του 2021, δεν καθοδηγείται πια από τις κανονικές δυνάμεις της προσφοράς, όπως προκύπτει από πρόσφατη έρευνα του Οργανισμού Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER) και της Ομάδας Συντονισμού για το Φυσικό Αέριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στην πραγματικότητα, καθοριστικό ρόλο πλέον στη διαμόρφωση των τιμών διαδραματίζουν πολιτικές δηλώσεις και φόβοι που πηγάζουν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, που οδηγούν σε αβεβαιότητα, τεράστιες διακυμάνσεις τιμών και κερδοσκοπία» ανέφερε χαρακτηριστικά στην επιστολή του.

Η πρόταση της Αθήνας

Η ελληνική πρόταση του Μαρτίου κατάφερε να συσπειρώσει γύρω της 15 κράτη-μέλη, εξέλιξη που υποχρέωσε την Ε.Ε. να τη συμπεριλάβει στη λίστα των προτάσεών της προς την άτυπη Σύνοδο Κορυφής της Παρασκευής (7.10.2022).

Η πρόεδρος της Ε.Ε. παραδέχτηκε για πρώτη φορά με δηλώσεις της παραμονές της άτυπης συνόδου, ότι «το TTF –το βασικό σημείο αναφοράς τιμών στην Ε.Ε.– δεν είναι πλέον αντιπροσωπευτικό της αγοράς, που περιλαμβάνει σήμερα περισσότερο LNG». Η ελληνική πρόταση που υποβλήθηκε από κοινού με την Ιταλία και την Πολωνία, προβλέπει επιβολή πλαφόν σε όλες τις συναλλαγές χονδρικής φυσικού αερίου, σε μια τιμή που θα αναθεωρείται τακτικά, λαμβάνοντας υπόψη εξωτερικά κριτήρια αναφοράς, όπως για παράδειγμα τιμές πετρελαίου, άνθρακα ή και φυσικού αερίου σε hub της Ασίας και της Β. Αμερικής, επιτρέποντας διακυμάνσεις, για παράδειγμα συν-πλην 5%. Η κεντρική τιμή θα αντιπροσωπεύει ένα ανώτατο όριο στο TTF ή σε πολλαπλούς κόμβους αερίου και θα καλύπτει όλες τις συναλλαγές. Η πρόταση του «δυναμικού διαδρόμου», όπως αποκαλείται, διαφοροποιείται βάσει τριών διαφορετικών σεναρίων, ήτοι καμίας φυσικής έλλειψης αερίου, πιθανής φυσικής έλλειψης και φυσικής έλλειψης.

Το κατά πόσον τελικά η Ευρώπη θα προχωρήσει σε μια τέτοια απόφαση, έστω και με σοβαρή καθυστέρηση, θα φανεί στις 20-21 Οκτωβρίου στη Σύνοδο Κορυφής των 27 ηγετών στης Βρυξέλλες. Το έδαφος για τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής θα προετοιμάσουν οι υπουργοί Ενέργειας στο άτυπο συμβούλιο της ερχόμενης Τρίτης.

Πάνω από ποιο επίπεδο τιμών «ματώνει» ο προϋπολογισμός

Παρά τη μικρή αποκλιμάκωση της τιμής του φυσικού αερίου, το οικονομικό επιτελείο αναμένει τις αποφάσεις της Ε.Ε. και συγκεκριμένα εάν θα μπει πλαφόν, δηλαδή, εάν θα επιβληθεί ένα ανώτατο όριο τιμών στο φυσικό αέριο. Διαφορετικά, ο προϋπολογισμός μπορεί να αιμορραγήσει, κυρίως δε εάν επιστρέψουν οι τιμές του Αυγούστου των 236 ευρώ ανά μεγαβατώρα κατά μέσον όρο.

Το προσχέδιο του προϋπολογισμού συντάχθηκε με το TTF (Title Transfer Facility ή Ταμείο Μεταφοράς Τίτλων) στα 185 ευρώ ανά μεγαταβώρα κατά μέσον όρο για το 2023. Στην περίπτωση που η τιμή ξεφύγει προς τα πάνω για το σύνολο του έτους θα χρειασθούν πρόσθετοι πόροι και προφανώς συμπληρωματικός προϋπολογισμός. Σύμφωνα με ανώτατο κυβερνητικό στέλεχος, στην περίπτωση που:

1. Το TTF για το σύνολο του 2023 διαμορφωθεί για παράδειγμα στα 235 ευρώ ανά μεγαβατώρα, ο προϋπολογισμός θα χρειασθεί επιπλέον 500 εκατ. ευρώ για να στηριχθούν τα νοικοκυριά με βάση όσα έχουν ήδη ανακοινωθεί. Σημειώνεται ότι ο προϋπολογισμός έχει υπολογίσει ποσό ύψους 1 δισ. ευρώ για τη στήριξη των νοικοκυριών και των φορέων της γενικής κυβέρνησης (700-800 εκατ. για νοικοκυριά και 200-300 εκατ. για Δημόσιο). Στην περίπτωση που σκαρφαλώσει η τιμή του φυσικού αερίου στα προαναφερθέντα επίπεδα, το κόστος για τον προϋπολογισμό θα φθάσει το 1,5 δισ. ευρώ. 2. Στην περίπτωση που το TTF κινηθεί κάτω από τα 150 ευρώ ανά μεγαβατώρα για το σύνολο του έτους, δεν χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί το ποσό του 1 δισ. ευρώ που προβλέπει το προσχέδιο του προϋπολογισμού. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος των νοικοκυριών καλύπτεται από το Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης. 3. Εφόσον ληφθεί απόφαση από την Ε.Ε. για την επιβολή ενός ανώτατου ορίου τιμών στο φυσικό αέριο, επίσης δεν θα χρειασθεί να χρησιμοποιηθεί το αποθεματικό του προϋπολογισμού. Μάλιστα, σε αυτή την περίπτωση και με τα μέτρα που έχουν ήδη ανακοινωθεί από την κυβέρνηση για τη στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, οι λογαριασμοί θα διαμορφωθούν σε χαμηλότερα επίπεδα από το αντίστοιχο περυσινό διάστημα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του οικονομικού επιτελείου.

Με βάση τα σημερινά δεδομένα, το μεγάλο πρόβλημα παραμένει το φυσικό αέριο. Οι καταναλωτές φυσικού αερίου με την τιμή στα 175 ευρώ ανά μεγαβατώρα θα κληθούν να πληρώσουν (η επιδότηση της ΔΕΠΑ είναι στα 90 ευρώ ανά μεγαβατώρα) 85 ευρώ ανά μεγαβατώρα έναντι 70 που ήταν το περυσινό διάστημα. Στην περίπτωση που ληφθεί η απόφαση επιβολής πλαφόν, το ποσό που καταβάλλουν οι 700.000 οικιακοί καταναλωτές θα «πέσει» κάτω από τα 70 ευρώ.

Σημειώνεται ότι η τιμή TTF του φυσικού αερίου αυξήθηκε από 29 ευρώ ανά μεγαβατώρα τον Ιούνιο 2021, στα 115 ευρώ ανά μεγαβατώρα τον Δεκέμβριο 2021 και περαιτέρω στα ιστορικά υψηλά των 236 ευρώ ανά μεγαβατώρα κατά μέσον όρο τον Αύγουστο 2022, δηλαδή περισσότερο από 700%. Ενδεικτικό της ακραίας διακύμανσης των τιμών, είναι ότι εντός του Αυγούστου η τιμή έφτασε μέχρι και 339 ευρώ ανά μεγαβατώρα, σημειώνοντας αύξηση περισσότερο από 1.000% σε σχέση με πριν από την κρίση.

Τo ίδιο κυβερνητικό στέλεχος δεν αποκλείει, πάντως, στην περίπτωση που η τιμή του πετρελαίου συνεχίσει την ανοδική πορεία του να υπάρξουν πρόσθετες παρεμβάσεις με αύξηση των επιδοτήσεων, δεδομένου ότι η κυβέρνηση έχει «σπρώξει» τους καταναλωτές στο πετρέλαιο θέρμανσης. Με αυτά τα δεδομένα και όσο οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν κάνουν κάποια κίνηση απεξάρτησης του αερίου από τις κερδοσκοπικές διακυμάνσεις του TTF, ο προϋπολογισμός θα είναι μια άσκηση επί χάρτου, η αξιοπιστία του οποίου θα επιβεβαιώνεται ή θα διαψεύδεται μέρα με τη μέρα.

πηγή:kathimerini