Έκθεση ΕΕ: Τι αντίκτυπο έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία στην Ελλάδα;

Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών δημοσίευσε, στο πλαίσιο των εργασιών της 20ής Ευρωπαϊκής Εβδομάδας των Περιφερειών και των Πόλεων που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες, την ετήσια έκθεσή της ΕΕ για την κατάσταση των περιφερειών και των πόλεων για το 2022.

Η Έκθεση σκιαγραφεί τον αντίκτυπο που έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία στις περιφέρειες της ΕΕ, προτρέπει την ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων και της φτώχειας, προειδοποιεί ότι η μη εμπλοκή των περιφερειακών και τοπικών αρχών στο Σχέδιο Ανάκαμψης κινδυνεύει να διευρύνει τις περιφερειακές διαφορές και εξετάζει τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης σε ολόκληρη την ΕΕ.

Η φετινή Έκθεση στοχεύει να είναι το σημείο εκκίνησης για έναν βαθύτερο προβληματισμό για το πώς οι πολιτικές της ΕΕ μπορούν να προωθήσουν καλύτερα την αλληλεγγύη, τη βιωσιμότητα, τη δίκαιη μετάβαση και την εδαφική συνοχή στο μέλλον. Κρίσιμο εργαλείο για την πρόοδο και την ευημερία της ΕΕ θεωρεί την πολιτική συνοχής.

Η έκθεση συνοδεύεται από τα αποτελέσματα του Περιφερειακού και Τοπικού Βαρόμετρου, μιας έρευνας σε περίπου 2.500 τοπικούς και περιφερειακούς πολιτικούς που διεξήχθη από το IPSOS, οι οποίοι ρωτήθηκαν για την απάντησή τους στον πόλεμο στην Ουκρανία, τα βασικά θέματα της ΕΕ για τις περιφέρειες και τις πόλεις, όπου θα ήθελαν να δαπανηθούν τα χρήματα της ΕΕ, και για την επιρροή των περιφερειών και των πόλεων στη χάραξη πολιτικής.

Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την Έκθεση, οι πόλεις και οι περιφέρειες της Κεντρικής-Ανατολικής Ευρώπης επηρεάζονται περισσότερο, όχι μόνο ως προς το ότι υποδέχονται την πλειονότητα των προσφύγων, αλλά και από τις οικονομικές κυρώσεις και την εξάρτησή τους από τη ρωσική ενέργεια.

Θεωρείται πως η εξάρτηση από τις εισαγωγές ρωσικής ενέργειας, ιδίως το αέριο, είναι παράγοντας κινδύνου, καθώς είναι πιο δύσκολο να αντικατασταθεί από τις εισαγωγές πετρελαίου ή άνθρακα. Σε αυτό το πλαίσιο, επισημαίνεται πως η ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει τον εκτοπισμό εκατομμυρίων Ουκρανών στην Ευρώπη, την αύξηση των τιμών της ενέργειας και των καυσίμων και τις επιπτώσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα και εφοδιασμού τροφίμων.

Διευρύνεται το χάσμα Ανατολής – Δύσης

Ειδικότερα για τον αντίκτυπο του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, διαπιστώνεται πως ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είχε επιπτώσεις σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο σε ολόκληρη την ΕΕ, με σαφές χάσμα μεταξύ Ανατολής-Δύσης: «Από τη Φινλανδία στα βόρεια έως την Ελλάδα στα νότια, σχεδόν κάθε περιοχή στις χώρες κατά μήκος των ανατολικών συνόρων της ΕΕ, καθώς και στην Τσεχία, είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στις επιπτώσεις του πολέμου.

Οι περιφέρειες με μεσαία-υψηλή τρωτότητα βρίσκονται κυρίως κατά μήκος της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένων της Κύπρου, του μεγαλύτερου μέρους της Ιταλίας, μεγάλων τμημάτων της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, αλλά και της Γερμανίας.

Παράλληλα, υπογραμμίζεται στην Έκθεση πως η αλληλεγγύη κυριαρχεί σε ολόκληρη την Ένωση, με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές να έχουν υποδεχθεί το υψηλότερο ποσοστό προσφύγων, καθώς και ανθεκτικότητα, προσαρμόζοντας τη χρήση ενέργειας και παρέχοντας στήριξη στους πολίτες και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Όσον αφορά το μέλλον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών εγκαινίασε την Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δήμων και Περιφερειών για την Ανασυγκρότηση της Ουκρανίας, η οποία θα αξιοποιήσει την υφιστάμενη εμπειρία στις διαπεριφερειακές και διαδημοτικές εταιρικές σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας.

Ειδική αναφορά γίνεται στο αυξημένο κόστος καλλιέργειας αγροτικών τροφίμων λόγω της αύξησης των τιμών στα λιπάσματα, στις ζωοτροφές και στην ενέργεια. Όπως εκτιμάται, η κατάσταση αυτή μπορεί να έχει επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία. Σημειώνεται πως οι περιφέρειες με υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης στη γεωργία, ιδίως η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Λιθουανία, η Ιταλία, η Πολωνία και η Ρουμανία, είναι πιθανό να επηρεαστούν περισσότερο.

Σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις στον τουρισμό λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, σημειώνεται πως επηρεάζονται ιδιαίτερα χώρες που βρίσκονται κοντά στην περιοχή και προορισμοί με παραδοσιακά υψηλά ποσοστά Ρώσων τουριστών, όπως η Ελλάδα, η Αυστρία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Φινλανδία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Τσεχία, η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία.

Σχετικά με τον πληθωρισμό, επισημαίνεται πως πλήττει περισσότερο τα φτωχότερα νοικοκυριά. Σύμφωνα με την Έκθεση αυτό περιλαμβάνει συγκεκριμένες περιοχές στο Βέλγιο, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Λιθουανία και τη Ρουμανία, ενώ πλήττονται και χώρες που έχουν ανάμεσα στον πληθυσμό τους υψηλό ποσοστό Ουκρανών και είναι πιθανόν να υποδεχθούν μεγαλύτερο αριθμό Ουκρανών προσφύγων, όπως η Τσεχία, η Γερμανία, η Εσθονία, η Ιταλία, η Λετονία και η Πολωνία.

Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων

Επιπλέον, μέσω της Έκθεσης απευθύνεται έκκληση για δράση σχετικά με την αντιμετώπιση των ανισοτήτων και της φτώχειας. Κατά την έκθεση, τα προβλήματα που προκαλούνται από την αύξηση των ανισοτήτων, τον ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, την ενεργειακή κρίση, τις ανισότητες μεταξύ των φύλων και την υψηλή ανεργία των νέων, εξακολουθούν να αποτελούν πραγματική πρόκληση για την ΕΕ.

Εν συνεχεία, υπογραμμίζεται η σημασία του Ταμείου Ανάκαμψης και αναφέρεται πως από τον Ιούνιο του 2022, 21 κράτη – μέλη, είχαν λάβει εκταμίευση προχρηματοδότησης περίπου 13% της συνολικής τους κατανομής. Πέντε κράτη μέλη – Γαλλία, Ισπανία, Ελλάδα, Ιταλία και Πορτογαλία – έχουν επίσης λάβει την πρώτη τυπική πληρωμή, έχοντας εκπληρώσει ορόσημα και στόχους που έχουν εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπογραμμίζεται. Παρατηρείται ακόμα, πως στην Εσθονία, στην Ελλάδα, στη Σλοβακία και στη Σουηδία, ο «ψηφιακός μετασχηματισμός» είναι ο δεύτερος πιο υποστηριζόμενος πυλώνας πολιτικής.

Ωστόσο, παρατηρείται ότι η συμμετοχή των τοπικών και των περιφερειακών αρχών στην κατάρτιση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ) ήταν χαμηλή. Το περιφερειακό και τοπικό βαρόμετρο που εκπόνησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, δείχνει ότι μόνο 1% των ερωτηθέντων συμμετείχαν πλήρως και μόνο 9% συμμετείχαν εν μέρει στην κατάρτιση των εθνικών σχεδίων.

Περισσότεροι από τέσσερις στους δέκα ερωτηθέντες, δήλωσαν ότι δεν συμμετείχαν. αλλά ενημερώθηκαν σχετικά με τα εγκριθέντα σχέδια από την εθνική κυβέρνηση (41%), ενώ παρόμοιο ποσοστό ανέφερε ότι, ούτε ενημερώθηκε, ούτε συμμετείχε (45%). Το ποσοστό των ερωτηθέντων που δεν ενημερώθηκαν, ούτε συμμετείχαν σχετικά με το σχέδιο, κυμαίνεται από 12% στην Ιταλία έως 77% στη Δανία, με την Ελλάδα να είναι 48%.

Στην Έκθεση επισημαίνεται πως η μη συμμετοχή των περιφερειακών και τοπικών αρχών στο σχέδιο ανάκαμψης ενέχει τον κίνδυνο διεύρυνσης του εδαφικού χάσματος στην Ευρώπη.

Πολιτική συνοχή και κλιματική κρίση

Σε ό,τι αφορά το κεφάλαιο της Έκθεσης για τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην ΕΕ, εκφράζεται η προειδοποίηση πως η μη ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης αυξάνει τον κίνδυνο φυσικών καταστροφών για τις τοπικές κοινότητες. Επίσης, εκτιμάται πως η αδυναμία ανάληψης ταχείας ή αποτελεσματικής δράσης για την επιβράδυνση της κλιματικής έκτακτης ανάγκης θα μπορούσε να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στις κωμοπόλεις, τις πόλεις και τις περιφέρειες ολόκληρης της ΕΕ.

Υπό αυτό το πρίσμα, αναδεικνύεται πως η πολιτική συνοχής αποδίδει και πρέπει να παραμείνει πυλώνας για το μέλλον της Ευρώπης για την υλοποίηση της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Συγκεκριμένα για την πολιτική συνοχής, τονίζεται πως είναι καίρια σημασία της για τις τοπικές κοινότητες της ΕΕ. Τα στοιχεία του περιφερειακού και τοπικού βαρόμετρου επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα αυτό: 88% όσων απάντησαν συμφώνησαν ότι η συνοχή θα πρέπει να συγκαταλέγεται στις βασικές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ωστόσο, ένας τομέας στον οποίο καταγράφεται πως η πολιτική συνοχής αδυνατεί ακόμα να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο είναι η ψηφιακή τεχνολογία. Υπάρχει ένα σαφές και σημαντικό χάσμα μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών στην πλειονότητα των χωρών της ΕΕ όσον αφορά τον αριθμό των ατόμων που δεν χρησιμοποιούν ποτέ το διαδίκτυο, καθώς και ένα σαφές χάσμα στις ψηφιακές δεξιότητες μεταξύ νότιων/ανατολικών και βόρειων/δυτικών περιφερειών της ΕΕ, καθώς και μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών.

Σημειώνεται πως το χάσμα δεν σχετίζεται μόνο με τη συνδεσιμότητα: σε πολλές περιπτώσεις, η πρόσβαση σε βασικές ψηφιακές υποδομές είναι επίσης χαμηλή. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι περιορισμοί κυκλοφορίας και η τηλεργασία λόγω πανδημίας, ενίσχυσαν την καθημερινή χρήση του διαδικτύου σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες της ΕΕ, με σημαντικές αυξήσεις έως και 10% σε χώρες όπως η Ρουμανία και η Σλοβενία, καθώς και σε ορισμένες περιφέρειες στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία.

Περαιτέρω, στην Έκθεση υπογραμμίζεται η σημασία της πλήρους συνεργασίας με τις τοπικές κυβερνήσεις για την υλοποίηση των προτάσεων της Διάσκεψης για το Μέλλον της ΕΕ, που διήρκησε ένα χρόνο και έληξε τον Μάιο του 2022. Ένα βασικό συμπέρασμα αφορά τη μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών «προκειμένου να ενισχυθεί ο ρόλος της στη θεσμική αρχιτεκτονική όσον αφορά τα ζητήματα με εδαφικό αντίκτυπο».

Σε αυτό το πλαίσιο, παρέχεται η διαβεβαίωσε πως η Επιτροπή των Περιφερειών θα διευκολύνει αυτή τη διαδικασία και θα προτείνει συγκεκριμένα μέτρα για την ενίσχυση της εδαφικής διάστασης και της συνοχής όλων των ευρωπαϊκών πολιτικών, ενώ γίνεται μνεία στο αποτέλεσμα του βαρόμετρου, ότι 89% όσων απάντησαν συμφώνησαν ότι οι περιφέρειες και οι δήμοι θα πρέπει να έχουν μεγαλύτερο λόγο στο μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Νέοι και εργαλεία λήψης αποφάσεων

Σχετική αναφορά γίνεται στους νέους της Ευρώπης, τονίζοντας πως η Επιτροπή των Περιφερειών θα συνεχίσει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο για τη διαμόρφωση του μέλλοντος της Ευρώπης και την προώθηση της ισότητας των φύλων.

Παρουσιάζοντας την Έκθεση, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών, Βάσκο Άλβες Κορντέιρο, παρατηρεί πως η δημοσίευσή της πραγματοποιείται τη στιγμή που ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας μαίνεται και οδηγεί σε απρόβλεπτες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες για ολόκληρη την Ευρώπη.

«Καθώς οι περιφέρειες και οι πόλεις δεν φείδονται κάθε προσπάθειας για να καλωσορίσουν τους πρόσφυγες και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που προκύπτουν από τον πόλεμο, αποδεικνύουμε ότι, όπως και για όλες τις άλλες κρίσεις που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές είναι παράγοντες που δεν μπορούν να παρακαμφθούν» σημειώνει.

Εστιάζοντας στην Έκθεση, προσδιορίζει πως στόχος της είναι να παράσχει ένα εργαλείο στους Ευρωπαίους, εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς φορείς λήψης αποφάσεων σε ολόκληρη την ΕΕ, ώστε να δουν μέσα από την προοπτική των περιφερειών και των πόλεων – καθώς αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις που προκύπτουν από τον πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας, την κλιματική κρίση – τις ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές τάσεις καθώς και τους δημοκρατικούς μετασχηματισμούς, για την παροχή πιο ολοκληρωμένων και αποτελεσματικών απαντήσεων.

Η Έκθεση παρέχει δεδομένα και αναλύσεις για ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, αλλά προσφέρει επίσης μια συλλογή βέλτιστων πρακτικών και ιστοριών για το πώς εργάζονται οι τοπικές και περιφερειακές αρχές καθημερινά για να δώσουν απαντήσεις. Όπως το θέτει ο πρόεδρος της Επιτροπής των Περιφερειών, η Έκθεση αυτή είναι ένα κάλεσμα αφύπνισης. «Οι κρίσεις που αντιμετωπίζουμε μάς βάζουν όλους σε δοκιμασία και καλούν για ιστορικές ενέργειες.

Οι κοινωνίες μας απαιτούν βαθιές αλλαγές για να επιτύχουν την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, διατηρώντας παράλληλα μια ισχυρή εδαφική συνοχή και τον ουσιαστικό κοινωνικό μας ιστό. Αυτές οι βαθιές αλλαγές θα απαιτήσουν τη συμμετοχή των περιφερειών και των πόλεων, όχι μόνο για τη διαμόρφωση των λύσεων που χρειαζόμαστε αλλά και για την εφαρμογή τους. Καμία προσέγγιση που ταιριάζει σε όλους από πάνω προς τα κάτω δεν θα λειτουργήσει» επεξηγεί ο Βάσκο Άλβες Κορντέιρο.