Η πυρηνική εξουσία και η ρωσική ρουτινοποίησή της

Όταν ο Μαξ Βέμπερ αναφέρει λίγα αλλά ουσιώδη και με τεράστια επιρροή έως τις ημέρες μας, επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην οικοδόμηση μιας τυπολογίας εξουσίας και εξουσιαστών. Και βέβαια, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Πούτιν είναι ένας λαμπρό παράδειγμα εξουσιαστή, με τις δικές του ιδιαιτερότητες, όπως συμβαίνει εξάλλου με κάθε κάτοχο της πολιτικής εξουσίας.

Η εξουσία μπορεί να είναι σύννομη και άρα να χρησιμοποιεί μέσα συμβατά με τον νόμο Οι κάτοχοι της εξουσίας δρουν με κριτήριο τους κανόνες οι οποίοι θεσπίστηκαν με νόμιμες διαδικασίες και οι νόμιμοι φορείς της πολιτικής εξουσίας (ο Πρωθυπουργός, ο Πρόεδρος…)  οφείλουν σεβασμό στην απρόσωπη τάξη που εγκαθιδρύει ο νόμος.

Η εξουσία είναι δυνατόν, όμως, να αντλεί την νομιμοποίησή της από την παράδοση που εκλαμβάνεται περίπου ως ιερή. Η νομιμοποίηση των φορέων της εξουσίας πηγάζει από την απαρέγκλιτη τήρηση των καθιερωμένων εθίμων.

Ωστόσο, εκτός από νόμιμη ή παραδοσιακή, η εξουσία είναι δυνατόν να στηρίζεται στην αναγνώριση της προσωπικής αξίας του αρχηγού, κάποιων ιδιαίτερων ικανοτήτων του, που θεωρούνται ως χαρισματικές. Ο εξουσιαστής έχει το χάρισμα του ηγέτη, στον οποίο αποδίδονται εξαιρετικές ικανότητες, παραδειγματικές, σχεδόν υπεράνθρωπες.

Ο Πούτιν είναι, αναμφίβολα, ένα φορέας της ρωσικής εξουσίας ή, ορθότερα, ο αναμφισβήτητος πρόεδρος στη Ρωσική Ομοσπονδία. Η εξουσία που ασκεί δεν έχει χαρισματικά γνωρίσματα. Ο Πούτιν, ανεξάρτητα από τη θέση που τηρεί ο παρατηρητής απέναντί του, είναι ένας πραγματικά έξυπνος και επιδέξιος πολιτικός, μα δεν είναι χαρισματικός.

Και αφού η εξουσία που ασκεί δεν είναι χαρισματική, είναι νόμιμη ή παραδοσιακή. Μπορεί, οριακά, να θεωρηθεί νόμιμη, με κριτήριο τον κατά το μάλλον ή ήττον σεβασμό που επιδεικνύει απέναντι στους κανόνες δικαίου που περιβάλλουν την εξουσία του, αν και αυτοί οι νόμοι αναφέρονται σε ένα «κλειστό νομικό σύστημα», ένα σύστημα αυτοαναφορικό, αφού μας είναι γνωστό ότι το συνταγματικό κείμενο έχει συνταχθεί πλήρως κατά τη βούλησή του και τις πολιτικές του φιλοδοξίες.

Οριακά λοιπόν νόμιμη, με στοιχεία από την ρωσική παράδοση των αυταρχικών δομών διακυβέρνησης, μπορεί να θεωρηθεί – καθόλου αυθαίρετα – η εξουσία που ασκεί.

Την εξουσία αυτήν, όμως, την «εξάγει» και μάλιστα με έναν επιθετικό και στρατιωτικό τρόπο. Την εξάγει στα ουκρανικά εδάφη εδώ και οκτώ μήνες, πια. Τα παραδοσιακά στρατιωτικά μέσα άσκησης της εξουσίας δεν φάνηκαν όμως επαρκή για το Κρεμλίνο.  Εάν αυτό το μέσον, το εργαλείο εξουσίας, είχε αποδειχθεί επαρκές, δεν θα υπήρχε λόγος να προσφεύγει στην απειλή χρήσης πυρηνικών και, δη, επανειλημμένως.

Η πρόσφατη δήλωση του υπουργού εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ κάνει λόγο για πιθανή χρήση πυρηνικών όπλων, καλώντας μάλιστα την Δύση να αποφύγει ένα τέτοιο ενδεχόμενο, που θα έμοιαζε με την κρίση των πυραύλων του 1962. Τα πυρηνικά, η απειλή, διατυπωμένη άμεσα ή έμμεσα, διατυπώνεται από τον ανώτατο Ρώσο αξιωματούχο.

Υπάρχει, ωστόσο, μια παράμετρος που καλόν είναι να ληφθεί υπ’ όψιν. Ο εξουσιαστής Πούτιν δεν χρησιμοποιεί την απειλή αυτή για πρώτη φορά. Απεναντίας, το έχει πράξει και στο άκρως πρόσφατο παρελθόν.

Ο Β. Πούτιν κραδαίνει την απειλή της χρήσης πυρηνικών όπλων εναντίον της Δύσης. Την καταθέτει ως απειλή στο τραπέζι, χωρίς να «μπλοφάρει». Την συζητά και την διαρρέει μέσα από ακραίους εθνικιστές συμβούλους του, όπως είναι ο δοτός κυβερνήτης της Τσετσενίας. Την επαναφέρει τώρα, με έντεχνο τρόπο, μέσω του υπουργού εξωτερικών της Ρωσίας.

Δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε με απόλυτη βεβαιότητα αν θα κάνει το «πέρασμα στην πράξη» ή αν θα αποδειχθεί ένας σκέτος μπλοφατζής. Βέβαιον όμως είναι ότι χρησιμοποιεί όλο και πιο συχνά την απειλή της χρήσης πυρηνικών με έναν τέτοιο τρόπο όμως που την καθιστά συνήθεια ή, με τους όρους του Μαξ Βέμπερ, «ρουτίνα».

Με το να κραδαίνει, όμως, σαν δαμόκλειο σπάθη την πυρηνική απειλή, την μετατρέπει σε ρουτίνα. Και ο κορυφαίος Γερμανός κοινωνικός και πολιτικός στοχαστής διδάσκει μια πρόταση, η οποία έχει επιβεβαιωθεί από την ιστορική εξέλιξη. Όταν ένας φορέας εξουσίας χρησιμοποιεί μέσα κυριαρχίας που γίνονται «ρουτίνα», τότε αρχίζει και η αντίστροφη μέτρηση για τον ίδιο τον φορέα της εξουσίας, τον κάτοχό της. Η εξουσία του «ρουτινοποιείται» και αρχίζει να φθίνει σταδιακά.

Δεν συμβαίνει τίποτε λιγότερο με την περίπτωση του Ρώσου προέδρου, που, επιπλέον, στερείται και χαρισματικών δεξιοτήτων.