Χαρτογραφώντας τον αντισυστημισμό Μπολσονάρου

Ο πρώην Πρόεδρος της Βραζιλίας αναμένεται να λύσει την περίεργη σιωπή του, εντός της ημέρας, όπως μεταδίδεται από τα λατινοαμερικανικά και βορειοαμερικανικά  μέσα ενημέρωσης, με την άρνηση της αναγνώρισης των εκλογικών αποτελεσμάτων να συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες.

Αυτή η άρνηση δεν θα απορρέει, αν τηρηθεί στην πράξη, από την όντως οριακή διαφορά ανάμεσα στον Μπολσονάρου και τον αριστερό Λούλα, αλλά, πρωταρχικά, από τον αντισυστημικό λόγο και την αντιστυστημική δράση του ακροδεξιού απερχόμενου Προέδρου. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στη γηραιά ήπειρο, στη Λατινική Αμερική υπάρχει ήδη μια σημαντική ιστορική παρακαταθήκη κυβερνήσεων της ριζοσπαστικής αριστεράς, οι οποίες  επικαλούνται πλέον την πάλη τους ενάντια στο «σύστημα». Πρόκειται, δηλαδή, για έναν «δεξιό αντισυστημισμό», στον οποίο περικλείονται ετερόκλιτα στοιχεία που αρθρώνονται εντούτοις γύρω από ορισμένες σταθερές.

Πρώτη σταθερά, η αντιμετώπιση της ριζοσπαστικής αριστεράς υπό τον Λούλα γίνεται με όρους συστήματος. Αυτό μας εκπλήσσει πιθανώς, διότι στην ελληνική περίπτωση, συμβαίνει το αντίστροφο: η λαϊκιστική, ριζοσπαστική αριστερά καταγγέλλει την ευρύτερη κεντροδεξιά ως «συστημική δύναμη». Ο μπολσοναριστικός λόγος αντιλαμβάνεται τον «ηγέτη» Μπολσονάρου και τους υποστηρικτές του ως αφοσιωμένους στρατιώτες στον αγώνα ενάντια στο «σύστημα». Αυτό το (περίφημο) «σύστημα» περιλαμβάνει, ανάμεσα στα άλλα, ακαδημίες, πανεπιστήμια, εθνικές και διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ακόμη και τα Ηνωμένα Έθνη.

Επιπρόσθετα, ο αντισυστημισμός του Μπλσονάρου επιμένει στην ανάγκη ηθικοποίηση της βραζιλιάνικης κοινωνίας. Αυτή η ηθικολογία, ο ηθικισμός, αναβιώνει στους πολίτες τη μνήμη των σκανδάλων διαφθοράς, που ξέσπασαν κατά τη διάρκεια των κυβερνήσεων του Εργατικού Κόμματος και εξυψώνει τις παραδοσιακές αξίες της θρησκείας, της οικογένειας και της φιλοπατρίας. Στο πλαίσιο αυτό, η χρήση εθνικών και θρησκευτικών συμβόλων, όπως αυτά που παρήλασαν από τις οθόνες μας τις τελευταίες ημέρες, ενισχύει το επιδιωκόμενο ηθικισιτκό αποτέλεσμα, προκαλώντας συναισθήματα όπως είναι ο φόβος και το μίσος για τον ηγέτη του αντίπαλου πολιτικού στρατοπέδου.

Είναι ακόμη αναγκαίο να τονισθεί το ζήτημα των υλικών πόρων του αντιστυστημισμού του Μπολσονάρου. Η οικονομική και ηθική υποστήριξη παρέχεται στον απερχόμενο Πρόεδρο από ορισμένα πεδία του συλλογικού βίου, όπως είναι τμήμα των Ευαγγελικών Εκκλησιών, ιδίως των Πεντηκοστιανών, οι αγροτικές επιχειρήσεις, ο «υγιής» επιχειρηματικός κόσμος, οι αδιάφθορες αστυνομικές δυνάμεις και ο στρατός.

Παρατηρείται λοιπόν ότι, ακόμη και αν δεν επιβεβαιωθεί το σενάριο της αμφισβήτησης του εκλογικού αποτελέσματος, ο μπολσοναρικός «αντισυστημισμός» είναι βαθιά ριζωμένος στον κοινωνικό σχηματισμό της Βραζιλίας. Κατ’ επέκταση, αυτό το σχεδόν 50% του εκλογικού σώματος είναι ήδη μια πολύ ισχυρή αντιπολίτευση, στοιχείο που, λογικά, πρέπει να απασχολεί τον απερχόμενο Πρόεδρο.