Foreign Policy: Ο χειμώνας “καταλύτης” εξελίξεων στην Ευρώπη

Όταν ήρθε αντιμέτωπη με έναν ιδιαίτερα ψυχρό χειμώνα το 1946-47, βρέθηκε σε αδιέξοδο η Γηραιά Ήπειρος. Την λύση τότε, είχε δώσει το «ζεστό» Σχέδιο Μάρσαλ, τη στιγμή που ήταν κατεστραμμένη από τον πόλεμο. Σήμερα, για άλλη μια φορά ο χειμώνας φαίνεται να καθορίζει καταλυτικά τις εξελίξεις στην Ευρώπη. Το ύψος του θερμόμετρου φαίνεται να θέτει την ΕΕ σε δοκιμασία άνευ προηγουμένου, καθώς οι Ευρωπαίοι έχουν σοβαρές διαφορές μεταξύ τους.

Με ανάλυσή του στο γνωστό περιοδικό Foreign Policy ο καθηγητής Ιστορίας και διευθυντής του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο του Κολούμπια Αdam Tooze υπογραμμίζει πως σήμερα «η απογοητευτική αλήθεια είναι ότι το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από τον καιρό» καθώς «αν ο ερχόμενος χειμώνας είναι κρύος ή ζεστός θα καθορίσει εάν η Ευρώπη θα περάσει τους επόμενους έξι μήνες χωρίς μεγάλο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό άγχος».

Βρισκόμαστε σε αυτήν την κατάσταση γιατί, χάρη στη σύγκρουση με τη Ρωσία για την Ουκρανία, η Ευρώπη έχει χάσει περίπου το 1/3 της τακτικής της παροχής φυσικού αερίου. Μεγάλο μέρος της Ευρώπης, ιδιαίτερα η ανατολική, βασιζόταν στο ρωσικό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τη θέρμανση του σπιτιού, το μαγείρεμα και τη βιομηχανία. Γερμανία και η Ιταλία, η μεγαλύτερη και τρίτη μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρωζώνη, εξαρτώνταν επίσης σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο.

Διαβλέποντας το μέγεθος τη σύγκρουσης οι Ευρωπαίοι ξεκίνησαν από την άνοιξη να προετοιμάζονται. Το καλοκαίρι επιδόθηκαν σε μια ξέφρενη αγορά και αποθήκευση φυσικού αερίου για να βγάλουν τον χειμώνα με τις αποθήκες να είναι πλήρεις πλέον. Την ίδια στιγμή οι τιμές του φυσικού αερίου κινούνται σε δυσθεώρητα επίπεδα, περίπου 400 δολάρια ανά βαρέλι πετρελαίου ή περισσότερο.

Όπως όμως υπογραμμίζει ο Αdam Tooze, χωρίς καμία πιθανότητα επαναφοράς του ρωσικού αερίου, οι προοπτικές είναι ζοφερές εάν πέσει η θερμοκρασία. Μπορεί η ΕΕ να σφυρηλατείται από τις κρίσεις, όπως έλεγε ένας εκ των ιδρυτών της ΕΕ, Ζαν Μονέ, αλλά σίγουρα κανείς δεν είχε προβλέψει ότι ένα σφοδρό κρυολόγημα ή ένα ασυνήθιστο ζεστό ξόρκι θα άλλαζε την ιστορία της ηπείρου. Στο χειρότερο σενάριο, εάν το θερμόμετρο πέσει τους επόμενους μήνες, πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να αναγκαστούν να επιβάλουν δελτίο φυσικού αερίου. Ακόμη και με καλό καιρό, οι προοπτικές για το επόμενο έτος είναι ανησυχητικές.

Με τις τιμές της ενέργειας να είναι σχεδόν 5πλάσιες των προ κρίσης επιπέδων, οι βιομηχανίες ενέργειας όπως τα λιπάσματα και το αλουμίνιο έχουν ήδη κλείσει, ενώ η αλυσίδα εφοδιασμού ενέργειας στην Ευρώπη έχει πληγεί. Οι εταιρείες παροχής ενέργειας έχουν βρεθεί παγιδευμένες ανάμεσα σε συμβάσεις σταθερής τιμής με τους πελάτες τους και στις εκτοξευμένες ενεργειακές τιμές.

Για να μετριάσουν τη ζημιά στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν ξεκινήσει μια ποικιλία προγραμμάτων για τη σταθεροποίηση των τιμών. Οι λεπτομέρειες είναι απίστευτα περίπλοκες και αμφιλεγόμενες. Με μεγάλη απροθυμία, η Γερμανία δέχτηκε την υιοθέτηση μιας μέγιστης τιμής για τις αγορές φυσικού αερίου, επισημαίνοντας ότι το μέτρο αυτό θα λειτουργήσει μόνο εάν η ζήτηση δεν εκτιναχθεί αλλού. Με την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία να υιοθετούν δικά τους εθνικά προγράμματα στήριξης και τη Γερμανία να ανακοινώνει το δικό της ενεργειακό πακέτο, υπήρξε ελάχιστος ευρωπαϊκός συντονισμός.

Ενόψει του χειμώνα λοιπόν, οι Ευρωπαίοι καλούνται να διαχειριστούν τις μεταξύ τους διαφορές.

Στο ναδίρ οι γαλλογερμανικές σχέσεις

Μπορεί οι Ευρωπαίοι, στην πανδημία, να κατέληξαν το 2020 σε μια συμφωνία για μια συντονισμένη –αν και αργοκίνητη- προσέγγιση για την προμήθεια και τη διανομή εμβολίων, ωστόσο δεν μπορούν να βρουν ανάλογες λύσεις και στην ενεργειακή κρίση με τη Ρωσία. Ο γαλλογερμανικός άξονας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.

Μπορεί Μακρόν και Μέρκελ να τα βρήκαν ώστε να δώσουν μια κοινή απάντηση –μέσω δανεισμό- στην πανδημία, αλλά σήμερα, οι γαλλογερμανικές σχέσεις βρίσκονται στο χειρότερο σημείο τους. Ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς και ο Μακρόν έχουν ψυχρές σχέσεις: Διαφωνούν για την πρόταση ανώτατου ορίου της τιμής του φυσικού αερίου, αλλά και για τον αγωγό φυσικού αερίου που θα συνδέει τους τερματικούς σταθμούς αεριοποίησης LNG της Ισπανίας και της Πορτογαλίας με την υπόλοιπη Ευρώπη. Επίσης η Γαλλία ενοχλήθηκε από την ανακοίνωση του γερμανικού αμυντικού πακέτου καθώς προέβλεπε αγορά F-35 και ευρωπαϊκού μαχητικού. Επίσης, η Γερμανία εγκαινίασε ένα νέο πρόγραμμα πυραύλων και αεράμυνας χωρίς προηγούμενη διαβούλευση με τη Γαλλία. Το Παρίσι ανησυχεί ότι το Βερολίνο φιλοδοξεί να γίνει προστάτης των ανατολικοευρωπαίων γειτόνων του.

Αν και αρχικά ο Σολτς ήταν ανοιχτός στην επαναδιαπραγμάτευση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, που ζητούσε ο Παρίσι, -που το χρειάζονται ειδικά οι Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία- ωστόσο στη συνέχεια ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Christian Lindner, αρνήθηκε κατηγορηματικά.

Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ιταλία

Ιδιαίτερη ανησυχίε προκαλεί επίσης και η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ιταλία με επικεφαλής την Τζιόρτζι Μελόνι. Μπορεί ο Ιταλός πρωθυπουργός να θεωρείται μετριοπαθής –συμμετείχε καις την κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι- ωστόσο, όπως αναφέρει ο Αdam Tooze μια αναμέτρησή του με τον Γερμανό ομόλογό του αποτελεί βούτυρο στο ψωμί κάθε Ιταλού εθνικιστή. Εάν δεν αναλάβει ο Σολτς, τότε μια σύγκρουση μεταξύ των υπουργών Οικονομικών της Ιταλίας και της Γερμανίας θα μπορούσε να οδηγήσει στην κρίση που φοβάται η υπόλοιπη Ευρώπη. Παράλληλα, αναμένονται συγκρούσες μεταξύ Ρώμης και Βρυξελλών για ζητήματα όπως η μετανάστευση, η κλιματική αλλαγή και οι αμβλώσεις.

Η Ιταλία, υπό τη Μελόνι, θα μπορούσε να γίνει αμφισβήσει το συνεκτικό σύστημα αξιών της ΕΕ, τη στιγμή που οι Βρυξέλλες επιδιώκουν να εδραιώσουν ένα συμπαγές μέτωπο ενάντια στη Ρωσία.

Το πολωνικό πρόβλημα

Ο Αdam Tooze υπογραμμίζει και άλλο μεγάλο ευρωπαϊκό «αγκάθι», ενόψει του χειμώνα. Μπορεί η Πολωνία να μην είναι μέλος της Ευρωζώνης και πυρήνας της ΕΕ, ωστόσο έχει αποκτήσει τεράστια σημασία ως κράτος πρώτης γραμμής στην αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Γι΄αυτό προσπαθεί να το εκμεταλλευτεί αυξάνοντας δραματικά τις αμυντικές της δαπάνες και καλλιεργώντας τον ρόλο της ως ενός από τους πιο ενεργούς συμμάχους των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ.

Ο Πούτιν βοήθησε στη δημιουργία ενός νέου άξονα που εκτείνεται από την Ουάσιγκτον μέσω Λονδίνου έως τη Βαρσοβία. Οι Πολωνοί εθνικιστές βουλευτές επέλεξαν αυτή τη στιγμή για να ανοίξουν ξανά το ζήτημα των αποζημιώσεων για τις γενοκτονικές φρικαλεότητες που διέπραξε η Γερμανία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αυτή η κρίση δεν είναι σαν τις άλλες

Μπορεί και το 2016 ο τότε πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, να είχε κάνει λόγο για «πολυκρίση» για να περιγράψει την προσφυγική κρίση στη Συρία, την κρίση χρέους της Ευρωζώνης και τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, αλλά τότε το ρωσικό αέριο συνέχισε να ρέει.

Η Ευρώπη έχει εμπλακεί σε έναν συνεχιζόμενο και απρόβλεπτο πόλεμο στον οποίο δεν πρέπει να επιτραπεί να επικρατήσει η Ρωσία του Πούτιν. Ο βασικός του ενεργειακός εφοδιασμός είναι υπό αμφισβήτηση. Στη Γερμανία, την Ιταλία και την Πολωνία, τα ζητήματα που διακυβεύονται είναι τόσο πολιτικά όσο και διπλωματικά, τεχνικά ή οικονομικά. Αυτό καθιστά την επίλυση της τρέχουσας κρίσης πολύ πιο δυσεπίλυτη. Όταν ο Monnet δήλωσε ότι η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί σε κρίση, όχι μόνο υπέθεσε ότι στην πραγματικότητα υπήρχαν λύσεις που έπρεπε να σφυρηλατηθούν, αλλά υπέθεσε επίσης ότι εκείνοι που σφυρηλάτησαν τις ευρωπαϊκές απαντήσεις θα ήταν οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι ελίτ λήπτες αποφάσεων.

Λειτουργώντας ανεξάρτητα από τη λαϊκή πολιτική, θα έβρισκαν τον δρόμο τους προς την ικανοποίηση των λειτουργικών επιταγών της στιγμής. Αυτό το μοντέλο οικοδόμησης ευρωπαϊκών θεσμών ήταν αναμφισβήτητα υπό αμφισβήτηση από τότε που τα γαλλικά και ολλανδικά δημοψηφίσματα του 2005 κατέρριψαν την πρόταση για ένα ευρωπαϊκό σύνταγμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η πρόοδος προς την «ολοένα μεγαλύτερη ένωση» είναι αδύνατη. Το 2020 απέδειξε το αντίθετο. Απαιτεί όμως πολύπλοκες διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις. Καθώς πλησιάζει ο χειμώνας, τα σημάδια για μια τέτοια συμφωνία στην παρούσα κρίση φαίνονται κάθε άλλο παρά καλά.

Δεν είναι τυχαίο που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προσβλέπουν στον καιρό. Το μόνο καλό νέο είναι ότι οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις φαίνονται ευνοϊκές. Ίσως η απαράμιλλη ζεστασιά να αγοράσει στους πολιτικούς της Ευρώπης τον χρόνο που χρειάζονται. Ωστόσο, εάν πέσει το θερμόμετρο, η πίεση στις πρωτεύουσες της Ευρώπης θα γίνει έντονη.

Ο Αdam Tooze υπενθυμίζει πως μετά τις τραπεζικές κρίσεις στα τέλη της δεκαετίας του 2000, η Γερμανία δεν ήθελε να πληρώσει το λογαριασμό για ένα κοινό τραπεζικό ασφαλιστικό ταμείο για τη στήριξη ασθενέστερων τραπεζών στην Ιταλία και την Ισπανία. Αλλά τουλάχιστον οι προσπάθειες αυτών των χωρών να στηρίξουν τις δικές τους προβληματικές τράπεζες έκαναν τις γερμανικές τράπεζες περισσότερο ασφαλείς. Σήμερα, όμως δεν είναι το ίδιο καθώς η ασυντόνιστη αποθήκευση φυσικού αερίου από τους πλουσιότερους καταναλωτές αποβάλλει τους φτωχότερους καταναλωτές από την αγορά προς όφελος των κερδοσκόπων. Από αυτή την άποψη, τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι παρόμοια με τον εθνικισμό των εμβολίων ή τις πολιτικές προστατευτισμού για την ορδή περιορισμένων προμηθειών ατομικού προστατευτικού εξοπλισμού, υπογραμμίζει ο Αμερικανός καθηγητής.

Πηγή: Foreign Policy/ tvxs.gr/eretikos