ΝΑΤΟ: Το γράμμα και το πνεύμα

Η Πολωνία δέχεται και καταγγέλλει πυραυλική επίθεση, με δύο νεκρούς, από τη Ρωσία, η οποία αρνείται ότι αυτή διέταξε την εκτόξευση πυραύλων, εγείροντας την έντονη αντίδραση της Ουκρανίας, την οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες κατηγορούν ότι εκτόξευσε ουκρανικό πύραυλο. Το ΝΑΤΟ πραγματοποιεί έκτακτη συνεδρίαση για να επιληφθεί του θλιβερού θέματος, αν και δεν είναι σαφή τα πεδία των αρμοδιοτήτων του.

Το ΝΑΤΟ επανέρχεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινής γνώμης, μετά από πολυετή, πολιτική αδρανοποίησή του. Τα περίφημα άρθρα 4 και 5 προβλέπουν την έναρξη διαβουλεύσεων όταν ένα κράτος – μέλος του, όπως είναι η Πολωνία δεχθεί επίθεση, καθώς και τη συλλογική άμυνα των χωρών μελών, όταν διαπιστωθεί ότι μια χώρα δέχθηκε στρατιωτική επίθεση.

Επί παραδείγματι, η χώρα μας, μέλος του Βορειοατλαντικού Συμφώνου από το 1952, προσφεύγει στο ΝΑΤΟ για την αντιμετώπιση της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στη βόρεια Κύπρο το 1974 και αποχωρεί από το στρατιωτικό σκέλος, γιατί ο Οργανισμός δεν προσέφερε θετικές υπηρεσίες στην υπόθεση της Κύπρου.

Το ΝΑΤΟ μπορεί να δημιουργήθηκε στα συντρίμμια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και για την αντιμετώπιση του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στον φιλελεύθερο κόσμο και το μπλοκ των σοσιαλιστικών χωρών, αλλά κατόρθωσε να επιβιώσει μετά την πτώση των καθεστώτων του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» κατά την τριετία 1989 – 1991.

Και πιο συγκεκριμένα, κατάφερε να επιβιώσει, αναπροσαρμοζόμενο στο νέο παγκόσμιο σκηνικό. Συμπεριέλαβε νέες αρμοδιότητες, όπως είναι κυρίως οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις, η δυνατότητα χρήσεως στρατιωτικών δυνάμεων και εκτός των γεωγραφικών ορίων των κρατών μελών, η δημιουργία ευκίνητων πολυεθνικών δυνάμεων κρούσης και ο διάλογος και η συνεργασία με τις ανατολικές χώρες στο πλαίσιο ενός νέου διακυβερνητικού οργανισμού, που είναι το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο Συνεργασίας.

Η αναπροσαρμογή αυτή του ΝΑΤΟ δεν σημαίνει ότι αφαιρέθηκαν από τη Συνθήκη τα άρθρα 4 και 5.

Σύμφωνα με το άρθρο 4, είναι απαραίτητο να αρχίζουν διαβουλεύσεις «όταν απειλείται η εδαφική ακεραιότητα ή πολιτική ανεξαρτησία ή ασφάλεια ενός συμβαλλόμενου μέρους».

Και ως προς το άρθρο 4, δεν υφίσταται απόσταση ανάμεσα στο γράμμα και το πνεύμα του της διάταξης. Οι διαπραγματεύσεις αρχίζουν όταν διαπιστώνεται κάποια από τις απειλές αυτές.

Ωστόσο, είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν μπορεί να υποστηριχθεί το ίδιο για το άλλο περίφημο άρθρο της Συνθήκης, το άρθρο 5. Στο εν λόγω άρθρο, γίνεται σαφής αναφορά στην «αποκατάσταση και διατήρηση της ασφάλειας της περιοχής του Βορείου Ατλαντικού». Αυτό όμως που δεν είναι πάντοτε σαφές και κατανοητό είναι το τι εννοείται με τον όρο «συλλογική ασφάλεια».

Η κυρίαρχη ερμηνεία κάνει αναφορά σε ένοπλη αποκατάσταση της τάξης, που διασαλεύθηκε. Όμως, τα ερμηνευτικά κενά υπάρχουν και η πολιτική βούληση δεν είναι πάντοτε η ίδια και δεδομένη.

Έτσι, το ΝΑΤΟ δεν είναι επαρκώς εξοπλισμένο εννοιολογικά ως προς το άρθρο 5, για να ανταποκριθεί σε διαφοροποιημένες απειλές του τύπου που θα εμφανιστούν ως αποτέλεσμα του πολέμου στην Ουκρανία. Η έννοια της «συλλογικής άμυνας» στην οποία βασίζεται εν πολλοίς ο Οργανισμός, παραμένει αρκετά ασαφής και ρευστή κι έτσι, μπορεί να υπόκειται σε αντιθετικές ερμηνευτικές αναγνώσεις.