Το Καζακστάν, οι πέντε χώρες «Σταν» της Κεντρικής Ασίας και το ελληνικό ενδιαφέρον

Οι εκλογές ολοκληρώθηκαν στο Καζακστάν και ο πρόεδρος Τοκάγιεφ επανεξελέγη θριαμβευτικά με το 81% περίπου των ψήφων. Η αχανής αυτή χώρα είναι μία από τις πέντε χώρες της Κεντρικής Ασίας, γνωστές ως τα πέντε ομοιοκατάληκτα «Σταν», και παρουσιάζει γεωπολιτικό ενδιαφέρον για την περιοχή μας.

Αυτή η απόμακρη χώρα είναι, πράγματι, μία από τις πέντε χώρες της Μικράς Ασίας, οι ονομασίες των οποίων τελειώνουν σε «σταν», διακριτικό εξωτερικό γνώρισμα, κυρίως για τους δυτικούς. Το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Κιργιζιστάν (σημερινή Κιργιζία) συμπληρώνει την πεντάδα των χωρών αυτών, με τις οποίες μας χωρίζει γεωγραφικά η Τουρκία και παρουσιάζουν ορισμένες κοινά, βασικά χαρακτηριστικά.

Ιστορικά, εμφανίσθηκαν στα μεσαιωνικά υψίπεδα της Βακτρίας, του Αφγανιστάν και της Ινδίας κάπου τρεις χιλιάδες χρόνια π. Χ. οι Άριοι. Αρχικός κορυφαίος Θεός τους ήταν ο Ντιάου, δηλαδή ο ελληνικός Δίας. Στα τέλη της τρίτης χιλιετηρίδας π. Χ. οι Άριοι εισέβαλα στην Ινδική Χερσόνησο και σκορπίστηκαν σε ολόκληρη τη χώρα, χωρίς, ωστόσο, να κατορθώσουν να συγκροτήσουν ένα κοινό κράτος.

Εκτός όμως από τους Αρίους στην περιοχή των τότε Ινδιών φαίνεται πως υπήρχε ένας μεγάλος πολιτισμός, τον οποίο ανέπτυξαν παλαιοί έποικοι. Μετά το 2000 π.Χ. ο πολιτισμός αυτός εξαφανίσθηκε με την επικράτηση των Αρίων. Πέρα από τις κινήσεις των Αρίων και των άλλων ρευμάτων, υπάρχει και μια άλλη κίνηση πανάρχαιων λαών από την Κεντρική Ασία (Σιβηρία και Μογγολία) προς δύο κατευθύνσεις, μία προς τη βορειοανατολική Ευρώπη και μια μεταγενέστερη που φθάνει σχεδόν ως τα ανατολικά μας σύνορα, την Τουρκία. Οι λαοί αυτοί μεταναστεύουν για να μπορέσουν να επιζήσουν, είναι κατεξοχήν νομαδικοί και οι μεταναστεύσεις τους έχουν συχνά πολεμικό χαρακτήρα, αφήνοντας ως απογόνους τους στη σημερινή Ασία και την Ευρώπη Ούγγρους, Βούλγαρους και Τούρκους. Με αυτούς τους τελευταίους οι κάτοικοι του Καζακστάν αισθάνονται διαχρονικά εθνοφυλετικά συγγενείς.

Στη σύγχρονη εποχή ωστόσο, το Καζακστάν γίνεται ομόσπονδη δημοκρατία της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλά αντιμετωπίζεται σαν «πτωχός συγγενής» από το κέντρο του παγκόσμιου σοσιαλισμού, τη Μόσχα, τον Στάλιν και επιγόνους του. Ο Στάλιν είναι άλλωστε αυτός που καθορίζει τα σημερινά σύνορα του Καζακστάν, με τους σχεδόν είκοσι εκατομμύρια κατοίκους και την αχανή εδαφική επικράτεια. Το Καζακστάν, κι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για εμάς, αντιμετωπίζει τους Τούρκους περίπου σαν αδέρφια. Οι σχέσεις τους είναι σταθερές και ιδιαίτερα στενές. Αυτό αποτυπώνεται και στις στέρεες εμπορικές και εν γένεις οικονομικές σχέσεις που οι Καζάκοι διατηρούν με την Άγκυρα.

Πολιτικά, το Καζακστάν έχει μια θεσμική πρωτοτυπία, που δεν μπορεί να συναντήσει κάποιος πουθενά στις δυτικές πολιτείες. Το πολίτευμα της χώρας είναι η Προεδρική Δημοκρατία, αλλά ο πρόεδρος είναι ταυτοχρόνως και ο πρωθυπουργός της χώρας. Ο επανεκλεγείς Τοκάγιεφ ασκεί λοιπόν δύο ύπατα πολιτειακά αξιώματα, επιχειρώντας, ως έμπειρος διπλωμάτης να εκσυγχρονίσει τις οικονομικές και κοινωνικές δομές του Καζακστάν.

Η οικονομία του στηρίζεται κυρίως στο πετρέλαιο χάρη στο υπέδαφός του, το οποίο είναι πλούσιο σε κοιτάσματα πετρελαίου, άνθρακα και κοβαλτίου. Η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία προκαλεί σοβαρή ενεργειακή κρίση και το Καζακστάν αναβαθμίζεται θεαματικά. Το πετρέλαιο μεταφέρεται μέσα από τον αγωγό Caspian Pipeline Consortium (CPC) και περνά μέσα από το ρωσικό έδαφος. Έτσι από την έναρξη του πολέμου στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσία ανέστειλε επανειλημμένα τη λειτουργία του αγωγού με διάφορα προσχήματα, προκαλώντας διακοπές στην παράδοση υδρογονανθράκων του Καζακστάν στην Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα, το Καζακστάν επιδιώκει να εξερευνήσει εναλλακτικές οδούς για να εξασφαλίσει τις εξαγωγές του, περνώντας ιδιαίτερα μέσα από την Κασπία Θάλασσα. Καταληκτικά, το Καζακστάν έχει να διανύσει πολύ δρόμο μέχρι να καταστεί μια πραγματική δημοκρατία, είναι πράγματι πλούσιο σε πετρέλαιο, το οποίο στέλνει και προς ευρωπαϊκές χώρες, και, από τη σκοπιά της χώρας μας, οι άρτιες σχέσεις με τη γείτονα πρέπει να θεωρούνται δεδομένες.