Διαλλακτικό το Δικαστήριο της ΕΕ για τεχνική γενετικής τροποποίησης

Το Δικαστήριο της ΕΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι οργανισμοί που λαμβάνονται με τυχαία μεταλλαξιγένεση in vitro (τεχνική γενετικής τροποποίησης) εξαιρούνται από τους κανόνες της Ένωσης που διέπουν τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (ΓΤΟ), κίνηση η οποία χαιρετίστηκε από τους φορείς της βιομηχανίας, αλλά κατακρίθηκε από τις ομάδες οικολόγων.

Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, η οποία δημοσιεύθηκε την Τρίτη 7 Φεβρουαρίου, κλείνει μια υπόθεση του 2015 στο πλαίσιο της οποίας η γαλλική ένωση μικροκαλλιεργητών Confédération Paysanne, μαζί με άλλες οκτώ πράσινες ομάδες εκστρατείας, ζήτησαν διευκρινίσεις σχετικά με το καθεστώς ορισμένων μεθόδων μεταλλαξιγένεσης στο πλαίσιο της οδηγίας της ΕΕ για τους ΓΤΟ του 2001.

Η οδηγία περιλαμβάνει μια εξαίρεση σύμφωνα με την οποία ορισμένες τεχνικές γενετικής τροποποίησης δεν εμπίπτουν στο πολύ αυστηρό πεδίο εφαρμογής της.

Η εμβέλεια αυτής της οδηγίας ήταν υπό συζήτηση μέχρι μια άλλη δικαστική απόφαση της ΕΕ το 2018, η οποία έθεσε σε ισότιμη βάση τους παραδοσιακούς ΓΤΟ και την επεξεργασία γονιδίων -μια στοχευμένη τροποποίηση που επιτυγχάνεται μέσω της γενετικής τεχνικής που ονομάζεται CRISPR/Cas9.

Όμως, ενώ αποσαφηνίστηκε ότι η τελευταία θα έπρεπε, κατ’ αρχήν, να εμπίπτει στην οδηγία του 2001, το ερωτηματικό παρέμενε για την τεχνική της τυχαίας μεταλλαξιγένεσης.

Η συγκεκριμένη περιλαμβάνει την πρόκληση αυθόρμητων γενετικών μεταλλάξεων σε ζωντανούς οργανισμούς, όπως μέσω της χρήσης ορισμένων χημικών ουσιών που έχουν την ικανότητα να μεταβάλλουν τη γενετική σύνθεση των φυτικών κυττάρων.

Η ιδέα πίσω από την τεχνική αυτή είναι ότι οι αλλαγές αυτές μπορούν στη συνέχεια να οδηγήσουν σε ένα φυτό με ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό, όπως μεγαλύτερη ανοχή στην ξηρασία ή αντοχή στα παράσιτα, το οποίο μπορεί στη συνέχεια να επιλεγεί.

Η τυχαία μεταλλαξιγένεση μπορεί να εφαρμοστεί in vitro – όταν μεταλλαξιογόνοι παράγοντες εφαρμόζονται σε φυτικά κύτταρα και στη συνέχεια το σύνολο του φυτού ανασυντίθεται τεχνητά – ή in vivo – όταν μεταλλαξιογόνοι παράγοντες εφαρμόζονται σε ολόκληρο το φυτό ή σε μέρη του φυτού.

Ενώ η τυχαία μεταλλαξιγένεση in-vivo αποτελεί κοινή πρακτική αναπαραγωγής φυτών στην ΕΕ και κηρύχθηκε απαλλαγμένη στην απόφαση του 2018, καθώς η τεχνολογία χρησιμοποιείται από πριν από το 2001, η τυχαία μεταλλαξιγένεση in-vitro αποτέλεσε σημείο διαφωνίας.

Ωστόσο, δεδομένου ότι η τυχαία μεταλλαξιγένεση έχει «χρησιμοποιηθεί συμβατικά σε διάφορες in-vivo εφαρμογές και έχει μακρύ ιστορικό ασφάλειας όσον αφορά τις εν λόγω εφαρμογές», το Δικαστήριο έκρινε ότι οι οργανισμοί που λαμβάνονται με τυχαία μεταλλαξιγένεση in vitro θα πρέπει επίσης να πληρούν τις προϋποθέσεις για εξαίρεση από την οδηγία της ΕΕ για τους ΓΤΟ, και έτσι έδωσε το πράσινο φως για τη χρήση τους στην ΕΕ.

Η απόφαση έρχεται σε μια κρίσιμη συγκυρία στην ΕΕ, λίγο πριν από μια κρίσιμη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη χαλάρωση ή μη των κανόνων της ΕΕ για τις νέες γενετικές τεχνικές (NΓT), η οποία αναμένεται στις αρχές Ιουνίου 2023.

Για τον αγροχημικό γίγαντα Bayer, η απόφαση για την τυχαία μεταλλαξιγένεση in vitro – η οποία επισημαίνει ότι είναι «λιγότερο στοχευμένη και πιο επικίνδυνη από την επεξεργασία γονιδίων»- θα πρέπει να «ανοίξει το δρόμο για την Ευρώπη ώστε να ξεκλειδώσει τις ευκαιρίες της βιοεπανάστασης στις επιστήμες των φυτών και του εδάφους».

«Δεν έχει νόημα να ρυθμίζονται διαφορετικά οι δύο πρακτικές αναπαραγωγής», έγραψε στο Twitter ο ανώτερος αντιπρόεδρος της εταιρείας, Matthias Berninger, για τις δημόσιες σχέσεις, την επιστήμη και τη βιωσιμότητα μετά την απόφαση.

Παρομοίως, η ένωση γεωργών της ΕΕ χαιρέτισε την απόφαση, τονίζοντας ότι οι γεωργοί πρέπει να έχουν «πρόσβαση στα οφέλη της καινοτομίας για να είναι πιο βιώσιμοι και να επιτύχουν τις φιλοδοξίες όπως ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία».

«Οι φυτοκόμοι θα πρέπει να είναι σε θέση να εξετάζουν ορισμένες τεχνικές μεταλλαξιγένεσης στα προγράμματα αναπαραγωγής τους, μειώνοντας κατά περίπου 10 χρόνια τον χρόνο που απαιτείται για την κυκλοφορία στην αγορά», ανέφερε η ένωση σε ανακοίνωσή της.

Ωστόσο, οι πράσινες ομάδες και οι ενώσεις μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων προειδοποίησαν ότι η απόφαση κινδυνεύει να ανοίξει την πόρτα σε μια «μαζική πλημμύρα μη επισημασμένων και μη αξιολογημένων ΓΤΟ στα χωράφια των αγροτών και στα πιάτα των Ευρωπαίων πολιτών».

Κατακεραυνώνοντας το δικαστήριο για «συνθηκολόγηση υπέρ των πολυεθνικών εταιρειών», η ένωση μικροκαλλιεργητών European Coordination Via Campesina (ECVC) υποστήριξε ότι η τεχνολογία δημιουργεί «τους ίδιους κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον που δικαιολογούν τις τρέχουσες κανονιστικές υποχρεώσεις εκτίμησης κινδύνου, επισήμανσης και ιχνηλασιμότητας».

Η ένωση προειδοποίησε ότι θα καταστεί πλέον αδύνατο για τους αγρότες και τους καταναλωτές να διακρίνουν αυτές τις καλλιέργειες που παράγονται μέσω τυχαίας μεταλλαξιγένεσης in vitro από οποιοδήποτε άλλο μη ΓΤΟ συμβατικά εκτρεφόμενο φυτό.