Πότε η Τουρκία ήταν αληθινή δημοκρατία;

Η απάντηση από τον διδάκτορα πολιτικών επιστημών Simon A.Waldman (http://www.simonwaldman.org/ ), ερευνητή και εντεταλμένο διδασκαλίας διεθνών σχέσεων στο King’s College, είναι αρνητική: ποτέ. Με εξαίρεση ένα διάστημα από το 1999 έως το 2008, όταν η Τουρκία, κυρίως επί Ερντογάν, κινήθηκε προς την ευρωπαϊκή προοπτική της. Κρίσιμος παράγοντας, αποφασιστική μεταβλητή είναι το δικαστικό, το οποίο ελέγχεται κατεξοχήν από ισχυρές εξωδικαστικές δυνάμεις.

Η Τουρκία δεν είναι και δεν υπήρξε ποτέ δημοκρατία. Και τα τελευταία χρόνια, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) έχουν σβήσει την πάλαι ποτέ απτή ευκαιρία της χώρας να γίνει ένα δημοκρατικό κράτος.

Ωστόσο, υπήρξε μια περίοδος από το 1999, όταν η Τουρκία έγινε υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ, έως περίπου το 2008, που η Τουρκία βρισκόταν σε μια πραγματική διαδικασία εκδημοκρατισμού.

Οι οπαδοί της τουρκικής πολιτικής τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν δει τι συμβαίνει όταν στοχοποιείται η δικαστική ανεξαρτησία. Αυτό έκανε ο Ερντογάν το 2010, όταν θεσπίστηκαν συνταγματικές τροποποιήσεις που άλλαξαν τη σύνθεση του Συνταγματικού Δικαστηρίου και τον τρόπο διορισμού των μελών του.

Η επίθεση του Ερντογάν κατά του Συνταγματικού Δικαστηρίου υποκινήθηκε από αντίποινα για τα γεγονότα του 2008, όταν το κόμμα του Ερντογάν αντιμετώπισε το κλείσιμο αφού ζητήθηκε από το δικαστήριο να αποφασίσει εάν το AKP είχε παραβιάσει την κοσμική δημοκρατική βάση του Συντάγματος. Επικαλούμενο τις ομιλίες του Ερντογάν, τις δημοτικές πολιτικές του AKP και την άρση της απαγόρευσης της μαντίλας στα πανεπιστήμια, το δικαστήριο ισχυρίστηκε ότι το ΑΚΡ προσπαθούσε να ακυρώσει τις κοσμικές αρχές του συντάγματος.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο απείχε μόλις μία ψήφο για το κλείσιμο του ΑΚΡ, αλλά παρόλα αυτά πάγωσε τη χρηματοδότησή του, απαγόρευσε πολλά από τα μέλη του να συμμετέχουν στην πολιτική και του εξέδωσε αυστηρή προειδοποίηση για τις αντικοσμικές δραστηριότητές του.

Για τον Ερντογάν και το AKP, η αντιληπτή παρέμβαση του δικαστηρίου ανέδειξε την παρασκηνιακή επιρροή του στρατού στην τουρκική πολιτική. Πράγματι, οι ένστολοι συνέχισαν να κατέχουν σημαντική εξουσία ακόμη και μετά τις επίσημες παρεμβάσεις του το 1960, το 1971, το 1980 και το 1997.

Υπό την αρμοδιότητα των ενόπλων δυνάμεων είχε συνταχθεί το σύνταγμα το 1982, πράγμα που σημαίνει ότι ο στρατός έπαιξε τον ρόλο του «φύλακα» της τουρκικής δημοκρατίας και εκπροσωπούνταν σε ονομαστικά πολιτικούς φορείς και θεσμούς.

Στα μάτια του Ερντογάν, του AKP και των υποστηρικτών και των συμπαθούντων τους, οι ωφελούμενοι του ρόλου του στρατού ήταν εκείνοι που θεωρούσαν τους εαυτούς τους κοσμικούς και δυτικούς και ως εκ τούτου απολάμβαναν προνομιούχες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές θέσεις.

Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ πίστευαν ότι το τουρκικό πολιτικό σύστημα είχε στηθεί εναντίον τους και χρειαζόταν μια συνολική αναθεώρηση για να εκπροσωπήσει τις κοινωνικά συντηρητικές αξίες των υποστηρικτών τους.

Η φιλοδοξία του Ερντογάν να διορθώσει τα αντιληπτά συστημικά λάθη του παρελθόντος δεν απέχει πολύ από τη δυσαρέσκεια που εξέφρασε η σε μεγάλο βαθμό θρησκευτική, εθνικιστική δεξιά στο Ισραήλ, η οποία ισχυρίζεται ότι το Ανώτατο Δικαστήριο λειτουργεί ως «δικαστική δικτατορία» που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κοσμικής Αριστεράς. Στα μάτια τους, μέσω των θεσμών του Ισραήλ, και ιδιαίτερα του δικαστικού σώματος, το προοδευτικό σιωνιστικό κατεστημένο των Ασκενάζι περιορίζει την κοινωνική, πολιτική και πολιτική ατζέντα των δεξιών κυβερνήσεων.

Μετά τις δραστικές συνταγματικές αλλαγές της Τουρκίας το 2010, η δημοκρατική στιγμή της Τουρκίας σύντομα τελείωσε.

Αντί για μεγαλύτερη διαφάνεια, συνελήφθησαν ερευνητές ρεπόρτερ. Αντί για ανοχή σε αντίθετες απόψεις και για την ελευθερία του συνέρχεσθαι, τέτοια δικαιώματα καταπατήθηκαν όπως φάνηκε από τη βάναυση καταστολή των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί το 2013.

Αντί για μεγαλύτερη ευθύνη, συνέβη το αντίθετο. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2013, ξεκίνησε μια σοβαρή έρευνα για απάτη και διαφθορά από κυβερνητικούς αξιωματούχους και ακόμη και γιους δύο υπουργών. Ωστόσο, η έρευνα απορρίφθηκε βολικά ως συνωμοσία που ξεκίνησε από το Κίνημα Γκιουλέν, οπαδούς του εξόριστου κληρικού Φετουλάχ Γκιουλέν, και στη συνέχεια απορρίφθηκε το 2014.

Αντί για την ελευθερία της έκφρασης, δεκάδες χιλιάδες Τούρκοι πολίτες ετησίως κατηγορούνται τώρα για «προσβολή» των υπουργών της κυβέρνησης, ιδιαίτερα του Προέδρου Ερντογάν.

Αντί για δικαιότερους όρους ανταγωνισμού στο Κοινοβούλιο, η αντιπολίτευση, ειδικά το προοδευτικό και κουρδικό προσανατολισμό του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών, στοχοποιείται συνεχώς, οι κοινοβουλευτικές ασυλίες των μελών της αίρονται και κατηγορούνται για τρομοκρατία με πολιτικά κίνητρα εναντίον ηγετικών μελών της.

Στη συνέχεια, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, υπήρξε μαζική εκκαθάριση διαφωνούντων και αντιπάλων στα κρατικά ιδρύματα και περισσότεροι περιορισμοί στα μέσα ενημέρωσης και στους Κούρδους πολιτικούς. Το επόμενο έτος, μετά από ένα δημοψήφισμα που τέθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ο Ερντογάν και το AKP κατάφεραν να περάσουν ένα άλλο συνταγματικό πακέτο «μεταρρυθμίσεων» που μετέτρεψε το πολιτικό σύστημα της χώρας σε μια κεντρική Προεδρία.

Σήμερα, ο Ερντογάν έχει την εξουσία έκδοσης διαταγμάτων, κήρυξης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, κυριαρχίας στο κοινοβούλιο και διορισμού της πλειοψηφίας των δικαστών στο Συνταγματικό Δικαστήριο, η οποία έχει περιοριστεί σε μια σφραγίδα στις κυβερνητικές πολιτικές.

Με τον περιορισμό της δικαστικής ανεξαρτησίας, η διαδικασία εκδημοκρατισμού της Τουρκίας είχε σχεδόν σβήσει. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί στο Ισραήλ εάν το Ανώτατο Δικαστήριο, που κάποτε γιόρταζε ο ίδιος ο Νετανιάχου, που διασφαλίζει ότι τα συνταγματικά πρότυπα στη νομοθεσία δεν είναι σε θέση να κάνει σωστά τη δουλειά του.

Μόλις πέσει το δικαστικό σώμα, σαν μια στοίβα από ντόμινο, το ίδιο πέφτουν και άλλοι δημοκρατικοί θεσμοί και πρακτικές.