Πόλεμος στην Ουκρανία: Ο Nord Stream, ο ενεργειακός εκβιασμός του Πούτιν και οι εκρήξεις

Το πρωί της 24ης Φεβρουαρίου του 2022, όταν ρωσικά άρματα μάχης διέσχιζαν τα ουκρανικά σύνορα εισβάλλοντας από ανατολή, βορρά και νότο στη μεγάλη χώρα της ανατολικής Ευρώπης, λίγοι πίστευαν ότι ο «αστραπιαίος πόλεμος» του Πούτιν θα μετεξελισσόταν σε μια αργόσυρτη σύγκρουση χωρίς ορατή προοπτική τερματισμού, που έναν χρόνο μετά θα είχε αφήσει πίσω της τουλάχιστον 280.000 νεκρούς στρατιώτες και από τις δύο πλευρές, πολλές χιλιάδες νεκρούς αμάχους και εκατομμύρια εκτοπισμένους.

Ακόμα λιγότεροι ίσως μπορούσαν να διανοηθούν ότι έναν χρόνο αργότερα ο εν λειτουργία τότε αγωγός Nord Stream 1, η βασική γραμμή τροφοδοσίας της Ευρώπης με ρωσικό φυσικό αέριο, και ο εν αναμονή αδειοδότησης Nord Stream 2, επί χρόνια σημείο τριβής μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας – με την Ευρώπη στο ενδιάμεσο, θα κείτονταν ως άχρηστος ατσάλινος όγκος στο βυθό της Βαλτικής, σε μια αινιγματική επιβεβαίωση του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν ο οποίος στις 7 Φεβρουαρίου «προφήτευε» ότι «αν η Ρωσία εισβάλει (στην Ουκρανία), τότε δεν θα υπάρχει πλέον Nord Stream 2».

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.

Σημείο τριβής

Ο Nord Stream 2, ένας αγωγός φυσικού αερίου μήκους 1.234 χιλιομέτρων, ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 2011 με κοινή χρηματοδότηση από την Gazprom και διάφορες ευρωπαϊκές εταιρείες ενέργειας, με στόχο να διπλασιάσει τις ποσότητες ρωσικού αερίου που παραδίδονταν στην Ευρώπη μέσω Γερμανίας δια του αγωγού Nord Stream 1 ήδη από το 2011. Διασχίζοντας υποθαλασσίως τη Βαλτική, οι δύο αγωγοί συνέδεαν απευθείας τη Ρωσία με την ευρωπαϊκή αγορά, αφαιρώντας κρίσιμα έσοδα αλλά και γεωπολιτική επιρροή από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, κυρίως την Ουκρανία. Σύμφωνα με υπολογισμούς, το 2017 περίπου το 40% των συνολικών ποσοτήτων ρωσικού αερίου που έφτανε στην Ευρώπη παραδιδόταν μέσω Ουκρανίας, αποφέροντας στο Κίεβο μεταξύ 2 και 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως από τέλη διέλευσης.

Η κατασκευή του αγωγού ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021. Η αδειοδότησή του όμως από τις γερμανικές αρχές μετατράπηκε σε μπρα ντε φερ μεταξύ της Ρωσίας και δυνάμεων σε Ευρώπη και ΗΠΑ που ανησυχούσαν για την αύξηση της επιρροής του Κρεμλίνου στη γηραιά ήπειρο.

Στα μέσα Νοεμβρίου του 2021 η αρμόδια ρυθμιστική αρχή της Γερμανίας έβαλε επισήμως «στον πάγο» τον Nord Stream 2, επικαλούμενη την υποχρέωση της Gazprom να δημιουργήσει θυγατρική που θα «τρέχει» το έργο στη Γερμανία, δημιουργώντας και το δικό της ανεξάρτητο δίκτυο, ως οφείλει βάσει της γερμανικής νομοθεσίας. »

Την ίδια περίοδο, πιέζοντας για την αδειοδότηση του αγωγού, το Κρεμλίνο είχε αρχίσει να μειώνει τις παραδόσεις φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Κίνηση που, σε συνδυασμό με την απότομη αύξηση της ζήτησης μετά την άρση των lockdowns και την κατεύθυνση των μεγαλύτερων ποσοτήτων LNG προς την Ασία, είχε ήδη οδηγήσει την τιμή του αερίου σε ανοδική τροχιά. Στα τέλη Δεκεμβρίου, όταν το αέριο στον αγωγό Yamal άρχισε να κυλά με ροή προς ανατολάς, η τιμή του πολύτιμου ορυκτού καυσίμου σκαρφάλωσε στα 180 ευρώ ανά μεγαβατώρα. Τίποτα όμως δεν προμήνυε ακόμα την εκτόξευση του καλοκαιριού του 2022.

Τα σύννεφα πυκνώνουν

Πλησιάζοντας στην 24η Φεβρουαρίου 2022 οι εξελίξεις στο ενεργειακό πεδίο κινούνταν με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

Στις 8 Φεβρουαρίου, με τα σύννεφα του πολέμου να πυκνώνουν απειλητικά πάνω από τις στέπες του Ντονμπάς, κατά τη διάρκεια κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Γερμανό καγκελάριο Όλαφ Σολτς στον Λευκό Οίκο, ο Μπάιντεν δήλωνε: «Εάν η Ρωσία εισβάλει, αυτό σημαίνει ότι τανκς ή στρατεύματα θα περάσουν ξανά τα σύνορα της Ουκρανίας, τότε δεν θα υπάρχει πλέον Nord Stream 2. Εμείς θα δώσουμε ένα τέλος σε αυτό». Ερωτηθείς πώς μπορεί να γίνει αυτό, δεδομένου ότι το έργο βρίσκεται υπό γερμανικό έλεγχο, ο Μπάιντεν είπε: «Σας υπόσχομαι, θα μπορέσουμε να το κάνουμε».

Στις 22 Φεβρουαρίου 2022, λίγες ώρες πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και σε αντίδραση στην αναγνώριση ως αυτόνομων των ουκρανικών επαρχιών Ντονιέτσκ και Λουγκάνσκ από τη Μόσχα, καθώς και στην αποστολή ρωσικού στρατού στα σύνορα του Ντονμπάς, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανακοίνωσε το «πάγωμα» της διαδικασίας ενεργοποίησης του Nord Stream 2.

Στις 24 Φεβρουαρίου ήταν πλέον σε όλους σαφές ότι ο πανάκριβος αγωγός θα παρέμενε εν υπνώσει για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.

Σαν τη γάτα με το ποντίκι

Τους πρώτους μήνες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία η ροή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη συνεχιζόταν κανονικά μέσω του Nord Stream 1 και του υπόλοιπου δικτύου αγωγών, παρά το κύμα κυρώσεων της Δύσης σε βάρος του Κρεμλίνου. Στις αρχές του καλοκαιριού, ωστόσο, η Μόσχα άρχισε να μειώνει σταδιακά ή ακόμη και να διακόπτει τις παραδόσεις φυσικού αερίου μέσω του Nord Stream 1, επικαλούμενη άλλοτε προγραμματισμένες εργασίες συντήρησης, άλλοτε την έλλειψη ενός αεριοστροβίλου της Siemens ο οποίος είχε αποσταλεί στον Καναδά για συντήρηση.

Για αρκετές εβδομάδες το Κρεμλίνο έπαιζε «σαν τη γάτα με το ποντίκι» με τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης, ωθώντας – σε συνδυασμό με το σύστημα τιμολόγησης της ενέργειας στην ΕΕ – τις τιμές του ρεύματος στα ύψη. Στα μέσα Ιουλίου το ζήτημα του αεριοστρόβιλου είχε μετατραπεί σε σίριαλ, με τη Deutsche Welle να μεταδίδει τότε ότι κανείς δεν γνωρίζει πού ακριβώς βρίσκεται η περίφημη «τουρμπίνα» που ζητούσε η Gazprom για να ανοίξει ξανά σε πλήρη ροή τον Nord Stream 1.

Ο επίμαχος αεριοστρόβιλος της Siemens

Το σοκ στις παραδόσεις και η συνακόλουθη εκτίναξη των τιμών φυσικού αερίου οδήγησε τον Αύγουστο του 2022 τη μέγιστη τιμή ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ στο εξωφρενικό ιστορικό υψηλό των 543,5 ευρώ ανά μεγαβατώρα. Τις ίδιες ημέρες τα ολλανδικά συμβόλαια επόμενης ημέρας του TTF ξεπερνούσαν τα 310 ευρώ ανά μεγαβατώρα.

Οι εκρήξεις

Ο ενεργειακός εκβιασμός της Μόσχας με όπλο το αέριο που έρεε μέσω του Nord Stream 1 συνεχιζόταν ως τα τέλη Σεπτεμβρίου του 2022. Στις 26 εκείνου του μήνα, δύο ισχυρότατες εκρήξεις που αντιστοιχούσαν σε «εκατοντάδες κιλά» TNT προκάλεσαν διαρροές στους αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream 1 και 2.

Οι εκρήξεις ήταν τόσο ισχυρές που προκάλεσαν «δονήσεις 2,3 και 2,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ», σύμφωνα με ανακοίνωση της Δανίας και της Σουηδίας προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Επί ημέρες χιλιάδες τόνοι φυσικού αερίου διέρρεαν στην ατμόσφαιρα, σχηματίζοντας μια γιγαντιαία φυσαλίδα στην επιφάνεια της θάλασσας. Σύμφωνα με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, τις ημέρες εκείνες υπολογίζεται ότι διέρρευσαν στην ατμόσφαιρα από 75 έως 230 χιλιάδες τόνοι μεθανίου, ενός ιδιαιτέρως επιβλαβούς αερίου του θερμοκηπίου.

«Ένα μάτσο παλιοσίδερα»

Έκτοτε, και έως σήμερα, μαίνεται ένα blame game μεταξύ κυρίως Ουάσιγκτον και Μόσχας για το ποιος ευθύνεται για την καταστροφή των αγωγών, καθώς πολύ σύντομα κατέστη σαφές ότι επρόκειτο για εσκεμμένη ενέργεια σαμποτάζ και όχι για ατύχημα. Η Μόσχα γρήγορα κατηγόρησε τις ΗΠΑ για την καταστροφή, θυμίζοντας τις «προφητικές» δηλώσεις Μπάιντεν αλλά και υποδεικνύοντας την πέραν του ατλαντικού υπερδύναμη ως τον βασικό ωφελημένο από αυτή την εξέλιξη, καθώς μεγάλο μέρος των ποσοτήτων αερίου που η Ευρώπη λάμβανε από τη Ρωσία αντικαταστάθηκε από πολύ ακριβότερο αμερικανικό LNG. Οι ΗΠΑ αρνήθηκαν τις κατηγορίες, ενώ πολλές δυτικές πρωτεύουσες κατηγόρησαν το Κρεμλίνο για το σαμποτάζ, λέγοντας ότι επρόκειτο για την τελική πράξη του «δράματος» του ενεργειακού εκβιασμού.

Στις αρχές Φεβρουαρίου ο βραβευμένος με Πούλιτζερ ερευνητής δημοσιογράφος Σέιμουρ Χερς δημοσίευσε άρθρο στο οποίο, επικαλούμενος ανώνυμη πηγή, κατήγγειλε ότι τους αγωγούς ανατίναξαν οι ΗΠΑ με συνεργασία της Νορβηγίας, κατ’ εντολή του προέδρου Τζο Μπάιντεν. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, τον Ιούνιο του 2022 δύτες του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού, ενεργώντας υπό την κάλυψη της ΝΑΤΟϊκής άσκησης BALTOPS 22, τοποθέτησαν εκρηκτικά τα οποία πυροδοτήθηκαν περίπου τρεις μήνες αργότερα από απόσταση. Ο Λευκός Οίκος έκανε λόγο για «ψεύδη» και «μυθοπλασία». Η Ρωσία ζήτησε έκτακτη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ.

Σε κάθε περίπτωση, έναν χρόνο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ο άλλοτε βασικός άξονας μεταφοράς ενέργειας από τη Ρωσία προς την Ευρώπη αποτελεί «ένα μάτσο παλιοσίδερα», όπως το έθεσε στις 26 Ιανουαρίου η υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Βικτόρια Νούλαντ, στον βυθό της Βαλτικής. Ένας από τους βασικούς παράγοντες που τροφοδότησαν την αντιπαράθεση Ρωσίας-(τμημάτων της) Δύσης στην ανατολική Ευρώπη, πριν ακόμα αυτή μετατραπεί σε ένοπλη αναμέτρηση, δεν υπάρχει πια. Η «προφητεία» του Αμερικανού προέδρου, βγήκε αληθινή.