Handelsblatt: Με ποιες χώρες και γιατί η Ρωσία εξακολουθεί να είναι εταίρος ή σύμμαχος

Για τον υπουργό Εξωτερικών της Ινδίας, Σουμπραχμάνιαμ Τζασανκάρ, το θέμα είναι σαφές: ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πρόβλημα της Ευρώπης. “Η Ευρώπη πρέπει να ξεπεράσει τη νοοτροπία ότι τα προβλήματα της Ευρώπης είναι προβλήματα του κόσμου, αλλά τα προβλήματα του κόσμου δεν είναι προβλήματα της Ευρώπης”, είναι η πεποίθηση του Τζασανκάρ, την οποία επικαλείται πλέον και ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, αναφέρει η Handelsblatt.

Η Ινδία απείχε και πάλι από το πρόσφατο ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών που καταδίκασε τη ρωσική επίθεση. Ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι βάζει τακτικά τους διπλωμάτες του να δηλώνουν ότι το παρόν δεν μπορεί να είναι “εποχή πολέμου”, αλλά απέχει από την καταδίκη της Ρωσίας. Η Ινδία συνεχίζει να αγοράζει όπλα από τη Ρωσία, αγοράζει μεγάλες ποσότητες αργού πετρελαίου από εκεί και δεν θέλει να ενταχθεί στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Η χώρα δεν είναι μόνη της σε αυτό. Ενώ οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Μεγάλη Βρετανία και η Ιαπωνία έχουν έρθει πιο κοντά στη στάση τους απέναντι στη Ρωσία τον τελευταίο χρόνο, πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες βλέπουν τη σύγκρουση διαφορετικά.

Μια έρευνα που μόλις δημοσιεύθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων και το Πανεπιστήμιο Oxfort δείχνει: Στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι περισσότεροι ερωτηθέντες βλέπουν τη Ρωσία ως αντίπαλο ή ανταγωνιστή. Αλλά στην Ινδία, την Τουρκία και την Κίνα, η πλειοψηφία συνεχίζει να αντιλαμβάνεται τη Ρωσία ως εταίρο ή σύμμαχο.

Η πλειονότητα των ερωτηθέντων στην Ινδία, την Τουρκία και την Κίνα πιστεύει επίσης ότι η Ρωσία παραμένει το ίδιο ισχυρή ή ισχυρότερη ένα χρόνο μετά την επίθεση στην Ουκρανία. Στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο ισχύει το αντίθετο. Για τη δημοσκόπηση ερωτήθηκαν σχεδόν 20.000 άτομα σε 14 χώρες.

Η Δύση ενωμένη – και διχασμένη από τον υπόλοιπο κόσμοΟι διάσημοι συγγραφείς που ανέλυσαν την έρευνα – Τίμοθι Γκάρτον Ας, Ίβαν Κράστεφ και Μαρκ Λέοναρντ – καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η Δύση είναι ενωμένη αλλά διαχωρισμένη από τον υπόλοιπο κόσμο.

Ο διαχωρισμός αυτός αντανακλάται και στην ψηφοφορία για το πρόσφατο ψήφισμα του ΟΗΕ που καταδίκασε τη ρωσική επίθεση: η Κίνα και η Ινδία, για παράδειγμα, απείχαν, όπως και η Νότια Αφρική, η Αλγερία και το Βιετνάμ. Η Νικαράγουα, το Μάλι και η Ερυθραία ψήφισαν ακόμη και κατά του ψηφίσματος.

Οι λόγοι για την πιο θετική άποψη για τη Ρωσία σε πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες είναι πολύπλοκοι. Ακολουθούν τέσσερα κυρίαρχα κίνητρα:

1. Στρατιωτικές σχέσεις

Στην Αφρική, 14 από τα 48 υποσαχάρια κράτη απείχαν από την ψηφοφορία για το τελευταίο ψήφισμα του ΟΗΕ – σχεδόν χωρίς εξαίρεση αυταρχικές χώρες με στενούς στρατιωτικούς δεσμούς με τη Ρωσία. Πέντε άλλες δεν συμμετείχαν καν στην ψηφοφορία, αλλά, όπως η Μπουρκίνα Φάσο ή η Ισημερινή Γουινέα, βρίσκονται εδώ και καιρό κοντά στη Ρωσία. Το σταλινικό καθεστώς στην Ερυθραία και οι πραξικοπηματίες στο Μάλι, οι οποίοι εν τω μεταξύ έφεραν στη χώρα μισθοφόρους της ρωσικής ομάδας Βάγκνερ για να διασφαλίσουν την επισφαλή τους θέση, ψήφισαν κατά.

Συνολικά, η Αφρική είναι διχασμένη ως προς το ρωσικό ζήτημα. Τα αραβικά κράτη του βορρά υποστήριξαν όλα την καταδίκη της Μόσχας, με εξαίρεση την Αλγερία. Παρ’ όλα αυτά, από όλα τα κράτη παγκοσμίως που απείχαν από την ψηφοφορία για το ψήφισμα, η Αφρική αποτελεί το ήμισυ – συμπεριλαμβανομένης και πάλι της Νότιας Αφρικής, η οποία κάποτε είχε καταδικάσει έντονα την εισβολή στο Ιράκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ σε ψήφισμα.

“Για τη Ρωσία, η ψηφοφορία είναι μια ευκαιρία να δείξει ότι δεν είναι τόσο απομονωμένη όσο ισχυρίζεται πάντα η Δύση”, δήλωσε ο Στίβεν Γκρουζντ, επικεφαλής του προγράμματος Ρωσία-Αφρική στο Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων της Νότιας Αφρικής.

Πολλά αφρικανικά κράτη έχουν ελάχιστες εμπορικές συναλλαγές με τη Μόσχα, αλλά τουλάχιστον μια χαλαρή μορφή στρατιωτικής συνεργασίας. Η Ρωσία είναι εδώ και καιρό ο μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στην υποσαχάρια Αφρική. Σχεδόν τα μισά από όλα τα όπλα που εισάγονται εδώ προέρχονται από ρωσικά αποθέματα. Πιο πρόσφατα, η Μόσχα έχει συνάψει συμμαχίες στην Αφρική, ιδίως με καθεστώτα όπως αυτά της Μπουρκίνα Φάσο, του Μάλι ή της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας, οι ηγέτες των οποίων έχουν γλιστρήσει κάτω από την πτέρυγα της Ρωσίας από φόβο μήπως ανατραπούν.

Για την Ινδία, επίσης, η Ρωσία είναι ο σημαντικότερος προμηθευτής όπλων από τη σοβιετική εποχή – και ενόψει των συνοριακών διαφορών με τις πυρηνικές δυνάμεις Κίνα και Πακιστάν, η Ινδία δεν είναι καθόλου πρόθυμη να στερηθεί την πρόσβαση στα ρωσικά όπλα.

2. Ιστορικοί δεσμοί και συμπάθειες

Ένας άλλος σημαντικός λόγος για την υποβόσκουσα συμπάθεια προς τη Μόσχα στην Αφρική έγκειται στη βαθιά αφοσίωση πολλών καθεστώτων προς τη Ρωσία από τη σοβιετική εποχή. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Μόσχα υποστήριξε πολλά κινήματα αντίστασης, ιδίως στο νότιο τμήμα της ηπείρου.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Αγκόλα, η Ναμίμπια, η Μοζαμβίκη και η Ζιμπάμπουε απείχαν από την πρόσφατη ψηφοφορία στον ΟΗΕ. Παλαιότερα μέλη της σημερινής πολιτικής ελίτ αυτών των χωρών σπούδασαν κάποτε στη Μόσχα.

Η Ρωσία μπορεί επίσης να αξιοποιήσει τη λανθάνουσα αντιδυτική δυσαρέσκεια σε πολλά μέρη της Αφρικής. “Η αφήγησή της για τον αντιαποικιοκρατισμό και τον αντιιμπεριαλισμό πέφτει σε γόνιμο έδαφος στην Αφρική λόγω της ιστορίας της”, δήλωσε ο Γκρουζντ.

Η Μόσχα καλλιεργεί αυτή την υποστήριξη στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες. Για παράδειγμα, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επισκέφθηκε επτά αφρικανικές χώρες τις τελευταίες εβδομάδες.

Οι αφρικανικές χώρες χρησιμοποιούν επίσης τη ρωσική αντιπαράθεση με τη Δύση προς όφελός τους, πιστεύει ο Αλεξάντερ Γκαμπούεφ του ιδρύματος Carnegie Endowment for International Peace. “Σε πολλούς αρέσει η ρωσική επίθεση γοητείας επειδή περιμένουν ότι η Δύση θα την ξεπεράσει στο τέλος”.

Οι τρεις αυταρχικές αριστερές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής – η Βενεζουέλα, η Κούβα και η Νικαράγουα – είναι επίσης αντίθετες με τις ΗΠΑ και τη Δύση για θεμελιώδεις λόγους και αισθάνονται ότι είναι φυσικοί σύμμαχοι της Μόσχας.

3. Μια διαφορετική γεωπολιτική εικόνα

Πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες δεν θέλουν να ενστερνιστούν το δυτικό σενάριο ότι ο κόσμος οδεύει προς μια διπολική τάξη με τις ΗΠΑ και την Κίνα ως αντίπαλες μεγάλες δυνάμεις. Υποθέτουν με αυτοπεποίθηση μια πολυπολική τάξη στην οποία κράτη όπως η Ινδία και η Τουρκία βλέπουν επίσης τον εαυτό τους ως κέντρο.

Πολλές χώρες θέλουν να παραμείνουν όσο το δυνατόν πιο ουδέτερες στον πόλεμο της Ουκρανίας, παρόλο που καταδίκασαν τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας στην πιο πρόσφατη ψηφοφορία του ΟΗΕ. Πάρτε για παράδειγμα τη Βραζιλία, η οποία παραδοσιακά θεωρεί τον εαυτό της ως μέρος του παγκόσμιου Νότου και απέχει αυστηρά από το να παίρνει θέση σε συγκρούσεις. Ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λούλα απορρίπτει τις παραδόσεις πυρομαχικών στην Ουκρανία.

Στην επέκταση της γεωπολιτικής της επιρροής, η Βραζιλία βλέπει την ανεξαρτησία της ως εργαλείο. “Αλλά με την αύξηση των γεωπολιτικών εντάσεων, η διατήρηση των σχέσεων της Βραζιλίας με την Ουάσιγκτον, το Πεκίνο, τη Μόσχα και τις Βρυξέλλες θα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της εξωτερικής της πολιτικής”, δήλωσε ο Όλιβερ Στένκελ, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο διάσημο Πανεπιστήμιο Fundação Getúlio Vargas στο Σάο Πάολο. Οι κυβερνήσεις της Κολομβίας και του Μεξικού καταδικάζουν επίσης την εισβολή, αλλά δεν θέλουν να προμηθεύσουν όπλα στην Ουκρανία. Το Κρεμλίνο επικροτεί αυτή τη θέση της μη ανάμειξης.

Ο πρώην πρέσβης στη Γερμανία, Αντρέι Μέλνικ, ο οποίος ως αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας είναι τώρα αρμόδιος για την Αμερική, φλερτάρει τη Λατινική Αμερική με μια επίθεση γοητείας. Σε συνέντευξή του στο “CNN en español” διατύπωσε την προοπτική μιας συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου και υπενθύμισε τις κοινές δημοκρατικές αξίες.

Το Κίεβο θέλει να ενισχύσει τις σχέσεις με την περιοχή και να πείσει τις χώρες ότι δεν αρκεί να κάνει τα στραβά μάτια στον πόλεμο. Τις επόμενες ημέρες, ο Mελνίκ σχεδιάζει να ταξιδέψει στο Μεξικό και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Οι Γκάρτον Ας, Κραστέφ και Λέοναρντ αναφέρουν επίσης στη μελέτη τους ως λόγο αποστασιοποίησης από τη δυτική θέση: “Πολλά μη δυτικά κράτη είχαν τις δικές τους στιγμές απογοήτευσης κατά τις οποίες οι δυτικές χώρες παραμέλησαν κρίσεις που ήταν υπαρξιακά σημαντικές για τους παίκτες αυτούς”.

4. Οικονομικοί λόγοι

Χώρες όπως η Τουρκία, η οποία υποστήριξε το ψήφισμα του ΟΗΕ, δεν υποστηρίζουν τις δυτικές κυρώσεις επειδή ο ενεργειακός τους εφοδιασμός εξαρτάται από τη Μόσχα. Ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανακοίνωσε την κατασκευή ενός σημείου μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στην Τουρκία πριν από τέσσερις μήνες.

Πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες βλέπουν κυρίως την αύξηση των τιμών των τροφίμων και το υψηλότερο κόστος ενέργειας ως αποτέλεσμα του πολέμου και γι’ αυτό επικρίνουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Η Κίνα ζήτησε τον τερματισμό των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας στην πρόταση ειρήνης που παρουσίασε πρόσφατα για την Ουκρανία.

Η Ινδία, επίσης, διαμαρτύρεται για τις απρόβλεπτες συνέπειες της σύγκρουσης για τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες. Όπως και στην Τουρκία και την Κίνα, η πλειοψηφία του πληθυσμού στην Ινδία, σε αντίθεση με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, πιστεύει ότι ο πόλεμος πρέπει να τελειώσει τώρα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι η Ουκρανία πρέπει να παραδώσει εδάφη.