Δυτικές εταιρείες του κλάδου, όπως η Exxon και η BP, κάνουν το ίδιο. Ωστόσο, η Gazprom δεν ιδρύει ιδιωτικό στρατό για να φυλάξει κάποια απομακρυσμένα κοιτάσματα ή αγωγούς φυσικού αερίου, ή έστω για να στείλει μονάδες αυτής της δύναμης στην Ουκρανία. Η κίνηση της Gazprom αφορά πιθανόν τον έλεγχο πολύτιμων ενεργειακών πόρων στο εσωτερικό της Ρωσίας, και γενικότερα εντάσσεται στο πλαίσιο της μάχη για την εξουσία στη χώρα.
Στη Ρωσία υπάρχουν αρκετές ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, πολιτοφυλακές, παραστρατιωτικές οργανώσεις και άλλες αμφιλεγόμενες ένοπλες ομάδες. Τεχνικά, οι ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες θεωρούνται παράνομες στη Ρωσία, αλλά αυτό μοιάζει να μην έχει και μεγάλη σημασία σε μια χώρα με παράδοση στην καταπάτηση του κράτους Δικαίου. Οι “Λύκοι της Νύχτας” (μια μηχανόβια παραστρατιωτική οργάνωση) διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κατάληψη της Κριμαίας το 2014 και πλέον έχει μετατραπεί σε πολιτοφυλακή με τις ευλογίες του Κρεμλίνο. Η περίφημη Oμάδα Wagner έχει στρατολογήσει κατάδικους για να πολεμήσουν στα πεδία μάχης της Ουκρανίας, ενώ στο παρελθόν οι μισθοφόροι της έχουν επιχειρήσει στην υποσαχάρια Αφρική και στη Συρία. Η Ρωσία διαθέτει ένοπλες ομάδες για κάθε περίσταση, αλλά αυτή η κατάσταση μπορεί να αποδειχθεί το “δηλητήριο στο δισκοπότηρό της” και η καταστροφή της χώρας.
Ας δούμε γιατί: μέσω των ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών, η Ρωσία διευρύνει τη σφαίρα επιρροής της παγκοσμίως, συλλέγει πληροφορίες, δημιουργεί ευκαιρίες σε οικονομικό επίπεδο και προωθεί τα πολιτικά της συμφέροντα. Οι ίδιες εταιρείες εμπλέκονται σε ένοπλες συρράξεις, εκστρατείες παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, καθώς και στον τομέα κυβερνοασφάλειας: διεξάγουν κανονικό και υβριδικό πόλεμο. Εφόσον “χρειαστεί”, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξόντωση πολιτικών αντιπάλων. Έως τώρα, μόνο η Wagner δραστηριοποιείται στην Ουκρανία, αν και υπάρχουν ενδείξεις για την παρουσία και άλλων ένοπλων ομάδων.
Στο εσωτερικό, η ανάπτυξη αυτών των στρατιωτικών ιδιωτικών εταιρειών αποτελεί μια συνειδητή στρατηγική για να αποτραπεί η εκδήλωση ενός πραξικοπήματος. Στο πλαίσιο αυτού του “παραλληλισμού”, ιδρύονται εναλλακτικοί ένοπλοι θεσμοί που δηλώνουν πίστη σε ηγετικές προσωπικότητες της πολιτικής σκηνής. Οι ομάδες αυτές ανταγωνίζονται τον τακτικό στρατό. Παλαιότερα χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της πρακτικής είναι οι Πραιτωριανοί στη Ρώμη, τα SS της ναζιστικής Γερμανίας και η Δημοκρατική Φρουρά του Σαντάμ Χουσεΐν. Αποτελούν δομικό στοιχείο των αυταρχικών καθεστώτων που φοβούνται μια αλλαγή εκ των έσω. Εδώ και καιρό παρατηρείται πως τα καταπιεστικά αντιδημοκρατικά καθεστώτα διοχετεύουν περισσότερα χρήματα προς τις διάφορες δυνάμεις ασφαλείας από ό,τι για τον τακτικό στρατό. Το σκεπτικό είναι απλό: πρώτον, “ο λαός” αποτελεί μεγαλύτερη απειλή για το καθεστώς και τον ηγέτη σε σύγκριση με τον ξένο εχθρό, και δεύτερον, ο ανομοιογενής χαρακτήρας των ένοπλων ομάδων δίνουν τη δυνατότητα στην ηγεσία να στρέφει τη μία κατά της άλλης και η ίδια να διατηρεί την απόλυτη εξουσία. Ποιος είναι ο κίνδυνος, όμως; Οι εν λόγω ομάδες δεν είναι τόσο αποτελεσματικές στην πολεμική σύγκρουση, ενώ οι διαφωνίες ή η ανυπακοή στο εσωτερικό τους εγκυμονούν τον κίνδυνο να ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος, επιταχύνοντας την παρακμή ενός κράτους.
Στη Ρωσία του Πούτιν, από καιρό υπάρχουν δυνάμεις προστασίας από πραξικοπήματα – και δεν περιορίζονται στους μισθοφόρους ή στους μοτοσικλετιστές. Το 2016 ιδρύθηκε η Rosgvardia ως “εθνική φρουρά” που συμπληρώνει τον ρωσικό στρατό. Στην πράξη, λειτουργεί ανταγωνιστικά έναντι του τακτικού στρατού σε όλα τα επίπεδα: έδρασε αυτόνομα κατά την αποτυχημένη επιχείρηση κατάληψης του Κίεβου στα πρώτα στάδια της ρωσικής εισβολής και σήμερα “κυνηγά” νεοσύλλεκτους σε βάρος των υπόλοιπων ένοπλων ομάδων. Η Ομάδα Wagner και οι μουσουλμάνοι Τσετσένοι μαχητές του Καντίροφ “συνυπάρχουν” με τον ρωσικό στρατό στην Ουκρανία.
Η Gazprom έλαβε έγκριση για την ίδρυση του ιδιωτικού της στρατού, με το σκεπτικό ότι έτσι θα προστατεύσει από σαμποτάζ τους ενεργειακούς της πόρους – σε μια περίοδο έντονης αβεβαιότητας. Η ειρωνεία στην υπόθεση είναι πως η Ρωσία έχει εξαπολύσει επανειλημμένα επιθέσεις εναντίον ουκρανικών ενεργειακών στόχων και ίσως να εμπλέκεται στην ανατίναξη του αγωγού NordStream το φθινόπωρο του 2022. Επιπλέον η Gazprom είναι το “βαθύ πορτοφόλι” του Πούτιν. Ως εκ τούτου, η κίνηση για τη δημιουργία ενός δικού της στρατού υποδηλώνει πως η εταιρεία –αλλά και ο Ρώσος πρόεδρος– ανησυχεί έντονα πως το αντίπαλο στρατόπεδο θα θέσει στο στόχαστρό του τους ενεργειακούς της πόρους.
Ο CEO της Gazprom, Αλεξέι Μίλερ, ανήκει στην ελίτ των Ρώσων ολιγαρχών με ισχυρές διασυνδέσεις στο Κρεμλίνο. Ταυτόχρονα, ο Μίλερ έχει επικρίνει σκληρά και δημόσια τον ιδρυτή και επικεφαλής της Wagner, Γιεβγκένι Πριγκόζιν, αποκαλώντας τον μάλιστα “εστιάτορα του Κρεμλίνου”. Σημειωτέον ότι ο Πριγκόζιν βρίσκεται σε ανοιχτή σύγκρουση με τον Ρώσο υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού.
Επιπλέον, ο Μίλερ βλέπει ως αντίπαλο τον ισχυρό συνεργάτη του Πούτιν, Ιγκόρ Σέτσιν – πρώην αξιωματικό της KGB όπως και ο πρόεδρος της Ρωσίας. Και αυτή δεν είναι η μόνη αντιπαλότητα μες στον στενό κύκλο συνεργατών του Πούτιν. Φαίνεται πως οι ηγέτες των ρωσικών ένοπλων ομάδων δεν έχουν καλές σχέσεις ούτε μεταξύ τους, ούτε με τον τακτικό στρατό ή τις υπηρεσίες εσωτερικής ασφάλειας της Ρωσίας. Όπως και στο στενό περιβάλλον του Στάλιν ή του Χίτλερ (ή σε βασιλικές Αυλές), όλοι διεκδικούν την εύνοια του Πούτιν, προσπαθώντας συγχρόνως να υποσκελίσουν τους αντιπάλους.
Ο νέος ιδιωτικός στρατός της Gazprom δεν είναι “πυροτέχνημα”. Η επένδυση σε στρατιώτες, πυρομαχικά και άλλους πόρους είναι κοστοβόρα και απαιτεί μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Η Gazprom γνωρίζει πολύ καλά ότι έχει να ανταγωνιστεί τις άλλες ένοπλες ομάδες και τον τακτικό στρατό της Ρωσίας, στο εγχείρημά της να προσελκύσει νεοσύλλεκτους και να αποκτήσει εξοπλισμό – ακόμη και αν πληρώνει πολύ καλά σε δολάρια. Το διακύβευμα είναι μεγάλο: ο ιδιωτικός στρατός της Gazprom θα της επιτρέψει να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο εντός και εκτός Ρωσίας, επιδιώκοντας να διασφαλίσει τους ενεργειακούς της πόρους και τα έσοδα του Κρεμλίνου.
Συν τοις άλλος, ο ιδιωτικός στρατός θα παρέχει προστασία στον ίδιο τον Αλεξέι Μίλερ και στους οικονομικούς πόρους της Gazprom, ενώ θα λειτουργεί αποτρεπτικά και για τα σχέδια των αντιπάλων της εταιρείας και του CEO της. Εάν τα πράγματα πήγαιναν καλά στην Ουκρανία για τους Ρώσους, η Gazprom και ο Μίλερ δεν θα χρειάζονταν να προβούν σε τόσο δραστικές ενέργειες. Όποια και αν είναι η πραγματική αιτία πίσω από την ίδρυση του ιδιωτικού στρατού της Gazprom, η εξέλιξη αυτή είναι ενδεικτική της φθοράς που έχει υποστεί η Ρωσία από τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις.
Ήδη η εισβολή του Πούτιν αποδεικνύεται καταστροφική επιλογή. Ο Ρώσος πρόεδρος απειλεί με το πυρηνικό του οπλοστάσιο τη Δύση θέλοντας να επιβάλει μια ειρηνική διευθέτηση του Ουκρανικού με τους δικούς του όρους. Μια νίκη της Μόσχας θα ήταν πύρρειος: οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές είναι τεράστιες και οι οικονομικές συνέπειες, δυσμενείς. Τα καλύτερα μυαλά της Ρωσίας εγκαταλείπουν τη χώρα, το έλλειμμα έχει διολισθήσει σε επίπεδα Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, η αγορά της Ευρώπης έχει χαθεί οριστικά και η Ασία δεν μπορεί να την αναπληρώσει.
Ο νέος στρατός της Gazprom μπορεί να αποτελέσει σωσίβια λέμβο στην επερχόμενη τρικυμία. Είναι εξαιρετικά απίθανο, όμως, να διασφαλίσει και να περισώσει τα περιουσιακά στοιχεία του ενεργειακού κολοσσού.