Ερντογάν: Ο αδύναμος ισχυρός άνδρας της Τουρκίας

Οι δυτικοί ειδήμονες θαυμάζουν συχνά τους αυταρχικούς πολιτικούς που αποφασίζουν βολονταριστικά για την πορεία του λαού «τους». Στον κοινό νου, οι αυταρχικοί ηγέτες λογίζονται ως αποφασιστικοί και σίγουρα, ισχυροί. Η περίπτωση του Ερντογάν, με είκοσι χρόνια άσκησης της εξουσίας και με το θρήνο των πρόσφατων σεισμών να τον ακολουθεί, δείχνει το αντίθετο.

Το μελέτημα υπογράφεται από την Gonu Tol, Τουρκάλα πολιτικό επιστήμονα – διεθνολόγο, διευθύντρια ερευνών για τη Μέση Ανατολή, στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών. Το ακόλουθο φιλοξενείται στην επιθεώρηση διεθνοπολιτικών μελετών Foreign Policy και είναι ελεύθερα προσβάσιμο διαδικτυακά. Είναι συγγραφέας μιας προσεγμένης μονογραφίας για τον Τούρκο ηγέτη.

Η παλιά ιδέα ότι οι απολυταρχίες είναι καλύτερες από τις «ακραίες» δημοκρατίες στο να γίνονται τα πράγματα, βρήκε νέα ζωή κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού. Πολλοί δυτικοί σχολιαστές υποστήριξαν ότι, ενώ οι δημοκρατίες συζητούσαν επί μακρύ χρονικό διάστημα, οι απολυταρχίες έσπευδαν να απαντήσουν άμεσα και να κινητοποιούν τους πόρους τους με επιτυχία. Μερικές φορές αυτό μπορεί να είναι αλήθεια – αλλά μόνο εάν είστε στο σωστό είδος αυτοκρατορίας. Η Τουρκία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπως αποδείχθηκε, δεν είναι μία από αυτές.

Η απάντηση του Ερντογάν στον καταστροφικό σεισμό της χώρας στις 6 Φεβρουαρίου ήταν οδυνηρά αργή και ασυντόνιστη. Αλλά τα καθεστώτα στα οποία η εξουσία είναι συγκεντρωμένη υποτίθεται ότι είναι γρήγορα και οργανωμένα. Το μόνο που έπρεπε να κάνει ο Ερντογάν ήταν να σηκώσει το τηλέφωνο και να διατάξει τους διοικητές του να στείλουν τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό του ΝΑΤΟ στις πόλεις που επλήγησαν σοβαρά, να κινητοποιήσουν την κρατική γραφειοκρατία για να στείλουν την απαραίτητη βοήθεια και να αναπτύξουν ομάδες αντιμετώπισης έκτακτης ανάγκης. Δεν το έκανε. Λίγα λεπτά μετά τον σεισμό των 7,8 βαθμών που έπληξε 10 τουρκικές επαρχίες, στρατεύματα ήταν έτοιμα να παρέμβουν και να συμμετάσχουν στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης. Ωστόσο, τις κρίσιμες πρώτες πρωινές ώρες, η παραγγελία από την κορυφή δεν ήρθε ποτέ. Ούτε η Προεδρία Διαχείρισης Καταστροφών και Έκτακτης Ανάγκης της Τουρκίας (AFAD) έσπευσε να βοηθήσει τα θύματα. Γιατί;

Σε ένα λαμπρό βιβλίο, Timothy Frye μας λέει ότι οι ισχυροί άνδρες δεν είναι τόσο δυνατοί όσο πιστεύουμε όλοι. Το να είσαι αυταρχικός δεν είναι εύκολο κατόρθωμα. Οι αυταρχικοί ηγέτες, ιδιαίτερα σε προσωποκρατικές απολυταρχίες όπως η Τουρκία, αντιμετωπίζουν συμβιβασμούς. Κινητοποιούν την υποστήριξη υποσχόμενοι να ολοκληρώσουν τα πράγματα, αλλά τα πράγματα που πρέπει να κάνουν για να οικοδομήσουν τον κανόνα του ενός ατόμου καταλήγουν να υπονομεύουν την ικανότητά τους να εκπληρώσουν αυτήν την υπόσχεση. Ένα από τα πρώτα πράγματα που κάνουν οι ισχυροί όταν συγκεντρώνουν την εξουσία είναι η αποδυνάμωση των θεσμών. Αλλά οι αδύναμοι θεσμοί τους δυσκολεύουν να κυβερνήσουν, κάτι που τελικά υπονομεύει την κυριαρχία του ισχυρού άνδρα τους.

Ο Ερντογάν, στα 20 χρόνια στο πηδάλιο του, «κούφωσε» τους θεσμούς της χώρας και τοποθέτησε ανίκανους πιστούς σε βασικές θέσεις για να συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του. Αυτό έκανε τον Ερντογάν τον ισχυρότερο άνδρα στη χώρα, αλλά άφησε το κράτος να λειτουργήσει ελάχιστα. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα θεσμικής διάβρωσης είναι η καταστολή του τουρκικού στρατού από τον Ερντογάν, η οποία ξεπέρασε κατά πολύ τον νόμιμο στόχο του περιορισμού του ρόλου των στρατηγών στην πολιτική.