Γιατί οι οικονομικές κρίσεις κάνουν τους πλούσιους πλουσιότερους;

Η οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου βρίσκεται σε ζοφερή κατάσταση: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προβλέπει ότι η Βρετανία θα είναι η μόνη χώρα της G7 που θα εισέλθει σε ύφεση φέτος, ενώ η Τράπεζα της Αγγλίας προβλέπει ότι η παραγωγή δεν θα επιστρέψει στα προ του Covid επίπεδα μέχρι το 2026. Οι πραγματικοί μισθοί είναι σε απότομη πτώση έναντι του διψήφιου πληθωρισμού και το 99% των στεγαστικών δανείων αντιμετωπίζει ανατιμολόγηση σε υψηλότερο επίπεδο.

Από τότε που οι οικονομολόγοι άρχισαν να μελετούν τις διανεμητικές επιπτώσεις της Μεγάλης Ύφεσης στη δεκαετία του 1940, πιστεύεται ότι η ανισότητα και η οικονομική ανάπτυξη θα μπορούσαν να είναι «αντικυκλικές», που σημαίνει ότι η ανισότητα των κερδών αυξάνεται κατά τη διάρκεια υφέσεων και συμβάσεων σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης. Από την κρίση του 2008 έχουμε δει επίσης μια τεράστια αύξηση της ανισότητας του πλούτου, ενώ οι πραγματικοί μισθοί έχουν μείνει στάσιμοι.

Η διεύρυνση της ανισότητας στις αποδοχές πιστεύεται ότι προκαλείται από το γεγονός ότι σε μια ύφεση, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι, καθώς οι χαμηλόμισθοι εκτίθενται περισσότερο στην εργασιακή ανασφάλεια και είναι πιο πιθανό να παραμείνουν άνεργοι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, γεγονός που μειώνει τις αποδοχές των χαμηλότερων – εισοδηματικά μερών της οικονομίας.

Τα άτομα με λιγότερα χρήματα είναι επίσης πιο εκτεθειμένα στον πληθωρισμό, ειδικά εάν (όπως συμβαίνει σήμερα) οι αυξήσεις των τιμών είναι υψηλότερες μεταξύ των βασικών αγαθών όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα – στα οποία οι χαμηλότεροι δαπανούν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους.

Ταυτόχρονα, η κλασική απάντηση στον πληθωρισμό – υψηλότερα επιτόκια – κάνει τον δανεισμό πιο ακριβό για όποιον έχει χρέος. Όσο περισσότερο χρέος, τόσο υψηλότερο είναι το κόστος εξόφλησής του, πράγμα που σημαίνει ότι οι υψηλότεροι κερδισμένοι μπορεί να χτυπήσουν τα μεγαλύτερα στεγαστικά δάνειά τους, αλλά για τους πλουσιότερους ανθρώπους – αυτούς που δεν έχουν χρέος προς εξυπηρέτηση – τα υψηλότερα επιτόκια αποτελούν όφελος, επειδή προσφέρουν υψηλότερη απόδοση αποταμίευσης.

Τα υψηλότερα επιτόκια τείνουν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, γεγονός που θα μπορούσε να επηρεάσει τον πλούτο των πλουσίων, αλλά αυτό δημιουργεί επίσης την ευκαιρία να επιτύχουν ευκαιρίες σε μια προβληματική αγορά. Αυτό ισχύει ήδη στην αγορά κατοικίας του Ηνωμένου Βασιλείου, όπου το μέσο σπίτι είναι περισσότερο από 29.000 £ φθηνότερο εάν αγοραστεί με μετρητά και όχι με υποθήκη. Το ίδιο ισχύει και για τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων που μπορούν –αν έχουν τη ρευστότητα– να αγοράσουν εταιρείες πιο φθηνά. Μετά το κραχ της dotcom το 2001 και την κρίση του 2008, οι εταιρείες ιδιωτικών μετοχών που ειδικεύονται στις εξαγορές ήταν σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν την ύφεση από τον δείκτη S&P 500 των μεγάλων αμερικανικών εταιρειών.

Τα υψηλότερα επιτόκια μπορεί να ωφελήσουν το κορυφαίο κομμάτι σε μια ύφεση, αλλά η προσπάθεια να μην υπάρξει καθόλου ύφεση – «τυπώνοντας χρήματα» μέσω των κεντρικών τραπεζών που αγοράζουν κρατικά ομόλογα, γνωστή ως ποσοτική χαλάρωση (QE) – δημιουργεί επίσης ένα μπόνους για τους πλούσιους διογκώνοντας την αξία των περιουσιακών τους στοιχείων. Το 2012 οι ίδιοι οι οικονομολόγοι της Τράπεζας της Αγγλίας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μέσα σε τρία μόλις χρόνια το QE θα μπορούσε να έχει ωφελήσει το πλουσιότερο 10 τοις εκατό έως και 322.000 £ ανά νοικοκυριό. Έτσι, οι κεντρικοί τραπεζίτες μπορούν να κάνουν τα χρήματα περισσότερο ή λιγότερο ακριβά, αλλά με όποιον τρόπο και αν τραβήξουν το μοχλό, τείνει να ευνοεί τους πλούσιους.

Το επικαλυμμένο με διαμάντια κεράσι σε αυτό το βαθιά δυσάρεστο κέικ (σ.σ.: αγγλοσαξωνική έκφραση, παράφρασή της υπάρχει και στην ελληνική) είναι ότι οι πλούσιοι όχι μόνο γίνονται πλουσιότεροι σε ύφεση: με αυτόν τον τρόπο, στην πραγματικότητα κάνουν την ύφεση χειρότερη για όλους τους άλλους. Μια μελέτη του 2021 από ερευνητές της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών διαπίστωσε ότι σε όλο τον κόσμο, «οι οικονομικές πτώσεις σε χώρες όπου το εισόδημα είναι πιο συγκεντρωμένο στην κορυφή ακολουθούνται από σημαντικά μεγαλύτερες μειώσεις στην πραγματική κατά κεφαλήν κατανάλωση». Χωρίς πολιτική για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκαλείται από τις υφέσεις, γίνονται αυτοενισχύουσες, κάθε ύφεση πιο άνιση –και επομένως βαθύτερη– από την προηγούμενη.

Η μόνη απάντηση σε αυτό είναι η δημοσιονομική πολιτική –παροχές, φορολογία και δαπάνες– να αναγνωρίσει πώς η ύφεση αναδιανέμει τα χρήματα και να ενεργήσει για την εξισορρόπησή τους. Διότι κάποια στιγμή, ακόμη και οι πλούσιοι παρατηρούν ότι όλοι πληρώνουμε το τίμημα μιας οικονομίας που γέρνει ανελέητα προς την κατεύθυνσή τους.