Η συμμαχία Κίνας – Ρωσίας είναι ήδη εδώ

Του Hal Brands

Θα σχηματίσουν συμμαχία η Κίνα και η Ρωσία; Το ερώτημα τίθεται κάθε φορά που ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ συναντώνται, όπως έκαναν στη Μόσχα την περασμένη εβδομάδα – και γενικά χάνεται έτσι η ουσία. Υπό οποιοδήποτε λογικό ιστορικό πρότυπο, η Ρωσία και η Κίνα έχουν ήδη συνάψει μια συμμαχία αφιερωμένη στον μετασχηματισμό της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής – ακόμη κι αν οι Αμερικανοί, τυφλωμένοι από τη δική τους εμπειρία, δεν τη βλέπουν ακόμη ως τέτοια.

Οι συμμαχίες είναι τόσο παλιές όσο και η διεθνής πολιτική. Τον 5ο αιώνα π.Χ., η Αθήνα είχε συνωθήσει τις ελληνικές πόλεις-κράτη στη Συμμαχία της Δήλου. Τον 19ο αιώνα, ο Ότο φον Μπίσμαρκ σφυρηλάτησε αλληλεπικαλυπτόμενους, μερικές φορές μυστικούς δεσμούς με γειτονικές δυνάμεις, προκειμένου να διαφυλάξει τη θέση της Γερμανίας στην Κεντρική Ευρώπη. Από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και εξής, οι ΗΠΑ έχουν εδραιώσει ένα παγκόσμιο δίκτυο συμμαχιών προκειμένου να αποτρέπουν την επιθετικότητα και να διατηρούν την ειρήνη.

Αυτές οι συμμαχίες των ΗΠΑ εδραιώνονται μέσω επίσημων συνθηκών και δημόσιων διαβεβαιώσεων δέσμευσης. Είναι βαθιά θεσμοθετημένες και διαθέτουν υψηλούς βαθμούς στρατιωτικής διαλειτουργικότητας. Ενδυναμώνουν, αλλά και ταυτόχρονα περιορίζουν τα ασθενέστερα μέλη τους: η Αμερική προστατεύει χώρες όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία, ώστε να μην αισθάνονται απαραίτητο να αναπτύξουν δικές τους αποσταθεροποιητικές ικανότητες, όπως τα πυρηνικά όπλα.

Δημόσιες και μυστικές συμμαχίες

Οι συμμαχίες των ΗΠΑ πήραν αυτή τη μορφή επειδή εμφανίστηκαν σε μοναδικές ιστορικές συνθήκες, κατά τη διάρκεια ενός Ψυχρού Πολέμου στον οποίο οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να καταπνίξουν την επιθετικότητα από πλευράς της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ ταυτόχρονα κατέπνιγαν τις μακροχρόνιες εντάσεις εντός του δυτικού κόσμου. Επίσης, τα μέλη τους ήταν κυρίως δημοκρατίες, οι οποίες έκαναν τις δεσμεύσεις τους δημόσια. Πουθενά ωστόσο δεν είναι γραμμένο ότι οι συμμαχίες πρέπει να φαίνονται ακριβώς έτσι σύμφωνα με το Bloomberg.

Οι συμμαχίες μπορεί να είναι μυστικές ή φανερές, επίσημες ή ανεπίσημες, φιλόδοξες ή μέτριες ως προς το εύρος και τους στόχους τους. Μια συμμαχία είναι απλώς ένας συνδυασμός κρατών τα οποία συνεργάζονται για την επιδίωξη κοινών συμφερόντων. Υπό αυτή την οπτική, ο Σι και ο Πούτιν έχουν συνάψει μια συμμαχία η οποία γίνεται ολοένα και πιο στενή κάθε χρόνο.

Οι στόχοι εδώ είναι τολμηροί, ακόμη και επικού χαρακτήρα: η Μόσχα και το Πεκίνο επιδιώκουν να ανατρέψουν την ισχύ και τις συμμαχίες των ΗΠΑ, ώστε να μπορέσουν να δημιουργήσουν εκτεταμένες σφαίρες επιρροής και να δημιουργήσουν έναν πολυπολικό κόσμο. Στοχεύουν επίσης να μειώσουν την εμβέλεια των δημοκρατικών αξιών, έτσι ώστε οι αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης να είναι ασφαλείς, ακόμη και κυρίαρχες ανά τον κόσμο.

Δεν υπάρχει κανένα μυστικό σχετικά με αυτό: η σινορωσική κοινή δήλωση του Φεβρουαρίου 2022 αρθρώνει τη γεωπολιτική και ιδεολογική βάση της σχέσης. Όσον αφορά τη μορφή της συνεργασίας, υπάρχουν πολλά τα οποία μένει να βρεθούν.

Ξεκινήστε με εκείνο το οποίο δεν κάνουν ο Σι και ο Πούτιν: το να έρχονται σε αντιπαράθεση. Η μακρά ιστορία της σινο-ρωσικής εχθρότητας έχει παραμεριστεί, προς το παρόν, έτσι ώστε οι δύο χώρες να μπορούν να πολεμήσουν έχοντας η μία την “πλάτη” της άλλης ενάντια στη φιλελεύθερη διεθνή τάξη πραγμάτων. Ο Πούτιν μπορεί να συνεχίζει να πολεμά στην Ουκρανία γιατί μπορεί να αφήνει τη ρωσική Άπω Ανατολή πρακτικά ανυπεράσπιστη. Η Κίνα θα ωφεληθεί επίσης από την ύπαρξη ασφαλών συνόρων με τη Ρωσία σε οποιαδήποτε μελλοντική σύγκρουση με την Ουάσιγκτον.

Η έλλειψη οποιασδήποτε επιθετικότητας μεταξύ Ρωσίας και Κίνας διευκολύνει την επιθετικότητα κατά των αντίστοιχων εχθρών τους. Και, όσο περισσότερο κάθε δύναμη διαταράσσει την ισορροπία της Ανατολικής Ευρώπης ή του Δυτικού Ειρηνικού, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για τις ΗΠΑ να απαντούν αποφασιστικά σε οποιοδήποτε από τα δύο σημεία.

Λείπει μόνο το όνομα

Το Πεκίνο και η Μόσχα ενισχύουν ο ένας τον άλλον και άμεσα. Η στρατιωτική συνεργασία – είτε ασκήσεις σε γεωπολιτικά “θερμά” σημεία, είτε πωλήσεις όπλων είτε ανταλλαγή ευαίσθητης αμυντικής τεχνολογίας – έχει αυξηθεί πέρα από κάθε προηγούμενη προσδοκία των περισσότερων δυτικών παρατηρητών. Ο Πούτιν και ο Σι προωθούν ένα κοινό όραμα φιλικής προς τα αυταρχικά καθεστώτα διακυβέρνησης του Διαδικτύου. Οι διπλωμάτες τους συνεργάζονται προκειμένου να κάμψουν τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο κόσμος τα ανθρώπινα δικαιώματα και να αποδυναμώσουν κάθε προοπτική να πιεστούν κατασταλτικές κυβερνήσεις για την παραβίασή τους. Στην Κεντρική Ασία, την κοινή τους αυλή, ένας συνδυασμός ρωσικών όπλων και κινεζικών χρημάτων έχει βοηθήσει στην εξασφάλιση της αυταρχικής κυριαρχίας.

Ονομάστε το μια συμμαχία ή, όπως προτιμούν ο Σι και ο Πούτιν, μια “στρατηγική συνεργασία χωρίς όρια” και “χωρίς απαγορευμένες περιοχές”: η ρητορική είναι λιγότερο σημαντική από τις πραγματικότητες τις οποίες δημιουργεί η σινο-ρωσική σύγκλιση.

Βραχυπρόθεσμα, ο πόλεμος στην Ουκρανία θα ωθήσει τη Ρωσία και την Κίνα ακόμη πιο κοντά. Η οικονομική και τεχνολογική ολοκλήρωσή τους αυξάνεται, λόγω της απομόνωσης της Ρωσίας από τη Δύση. Το Πεκίνο και η Μόσχα αυξάνουν το εμπόριο σε γιουάν προκειμένου να μειώσουν την ευπάθειά τους στην κυριαρχία του δολαρίου και στις ξένες κυρώσεις.

Η Κίνα, η οποία δεν είναι ενθουσιασμένη με την τρομακτικά ωμή επιθετικότητα του Πούτιν, αλλά και δεν θέλει να τον δει να χάνει, θα μπορούσε επίσης να παράσχει πυρομαχικά πυροβολικού ή άλλη θανατηφόρα βοήθεια στις ρωσικές δυνάμεις – ίσως με αντάλλαγμα την ευαίσθητη τεχνολογία μείωσης θορύβου υποβρυχίων, προηγμένες αεροπορικές άμυνες ή δεσμεύσεις υποστήριξης εάν το Πεκίνο καταλήξει κάποια ημέρα να πολεμήσει με την Αμερική για την Ταϊβάν.

Το Πεκίνο δεν έχει προχωρήσει ακόμη τόσο μακριά, επειδή η όρεξη του Σι για ανοικτή αντιπαράθεση με τη Δύση είναι ακόμη πιο αδύναμη από εκείνη του Πούτιν. Και, όπως σε κάθε συμμαχία μεταξύ αρπακτικών, οι τριβές είναι αναπόφευκτες.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία αναγκάζει τη Ρωσία σε μια βαθύτερη εξάρτηση από την Κίνα, την οποία ο Πούτιν βρίσκει ανεκτή, κάτι ωστόσο το οποίο μπορεί να μην ισχύει για άλλους Ρώσους εθνικιστές. Όσο περισσότερο πετυχαίνει αυτή η συμμαχία, κατά ειρωνικό τρόπο, τόσο πιο δύσκολο μπορεί να είναι να διατηρηθεί: ένας κόσμος στον οποίο η ισχύς των ΗΠΑ θα έχει αποδυναμωθεί γύρω από την περιφέρεια της Ευρασίας είναι ένας κόσμος στον οποίο οι παρατεταμένες εντάσεις μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, των δύο επεκτατικών δυνάμεων στον πυρήνα της, μπορεί να γίνουν μεγαλύτερες και πιο ορατές.

Προς το παρόν, ωστόσο, οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν μια συμμαχία στα πάντα πλην της επίσημης διακήρυξής της μεταξύ των δύο βασικών ανταγωνιστών τους – μια σοβαρή γεωπολιτική πρόκληση, όπως κι αν την ονομάσει κανείς.