Πόσο άδολη είναι η απλή αναλογική;

Με αφορμή την τρέχουσα προεκλογική συζήτηση αναφορικά με το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής, ο ιστότοπος Liberal δημοσιεύει την μετάφραση ενός άρθρου του Karl Popper, το οποίο έχει αρχίσει να γίνεται «κλασικό» στην πολιτική θεωρία και ανάλυση και το οποίο χαίρει της επιμέλειας και της παρουσίασης του Περικλή Κωνσταντινίδη.

Ο Popper έγινε ευρύτερα γνωστός από τη μελέτη «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της», ένα σπουδαίο έργο στην σύγχρονη κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία. Ωστόσο, αυτός ο αρχικά μαρξιστής διανοητής ενδιαφέρεται και (αν όχι κυρίως) για ζητήματα επιστημολογίας των κοινωνικών επιστημών, καθώς και για θέματα πολιτικής ανάλυσης που θέτει η ίδια η πολιτική επικαιρότητα.

Στο άρθρο του 1988 στον Economist, το οποίο είναι ελεύθερα διαθέσιμο διαδικτυακά, ο Popper καταθέτει τις σκέψεις του για την πορεία της δημοκρατικής πολιτείας και επιμένει ιδιαίτερα στο ζήτημα της «απλής και άδολης αναλογικής», στην οποία ασκεί μια καταλυτική κριτική. Ορθότερα: ασκεί τρεις επάλληλες κριτικές, ως προς την συγκρότηση πολιτικών κομμάτων, την ακυβερνησία και την υπονόμευση της περιοδικής και ομαλής απαλλαγής από κακές κυβερνήσεις.

Αντί του «Ποιός πρέπει να κυβερνά;», λέει, είναι καλύτερα να απαντήσουμε στο ερώτημα: «Πως πρέπει να οργανώσουμε την πολιτεία έτσι ώστε να μπορούμε να απαλλαχτούμε από κακούς κυβερνήτες ειρηνικά και αναίμακτα;».

Αυτό, λέει ο Popper, είναι ένα πρακτικό, σχεδόν τεχνικό, ζήτημα, το οποίο παρακάμπτει τις ατέρμονες θεωρητικές/ιδεολογικές αναζητήσεις που δεν έχουν αρχή και τέλος. Όλες οι σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν οργανωθεί με βάση αυτή την αρχή: την ειρηνική εναλλαγή στην εξουσία με βάση την αρχή της πλειοψηφίας.

Το εκλογικό σύστημα της αναλογικής έχει καταστρεπτικές συνέπειες για την κοινωνία και την πολιτεία.

Κατ΄ αρχήν, η αναλογική προκαλεί τη δημιουργία κομμάτων, εκ του μη όντος. Οι ψηφοφόροι καλούνται στην πραγματικότητα να ψηφίσουν κόμματα και όχι αντιπροσώπους. Οι σταυροί προτίμησης αφορούν σε υποψήφιους που επέλεξαν οι ηγεσίες των κομμάτων, που, λόγω αυτού, οφείλουν πίστη και συμμόρφωση στις ηγεσίες των κομμάτων και όχι στους ψηφοφόρους. Οι κατ’ όνομα μόνο «αντιπρόσωποι του έθνους» είναι στη Βουλή για να εξυπηρετούν τη στρατηγική των κομμάτων και όχι να προωθούν τα συμφέροντα των εκλογικών περιφερειών τους – εκτός ελάχιστων, ακραίων εξαιρέσεων.

Το σύστημα όπου οι «αντιπρόσωποι του λαού», δηλ. οι βουλευτές, δεν εκπροσωπούν, παρά μόνο κατ’ όνομα, τα συμφέροντα, τις επιδιώξεις και τα προβλήματα της εκλογικής βάσης που τους εκλέγει στο εθνικό κοινοβούλιο, και δρουν κομματικά και «εθνικά», είναι ένα πολιτικό σύστημα που δε μπορεί να λέγεται αντιπροσωπευτική δημοκρατία και είναι καταδικασμένο, σε σύντομο χρονικό διάστημα, να μπει σε κρίση ή να καταρρεύσει. Γιατί όταν τα προβλήματα των εκλογέων δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και η εθνική νομοθεσία δε λαμβάνει υπ’ όψη τις όποιες τοπικές ιδιομορφίες ή/και ανάγκες, συσσωρεύεται δυσαρέσκεια και ο λαός αρχίζει να πιστεύει ότι το πολιτικό σύστημα στην πραγματικότητα δεν τον εκπροσωπεί αφού δεν αντιμετωπίζει τα προβλήματα του.

Η απλή αναλογική, που ευνοεί την κομματοκρατία, γράφει ο Popper, αφαιρεί από τους βουλευτές την προσωπική ευθύνη που πρέπει να αισθάνονται έναντι της εκλογικής βάσης τους: η καριέρα τους εξαρτάται από την κομματική ιδιότητα τους και στο κόμμα είναι που οφείλουν την αφοσίωση και υποταγή τους. Ποιός μπορεί να κατηγορήσει ένα βουλευτή που εξελέγη υπό τη σημαία ενός κόμματος με εκλογικό σύστημα αναλογικής ότι δεν πράττει κατά συνείδηση και ότι υποτάσσει την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη βούληση του στις προσταγές του κάθε κομματικού βαρόνου και αρχηγίσκου; Αφού αυτή ακριβώς είναι η ιδέα αυτού του συστήματος;

Η άμεση συνέπεια της υιοθέτησης της απλής αναλογικής, κατά τον Popper, είναι η εμφάνιση πολλών κομμάτων. Και γιατί όχι, θα πει κάποιος; Όσο πιο πολλά κόμματα, τόσο πιο πολλές απόψεις στον δημόσιο λόγο. Ζήτω η πολυφωνία.

Περιορίστε τον ενθουσιασμό σας, λέει ο Popper. Η ύπαρξη πολλών κομμάτων σημαίνει πολυκομματικές κυβερνήσεις. Και οι πολυκομματικές κυβερνήσεις είναι συνταγή ακυβερνησίας και περαιτέρω διάχυσης και αποφυγής της πολιτικής ευθύνης διακυβέρνησης εκ μέρους των κομμάτων.

Η απλή αναλογική στηρίζεται στη ιδέα ότι η πολιτική ισχύς ενός κόμματος πρέπει να είναι ανάλογη της εκλογικής του απήχησης. Στην πράξη, η απλή αναλογική δίνει δυσανάλογη επιρροή σε μικρά, περιθωριακά κόμματα και καταδικάζει κόμματα με ευρεία απήχηση στις ορέξεις και τις στρατηγικές περιθωριακών συλλογικοτήτων, αφού χωρίς συνασπισμούς με μικρά κόμματα δεν μπορούν να κυβερνήσουν τα μεγαλύτερα κόμματα.

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι η απλή αναλογική υποσκάπτει την ιδέα της ομαλής απαλλαγής από κακές κυβερνήσεις. Ο λόγος είναι απλός: οι ψηφοφόροι γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι κανένα κόμμα δε θα έχει την πλειοψηφία που απαιτείται για να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, με αποτέλεσμα η ψήφος τους να μην είναι ποτέ απορριπτική και καταδικαστική για τα κόμματα που αποτέλεσαν την τελευταία πολυκομματική κυβέρνηση συνασπισμού.

Η λύση έγκειται, σύμφωνα με τον Popper, στον δικομματισμό και εξηγείται για ποιους λόγους.

Καταλήγοντας, ο Popper λέει ότι ο δικομματισμός και οι μονοκομματικές κυβερνήσεις είναι η καλύτερη εγγύηση μιας υγιούς δημοκρατίας που αντικατοπτρίζει τα συμφέροντα του εκλογικού σώματος και διαρκώς βελτιώνει την κατάσταση των πολιτών της χώρας. Ο λόγος είναι γιατί ο δικομματισμός εγγυάται την εναλλαγή ισχυρών κυβερνήσεων που είναι ακριβώς και απολύτως υπόλογες στον λαό και δεν υπάρχει περίπτωση να παρερμηνευθεί η εκλογική αποτυχία τους. Επιπλέον, μόνο σε ένα τέτοιο σύστημα η διαρκής εκλογική αποτυχία μπορεί να οδηγήσει σε θεμελιώδη αναθεώρηση της ιδεολογίας και της πολιτικής πρότασης ενός κόμματος εξουσίας προς την εκλογική βάση. Αυτή είναι η πηγή της πολιτικής ανανέωσης σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία.