Carnegie Europe: Το (σχεδόν ανύπαρκτο) όραμα της Πολωνίας για την Ευρώπη

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 επέφερε μια μετατόπιση δυνάμεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), μεταφέροντας αναμφισβήτητα το κέντρο βάρους προς την Κεντρική Ευρώπη και τη Βαλτική. Πριν από τον πόλεμο, η Πολωνία, μαζί με άλλες χώρες της περιοχής, προειδοποιούσε διαρκώς για τη ρωσική απειλή. Αυτές οι προειδοποιήσεις έπεσαν στο κενό όσο αφορά τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Από τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους, η Πολωνία έχει ανοίξει τις πόρτες της σε εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες και μετανάστες που φεύγουν από τον πόλεμο. Είναι επίσης στην πρώτη γραμμή των χωρών που στέλνουν στρατιωτική και ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία. Στην Πολωνία “δόθηκε η ευκαιρία να έχει σημασία ως προς την Ευρώπη” και αποτελεί βασικό στοιχείο αυτής της αλλαγής εξουσίας.

Ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι. Ωστόσο, η ΕΕ έχει δημιουργήσει προβλήματα από τότε που η συντηρητική – εθνικιστική κυβέρνηση με επικεφαλής το Κόμμα Νόμος και τη Δικαιοσύνη (PiS) νίκησε τους φιλελεύθερους υπό την ηγεσία της Πλατφόρμας Πολιτών (PO) το 2015.

Το κυβερνών κόμμα υπονομεύει επίμονα το κράτος δικαίου και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Ωστόσο, η Πολωνία θεωρεί τον εαυτό της περιφερειακό ηγέτη και, όπως τόνισε πρόσφατα ο Πολωνός πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι στην ομιλία του στη Χαϊδελβέργη, θέλει να ακούγεται όταν πρόκειται για το μέλλον της Ευρώπης.

Αλλά υπάρχει κάτι για να ακουστεί;

Ο Μοραβιέτσκι ξεκίνησε την ομιλία του ανακοινώνοντας ότι θα παρουσιάσει το όραμά του για την Ευρώπη, το οποίο αξίζει να ξετυλιχτεί.

Ο πρωθυπουργός έθεσε τρία βασικά σημεία.

Πρώτον, τόνισε ότι οι χώρες – κράτη είναι το μέλλον της Ευρώπης. Όλα τα άλλα είναι “παραπλανητικά ή ουτοπικά” και στερούνται δημοκρατικής εντολής. Η ΕΕ, υποστήριξε, έχει φτάσει στα όρια της υπερεθνικής διακυβέρνησης. Αντίθετα, μια Ευρώπη ισχυρών εθνικών κρατών είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός.

Ως παράδειγμα, ανέφερε την πανδημία COVID-19. Σύμφωνα με τον ίδιο, κατέδειξε ότι οι αποτελεσματικές χώρες – κράτη είναι οι πιο ικανοί παράγοντες να προστατεύσουν τους πολίτες τους – αν και η ίδια η Πολωνία αποτελεί υπόδειγμα στην αντιμετώπιση της πανδημίας.

Δεύτερον, συζήτησε σχετικά με τη μελλοντική διεύρυνση της ΕΕ. Η Πολωνία υποστηρίζει τη διεύρυνση, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας, της Γεωργίας, της Μολδαβίας και των Δυτικών Βαλκανίων. Αλλά δεν πιστεύει ότι η ΕΕ πρέπει πρώτα να μεταρρυθμιστεί. Για τον Μοραβιέτσκι, αυτό θα ισοδυναμούσε με μια καμουφλαρισμένη πρόταση μετατροπής σε ομοσπονδία. Για αυτόν, κάτω από τη σημαία της “ομοσπονδίας” βρίσκεται μια “επιβληθείσα από πάνω προς τα κάτω συγκέντρωση της λήψης αποφάσεων”. Εάν οι ελίτ της ΕΕ επιμείνουν στο όραμά τους για ένα συγκεντρωτικό υπερκράτος, θα έρθουν αντιμέτωπες με εξέγερση από περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες: “Όσο περισσότερο επιμένουν, τόσο πιο σκληρή θα είναι αυτή η εξέγερση. Δεν θέλω πόλωση, διχασμό, εσωτερικές διαμάχες και χάος. Θέλω μια ισχυρή και ανταγωνιστική Ευρώπη”, είπε ο Μοραβιέτσκι.

Τρίτον, ο Πολωνός πρωθυπουργός ζήτησε από την ΕΕ να μειώσει εν μέρει τις αρμοδιότητές της για να καταστήσει αποτελεσματική μια διευρυμένη ένωση. Ο Μοραβιέτσκι υποστήριξε ότι η ΕΕ πρέπει να επικεντρωθεί σε τομείς στους οποίους η Συνθήκη της Ρώμης της έχει δώσει αρμοδιότητες και διαφορετικά να ακολουθεί την αρχή της επικουρικότητας. Προειδοποίησε για “μια πανευρωπαϊκή κοσμοπολίτικη ελίτ με τεράστια δύναμη, αλλά χωρίς εκλογική εντολή” που θέλει να δημιουργήσει ένα “υπερκράτος” και να το κυβερνήσει.

Όσον αφορά το Κράτος Δικαίου, ο Μοραβιέτσκι χαρακτήρισε τη σύγκρουση μεταξύ Βρυξελλών και Βαρσοβίας ως “διάκριση (…) λόγω της παντελούς έλλειψης κατανόησης των μεταρρυθμίσεων που έπρεπε να κάνει μια χώρα που αναδύθηκε από τον μετακομμουνισμό”. Αυτά περιλαμβάνουν την καταπολέμηση της ολιγαρχίας, την κυριαρχία των κλειστών επαγγελματικών εταιρειών, τη φτώχεια και τη διαφθορά. Σύμφωνα με τα λόγια του, η διαμάχη για το κράτος δικαίου είναι μια διαμάχη μεταξύ της “κυριαρχίας των κρατών και της κυριαρχίας των θεσμών. [Είναι] μεταξύ της δημοκρατικής εξουσίας σε επίπεδο βάσης και της επιβολής της εξουσίας από πάνω προς τα κάτω από μια στενή ελίτ”.

Παρά αυτές τις επικρίσεις προς την ΕΕ, ο Μοραβιέτσκι δεν προσέφερε ένα όραμα που θα συνέβαλε σε μια συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης. Το να προτείνουμε ότι η επαναφορά του στόχου της ολοκλήρωσης στην ΕΕ είναι η λύση στις τρέχουσες γεωπολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις είναι αφελές, ιδίως χωρίς να προσδιορίζονται οι τομείς στους οποίους θα πρέπει να ανατραπεί η ολοκλήρωση της ΕΕ και πώς.

Αυτό που μάθαμε από την ομιλία του Μοραβιέτσκι είναι, ουσιαστικά, ότι η πολωνική κυβέρνηση αντιτίθεται στην εμβάθυνση της ολοκλήρωσης. Αυτό έρχεται σε σύγκρουση με τα οράματα που παρουσιάζονται από τους δυτικούς ομολόγους του που πιστεύουν ότι μόνο η ισχυρότερη ολοκλήρωση και η αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων είναι ο δρόμος προς τα εμπρός.

Την ίδια στιγμή, η Πολωνία και η άποψή της για την ΕΕ δεν μπορούν να αγνοηθούν από τις ευρωπαϊκές ελίτ. Η ιδέα του Μοραβιέτσκι για την Ευρώπη των ισχυρών εθνικών κρατών χωρίς την “τεχνοκρατική ουτοπία” της υπερεθνικής διακυβέρνησης είναι αρκετά αντιπροσωπευτική για πολλά άλλα συντηρητικά, δεξιά κόμματα σε όλη την Ευρώπη.

Η Πολωνία βρίσκεται επίσης σε πορεία να καταστεί ευρωπαϊκή στρατιωτική υπερδύναμη. Η αυξανόμενη δυναμική της ως βασικός πάροχος ασφάλειας και ο πιο σημαντικός σύμμαχος των ΗΠΑ στην Ευρώπη έχει επιπτώσεις. Η οικοδόμηση μιας ισχυρής άμυνας της ΕΕ χωρίς την Πολωνία ή η προώθηση της ιδέας του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ δεν μπορεί να συμβεί χωρίς τη Βαρσοβία.

Αυτός είναι ο λόγος που η προστασία της Βαρσοβίας είναι αδιέξοδο. Ο καλύτερος τρόπος για να γεφυρωθούν οι αντικρουόμενες προοπτικές του μέλλοντος της Ευρώπης φαίνεται να είναι η συμμετοχή σε διάλογο με τις πολωνικές ελίτ και την κοινωνία σε κάθε δυνατό επίπεδο.

Οι ευρωπαϊκές ελίτ θα πρέπει να βρουν έναν τρόπο να συμμετάσχουν στη μάχη για το κράτος δικαίου – όπου μια ισχυρή στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι απολύτως απαραίτητη – ενώ εξακολουθεί να ακούει τους φοβους της Πολωνίας – και άλλων συντηρητικών, δεξιών ευρωπαϊκών κομμάτων – σχετικά με φεντεραλιστικές ιδέες. Εξάλλου, η Ευρώπη βασιζόταν πάντα στην έννοια του συμβιβασμού.