Νέες εντάσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν σε μια ιστορικά φορτισμένη μέρα

Στο Γερεβάν, πρωτεύουσα της Δημοκρατίας της Αρμενίας, περίπου 10.000 άνθρωποι διαδήλωσαν με πυρσούς το βράδυ της Κυριακής στη μνήμη των περίπου 1,5 εκατ. θυμάτων της μεγάλης σφαγής του 1915. Ορισμένοι διαδηλωτές μάλιστα έκαψαν σημαίες της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν, γεγονός που προκάλεσε άμεση διαμαρτυρία του αζερικού Υπουργείου Εξωτερικών.

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, τα βλέμματα στρέφονταν στον Διάδρομο του Λατσίν, όπου οι αζερικές αρχές εγκατέστησαν σημείο ελέγχου, για να παρεμποδίσουν, όπως υποστηρίζουν, τη μεταφορά όπλων στον θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ (άλλως την αυτοανακηρυχθείσα “Δημοκρατία του Αρτσάχ”). Είχε προηγηθεί καταγγελία ότι Αζέρος ελεύθερος σκοπευτής φόνευσε στρατιώτη της Αρμενίας, ονόματι Αρτιόμ Πογκοσιάν, στην μεθόριο ανατολικά της λίμνης Σεβάν.

Ο Διάδρομος του Λατσίν αποτελεί μετά τον πόλεμο του 2020, τη μοναδική οδό η οποία συνδέει την Αρμενία με το εναπομείναν υπό τον έλεγχο των Αρμενίων αυτονομιστών τμήμα του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Μολονότι η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν επί του θύλακα, το μελλοντικό καθεστώς της περιοχής παραμένει υπο συζήτηση, στον βαθμό που τυχόν επιστροφή της στην αζερική δικαιοδοσία δίχως εγγυήσεις ενέχει τον κίνδυνο της εθνοκάθαρσης των Αρμενίων κατοίκων της.

Σε κάθε περίπτωση, η (εύθραυστη) συμφωνία εκεχειρίας του 2020, για την οποία μεσολάβησε η Ρωσία, προβλέπει ότι η κυκλοφορία στον Διάδρομο του Λατσίν ελέγχεται από την ρωσική ειρηνευτική δύναμη που αναπτύχθηκε στην περιοχή. Ωστόσο, η αζερική πλευρά έχει ήδη κατά το πρόσφατο παρελθόν υποβάλει το Ναγκόρνο Καραμπάχ σε αποκλεισμό, υπό το πρόσχημα “περιβαλλοντικών διαδηλώσεων”.

Για την εγκατάσταση φυλακίου στην γέφυρα Χακάρι, η αζερική πλευρά υποστηρίζει ότι έδρασε σε συνεννόηση με τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις και το τουρκο-ρωσικό κέντρο επιτήρησης, υπερασπιζόμενη σε κάθε περίπτωση κυριαρχικά της δικαιώματα. Πάντως, ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Vedant Patel έκανε λόγο για κίνηση που “υπονομεύει τις προσπάθειες οικοδόμησης εμπιστοσύνης στην ειρηνευτική διαδικασία”, ενώ το γαλλικό Υπουργείο Εξωτερικών ζήτησε να υπάρξει συμμόρφωση προς την απόφαση που έλαβε στις 22 Φεβρουαρίου το Διεθνές Δικαστήριο, δίνοντας εντολή στο Μπακού να εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία στον διάδρομο Λατσίν.

Το αρμενικό Υπουργείο Εξωτερικών, από την πλευρά του, απηύθυνε έκκληση στη Ρωσία να εργασθεί για την άρση του αποκλεισμού του διαδρόμου. Υπενθυμίζεται έτσι η ακροβατική στάση του Γερεβάν, όπου η φιλοδυτική κυβέρνηση Πασινιάν από τη μια στηρίζεται στη ρωσική στρατιωτική παρουσία για την αποφυγή των χειρότερων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και από την άλλη καλωσορίζει τις προσπάθειες της Ε.Ε. και των ΗΠΑ να μεσολαβήσουν διπλωματικά, παρεμβαλλόμενες στη μετασοβιετική “πίσω αυλή” μιας Ρωσίας ήδη αρκούντως απορροφημένης από την ουκρανική περιπέτειά της. Το δε γεγονός ότι η Μόσχα εμφανίζεται να κρατά ίσες αποστάσεις έναντι όλων των εμπλεκομένων, ενισχύει την πικρία του Πασινιάν, που βλέπει την συμμετοχή της χώρας του στον υπό ρωσικό ηγεσία Οργανισμό Συλλογικής Ασφάλειας να μην έχει πρακτικό αντίκρισμα.

Τουρκία και Ισραήλ Όλα αυτά θα ήταν ήδη αρκούντως περίπλοκα, αν δεν περιέπλεκε περαιτέρω η στενή σχέση του καθεστώτος του Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία και το Ισραήλ, των οποίων η εξοπλιστική βοήθεια υπήρξε καταλυτική για την αζερική νίκη στον πόλεμο του 2020. Για την Άγκυρα, το Αζερμπαϊτζάν δεν αποτελεί απλώς ένα “αδελφό έθνος”, αλλά και το κλειδί για την πρόσβαση στην Κασπία και εκείθεν στην Κεντρική Ασία, σε υλοποίηση παντουρανικών οραμάτων, τα οποία η Δύση καλωσορίζει ως “πλαγιοκόπηση” Ρωσίας και Κίνας. Με αυτή την έννοια, η άσκηση πιέσεων στην Αρμενία αποβλέπει πρωτίστως στην απόσπαση παραχωρήσεων που θα επιτρέπουν την απευθείας οδική σύνδεση της Τουρκίας με το Αζερμπαϊτζάν δια του θύλακα του Ναχτσεβάν.

Για το Ισραήλ, πάλι, το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί ιδεώδη “βατήρα” για ενδεχόμενη ανάληψη στρατιωτικών ενεργειών απέναντι στον κύριο ανταγωνιστή του εβραϊκού κράτους, δηλ. το Ιράν. Με τη σειρά της, η Ισλαμική Δημοκρατία διαμηνύει (και με τη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων κοντά στα αζερικά σύνορα) ότι στηρίζει την Αρμενία και δεν θα ανεχθεί αλλαγές συνόρων στον νότιο Καύκασο.

Οι δύο αυτές πηγές στήριξης (σε συνδυασμό με την αυξημένη σημασία του Αζερμπαϊτζάν για την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης) προσδίδουν υπέρμετρη αυτοπεποίθηση στον ισχυρό άνδρα του Μπακού, Ιλχάμ Αλίγιεφ – εξ ου και οι κινήσεις του στον Διάδρομο του Λατσίν.

Ακόμη περισσότερο, ο Αλίγιεφ έχει τους τελευταίους μήνες υιοθετήσει μια στάση ραγδαίας επιδείνωσης των σχέσεων με το Ιράν, με αλυτρωτικά στοιχεία, καθώς η αζερική μειονότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας ξεπερνά αριθμητικά τον πληθυσμό του ίδιου του Αζερμπαϊτζάν. Η πιθανότητα επιδείνωσης της κατάστασης μέχρι τη μεγάλης κλίμακας στρατιωτική σύγκρουση (που θα ανέτρεπε τις πρόσφατες κινήσεις σταθεροποίησης της Μέσης Ανατολής με κινεζική μεσολάβηση και θα πίεζε περαιτέρω και την Ρωσία) δεν αποτελεί σενάριο φαντασίας.