Τα πυρηνικά του Ερντογάν και τα «κρεμμύδια» της αντιπολίτευσης θα κρίνουν το αποτέλεσμα

O Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρισκόταν στο ενδιάμεσο μίας τυπικής τηλεοπτικής συνέντευξης στις 25 Απριλίου, όταν οι κάμερες γύρισαν στους δημοσιογράφους και κάποια φωνή στο παρασκήνιο αναφώνησε «Ω, Θεέ μου». Είκοσι λεπτά από την παύση της ζωντανής αναμετάδοσης, ο Τούρκος Πρόεδρος, με φανερή την εξάντληση στο πρόσωπό του, ζήτησε συγγνώμη από τους Τούρκους πολίτες και ανακοίνωσε πως υποφέρει από στομαχική διαταραχή.

Κατά τη διάρκεια της πιο κρίσιμης εκλογικής αναμέτρησης στη χώρα εδώ και μία γενιά, οι Τούρκοι ήρθαν αντιμέτωποι με την πιθανότητα της απώλειας του ηγέτη τους. Το ερώτημα, όμως, παραμένει. Είναι έτοιμοι να ψηφίσουν κατά του Ερντογάν και να δώσουν τέλος στην ηγεσία των δύο και πλέων δεκαετιών διακυβέρνησής του;

Ο Ερντογάν αναζητά νέα λαϊκή εντολή στις 14 Μαΐου. Έχει αλλάξει σχεδόν τα πάντα στη χώρα, είτε πρόκειται για τη διαχείριση της οικονομίας των $900 δισ., είτε για την εξωτερική πολιτική της νατοϊκής συμμάχου κατά τη διάρκεια του φαινομενικού νέου Ψυχρού Πολέμου. Τα πάντα, σύμφωνα με το Bloomberg, κρίνονται από τη διαμάχη του 69χρονου Τούρκου Προέδρου και του 74χρονου ηγέτη της αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου. 

Οι ηγέτες της Ουάσινγκτον και των Βρυξελλών αναζητούν γεωπολιτικούς συμμάχους κατά του ρωσικού επεκτατισμού και ελπίζουν πως η Τουρκία θα ανανήψει την ιστορική συμμαχία τους με τη Δύση. Παρ’ όλα αυτά, όταν ο Ερντογάν επέστρεψε στην προεκλογική του καμπάνια, ήταν μέσω των εγκαινίων του πρώτου πυρηνικού εργοστασίου της χώρας το οποίο κατασκευάζει με τη βοήθεια της Ρωσίας. Παρών στα εγκαίνια ήταν και ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν. 

Για τους επενδυτές, τα αποτελέσματα των τουρκικών εκλογών θα υποδείξουν την πορεία της οικονομίας της χώρας. Σημειωτέον πως τα τελευταία χρόνια, οι επενδυτές αυτοί έχουν απομακρυνθεί από την τουρκική αγορά λόγω της ανορθόδοξης νομισματικής πολιτικής του Ερντογάν o οποίος επέλεξε να μειώσει τα επιτόκια της κεντρικής τράπεζας εν μέσω της πληθωριστικής κρίσης. 

«Πατάτες, σογάν, αντίο Ερντογάν»

Οι Τούρκοι πολίτες θα κληθούν να ψηφίσουν το νέο τους Πρόεδρο στις 14 Μαΐου. Εάν δεν υπάρξει κάποιος ξεκάθαρος νικητής, ο β’ γύρος των εκλογών θα λάβει χώρα στις 28 Μαΐου. Οι κοινοβουλευτικές εκλογές οι οποίες λαμβάνουν χώρα την ίδια περίοδο είναι, επίσης, κρίσιμες όσον αφορά την ισορροπία των πολιτικών δυνάμεων στη χώρα.

Η προεκλογική καμπάνια του Ερντογάν βασίζεται στο αφήγημα πως αποτελεί έναν ηγέτη με λαμπρές ιδέες και την ικανότητα να τις κάνει πραγματικότητα, είτε πρόκειται για την κατασκευή εγχώριων μαχητικών αεροσκαφών και ηλεκτρικών αυτοκινήτων είτε για τη συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας για τα σιτηρά στην οποία η χώρα έπαιξε ρόλο-κλειδί. Ο Τούρκος Πρόεδρος, μάλιστα, τόνισε σε πρόσφατη προεκλογική ομιλία του πως «θα ανοίξουμε τις πόρτες της μεγάλης και ισχυρής Τουρκίας».

Την ίδια στιγμή, η αντιπολίτευση χρησιμοποιεί την παταγώδη οικονομική αποτυχία της χώρας εναντίον του. Το σλόγκαν των υποστηρικτών του Κιλιτσντάρογλου, το οποίο μεν ακούγεται πιο καλά στα τουρκικά, και το οποίο προφανώς αναφέρεται στο δυσθεώρητο κόστος διαβίωσης στη χώρα, είναι «Patates, soğan, güle güle Erdoğan» (πατάτες, κρεμμύδια, αντίο Ερντογάν).

Οι Τούρκοι πολίτες θα προσηλωθούν σε ζητήματα όπως η διαφθορά της κυβέρνησης και των δικαστηρίων και η αυξημένη επιρροή των θρησκευτικών γκρουπ, αλλά και στην παταγώδη αποτυχία της διαχείρισης της ανθρωπιστικής κρίσης η οποία δημιουργήθηκε από τους σεισμούς στη χώρα τον περασμένο Φεβρουάριο. 

Για τους περισσότερους εξωτερικούς παρατηρητές, όμως, το ζήτημα των εκλογών είναι η εξωτερική πολιτική και η διπλωματία της τουρκικής κυβέρνησης και πως αυτή θα εξελιχθεί μετά τις εκλογές.

Γεωπολιτική

Ο Ερντογάν έχει καταφέρει να δημιουργήσει έναν πιο ανεξάρτητο και ιδιαίτερο ρόλο για την Τουρκία στην παγκόσμια γεωπολιτική «σκακιέρα». Μέσω της ευθείας αντιπαράθεσής του με την Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία έχει «παγώσει» οποιεσδήποτε συνομιλίες ένταξης της χώρας αλλά και της εχθρικής ρητορικής κατά των ΗΠΑ, η Τουρκία παίζει σημαντικό ρόλο στη νέα εποχή των γεωπολιτικών ισορροπιών.

Αν και ο Ερντογάν είχε, αρχικά, πάρει το μέρος των Δυτικών κατά του Σύρου Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, άλλαξε στρατόπεδο μετά από το αποτυχημένο πραξικόπημα το οποίο ο ίδιος υποστηρίζει πως είχε διοργανωθεί από έναν εξόριστο στις ΗΠΑ Τούρκο κληρικό. Η Τουρκία προχώρησε στη σύναψη συμφωνίας για την αγορά ρωσικών πυραύλων S-400, δημιουργώντας διπλωματικό επεισόδιο με το ΝΑΤΟ. Τώρα πια, ο Ερντογάν φαίνεται πως ακολουθεί τη ρωσική γραμμή της εξομάλυνσης των σχέσεων με τον Άσαντ ο οποίος παραμένει παρίας στη Δύση.

Η αντιπολίτευση τονίζει πως θέλει να προχωρήσει σε επανεκκίνηση της συνεργασίας  με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη και μπορεί, όντως, να το καταφέρει. Ο Κιλιτσντάρογλου έχει τονίσει πως θα υποστηρίξει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, ενώ θα αποσύρει τα ρωσικά οπλικά συστήματα. 

Ο κόσμος, όμως, έχει αλλάξει δραματικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες της διακυβέρνησης Ερντογάν. Η Κίνα έχει ανέλθει ως νέα παγκόσμια δύναμη τη στιγμή που η δυναμική της Δύσης περιορίζεται. Η νέα κοσμοθεωρία αυτή κλυδωνίζει τις γεωστρατηγικές ισορροπίες και στη Μέση Ανατολή όπου το Πεκίνο έχει διαπραγματευτεί επιδιόρθωση των διμερών σχέσεων της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν.

Αν και ο Ερντογάν αντιτίθεται δημόσια στην κατοχή της Κριμαίας από τις ρωσικές δυνάμεις και έχει πουλήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Ουκρανία, έχει καλές σχέσεις με τον Πούτιν και δεν έχει δεχθεί να προχωρήσει σε κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Παράλληλα, η αντιπολίτευση φαίνεται πως ακολουθεί την ίδια στρατηγική, αφού η Ρωσία είναι σημαντική πηγή ενέργειας, τουριστών και πυρηνικού «know-how» που αναζητά η Τουρκία. Η εξομάλυνση των διμερών σχέσεων της χώρας με τη Συρία πρόκειται, επίσης, να συνεχιστεί όποιος κι αν βγει κερδισμένος στις εκλογές.

Οικονομία

Oι φετινές εκλογές έχουν ως κύριο θέμα το επίπεδο διαβίωσης. Στο παρελθόν, η αναπτυξιακή στρατηγική του Ερντογάν είχε, μεν, καταφέρει να μετατρέψει τη χώρα σε ελκυστικό επενδυτικό προορισμό, αλλά το κόστος αποδεικνύεται, πια, δυσβάσταχτο.

Το μέγεθος της τουρκικής οικονομίας είχε σχεδόν τετραπλασιαστεί κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας διακυβέρνησης του Ερντογάν, πλησιάζοντας τα $960 δισ. το 2013. Από τότε, όμως, έχει λιμνάσει παρά τις προσπάθειες του Τούρκου Προέδρου.

Ο κύριος λόγος είναι η ανορθόδοξη νομισματική πολιτική του Ερντογάν, ο οποίος έχει επιβάλλει στην κεντρική τράπεζα τη μείωση των επιτοκίων παρά τον αυξανόμενο πληθωρισμό, γκρεμίζοντας παράλληλα την ισοτιμία της τουρκικής λίρας.

Πρόκειται για το αφήγημα του νέου «Τουρκικού Οικονομικού Μοντέλου» το οποίο ο Ερντογάν συνεχίζει και προωθεί ως νέα οικονομική πραγματικότητα η οποία θα οδηγήσει σε ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας, εξορθολογισμού του δημόσιου χρέους και ενίσχυσης της τουρκικής λίρας.

Στην πραγματικότητα, όμως, η Τουρκία έχει εισέλθει σε έναν φαύλο κύκλο. Η μειωμένη αξία του τουρκικού νομίσματος αυξάνει τις πληθωριστικές πιέσεις οι οποίες περιορίζουν την αγοραστική δυναμική της λίρας, οδηγώντας τους Τούρκους καταναλωτές στην εύρεση εναλλακτικών τρόπων αποταμίευσης. Η αύξηση των επιτοκίων θα «σπάσει» τον φαύλο κύκλο αυτό, αλλά αυτά βρίσκονται ακόμα 35% υπό των πληθωριστικών επιπέδων.

Η κεντρική τράπεζα της χώρας, παράλληλα, έχει αναγκαστεί να ξοδέψει $177 δισ. για τη στήριξη της τουρκικής λίρας, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Bloomberg. Η «σκιώδης» παροχή ρευστότητας πιθανώς από τη Ρωσία αλλά και τις χώρες της Μέσης Ανατολής έχουν, μέχρι τώρα, αποτρέψει ένα τρίτο κραχ. 

Παρ’ όλα αυτά, όλες οι συνθήκες για μία νέα κρίση, όπως το αυξημένο εμπορικό έλλειμμα, το υπέρογκο χρέος και η έλλειψη αποθεμάτων, βρίσκονται προ των πυλών. Για τους ψηφοφόρους, όμως, η κρίση χρέους αυτή δεν αποτελεί κάτι το απτό όπως είναι ο πληθωρισμός, ο οποίος ξεπέρασε το 80% στα τέλη του 2022 πριν καταγράψει διόρθωση στο 44% τον Απρίλιο του 2023. 

Ο Τούρκος ΥΠΟΙΚ Νουρεντίν Νεμπάτι υποστηρίζει πως το αυξημένο κόστος διαβίωσης οφείλεται στην αύξηση των τιμών των εμπορευμάτων λόγω της πανδημίας και του πολέμου στην Ουκρανία, ενώ υπεραμύνθηκε της πολιτικής του Ερντογάν, τονίζοντας πως δεν πρόκειται να υπάρξει αύξηση των επιτοκίων.

Παρά τη ρητορική του αυτή, η δυσμενής κατάσταση της τουρκικής οικονομίας θα παραμείνει κύριο πρόβλημα όποιος και να βγει νικητής στις εκλογές. Σύμφωνα, όμως, με το Bloomberg Economics, μία νίκη του Κιλιτσντάρογλου θα οδηγήσει σε γρηγορότερο εξορθολογισμό της νομισματικής πολιτικής, μέσω της αύξησης των επιτοκίων για την καταπολέμηση του πληθωρισμού και την εξισορρόπηση της τουρκικής λίρας.

Εάν ο Ερντογάν κερδίσει τις εκλογές, το Bloomberg υποστηρίζει πως τα επιτόκια, μεν, θα αυξηθούν αλλά με βραδύτερο και περιορισμένο ρυθμό, αφού ο Τούρκος Πρόεδρος παραμένει σκεπτικός όσον αφορά την ορθόδοξη νομισματική πολιτική.