Η νέα αντίληψη εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας: Προβολή παραπόνων και νέο όραμα της παγκόσμιας τάξης

Των William Alberque, Paul Fraioli

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ενέκρινε μια νέα ιδέα εξωτερικής πολιτικής στις 31 Μαρτίου, μια σημαντική δήλωση πολιτικής και την έκτη κατά σειρά τέτοια ιδέα που κυκλοφόρησε από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το έγγραφο δόθηκε στη δημοσιότητα μόλις τέσσερις ημέρες προτού η γειτονική της Ρωσίας, Φινλανδία, οριστικοποιήσει την ένταξη της στη Συμμαχία του ΝΑΤΟ και 400 ημέρες αφότου η Ρωσία ξεκίνησε τον πόλεμο της κατά της Ουκρανίας. Περιγράφει μια επιθετική, μαχητική και ρεβανσιστική πολιτική που αποσκοπεί στην αύξηση της ισχύος της Ρωσίας παγκοσμίως.

Ένας βασικός ισχυρισμός της έννοιας της εξωτερικής πολιτικής είναι ότι ο μη δυτικός κόσμος ανεβαίνει και ότι ο δυτικός κόσμος, που παρακμάζει πολιτικά και οικονομικά, εργαλειοποιεί το διεθνές δίκαιο και τις οικονομικές κυρώσεις για να εμποδίσει τη Ρωσία και τους φίλους της. Η ιδέα υποστηρίζει επίσης ότι ο κόσμος βαίνει προ μία νέα ευθυγράμμιση, με τις χώρες να χρησιμοποιούν πολυμερείς μορφές και να λαμβάνουν μονομερή δράση για να αντισταθούν στη “δυτική ηγεμονία”. Η Ρωσία καλεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους “δορυφόρους” τους – συμπεριλαμβανομένων των “άλλων Αγγλοσαξονικών” και “των περισσότερων ευρωπαϊκών κρατών” – ότι χρησιμοποιούν “υβριδικό πόλεμο” εναντίον της και καλεί την “πλειονότητα της ανθρωπότητας” να στραφεί εναντίον της Δύσης. Για τον σκοπό αυτό, η Ρωσία επιδιώκει να “εξαλείψει τα υπολείμματα της κυριαρχίας των ΗΠΑ”, να επιβάλει αποφάσεις μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου έχει δικαίωμα αρνησικυρίας, και να αναδείξει την προβολή του δικού της δικτύου διεθνών οργανισμών.

Η ιδέα πραγματεύεται τον έλεγχο των όπλων και τη στρατηγική σταθερότητα, όπως το 2016, αλλά για πρώτη φορά το κάνει στο πλαίσιο της χρήσης της πυρηνικής δυναμικής της Ρωσίας για να αποτρέψει και να αποτρέψει έναν γενικό πόλεμο. Η ιδέα εκφράζει λογικά πράγματα για το ρόλο της στρατηγικής σταθερότητας και του ελέγχου των εξοπλισμών στην πρόληψη των συγκρούσεων και της διάδοσης θανατηφόρων συστημάτων, αλλά παραλείπει οποιαδήποτε συζήτηση για τα συγκεκριμένα μέσα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να γίνει αυτό. Σε αντίθεση με την ιδέα του 2016, η νέα ιδέα δεν αναφέρει τη Νέα Συνθήκη για τη μείωση των στρατηγικών όπλων, τις περιφερειακές συμφωνίες (όπως η Συνθήκη του 1992 για τις συμβατικές ένοπλες δυνάμεις στην Ευρώπη) ή πολυμερείς συμφωνίες (όπως η Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, η σύμβαση για τα βιολογικά όπλα, η σύμβαση για τα χημικά όπλα και η συνθήκη για την πλήρη απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών). Αυτές ήταν σημαντικές παραλείψεις, που χρησίμευσαν ως περαιτέρω απόδειξη ότι η Ρωσία απομακρύνεται από τα υπάρχοντα μέσα ελέγχου των όπλων.

Νέες προτεραιότητες

Ο τρόπος με τον οποίο το έγγραφο αναδιάταξη και επανακατηγοριοποίηση των γεωγραφικών προτεραιοτήτων εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, όπως σημειώνεται στο Σχήμα 1, είναι σημαντικός.

Σε μια βασική γραμμή, η ιδέα του 2023 περιγράφει “την ειδική θέση της Ρωσίας ως μοναδικής χώρας – πολιτισμού και μιας τεράστιας ευρασιατικής δύναμης και δύναμης Ευρώπης – Ειρηνικού”. Υπογραμμίζει τη στρατηγική της Ρωσίας να στηρίξει τους φίλους και τους συμμάχους της, ιδιαίτερα στον παγκόσμιο Νότο και μέσω διεθνών δομών όπως οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική), ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας και το RIC (Ρωσία, Ινδία και Κίνα).

Συγκεκριμένα, το 2023 η Ευρώπη και οι ΗΠΑ υποβιβάστηκαν από τις θέσεις υψηλής προτεραιότητας που κατείχαν από το 2016, ενώ η Κίνα και η Ινδία, ομαδοποιημένες, επισημάνθηκαν ως “φιλικά κυρίαρχα παγκόσμια κέντρα ισχύος”. Η χρήση του όρου “ειρηνική συνύπαρξη” από τη Ρωσία τρεις φορές για να περιγράψει ένα μοντέλο για τις μελλοντικές σχέσεις της με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ έχει και σοβιετική γεύση και δείχνει στοιχεία σύγκλισης με την Κίνα, όπου αυτό είναι ένα εξέχον θέμα εξωτερικής πολιτικής συνεχώς από το 1954. Η νέα ρωσική πολιτική παραλείπει ή ελαχιστοποιεί τη συζήτηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το ΝΑΤΟ και τον Οργανισμό Συνεργασίας και Ασφάλειας στην Ευρώπη. Η ιδέα του 2013, αντιθέτως, περιέγραφε την ΕΕ ως τον κύριο εταίρο της Ρωσίας στην εμπορική και οικονομική συνεργασία, καθώς και στην εξωτερική πολιτική, και το 2016 ονομάστηκε “σημαντικός εταίρος”, ακόμη κι αν το τελευταίο έγγραφο κατήγγειλε επίσης ότι το ΝΑΤΟ και η Η ΕΕ αγνόησαν πρωτοβουλίες σχετικά με τη Ρωσία.

Η ιδέα του 2023 επίσης δεν αναφέρεται στην Ιαπωνία· η κορεατική χερσόνησος ή η αποπυρηνικοποίησή της· χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας· Αυστραλία ή Νέα Ζηλανδία· συνεργασία για τον καθορισμό των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας της Ρωσίας· και συνεργασία στην Αρκτική με τον Καναδά και συναφή διπλωματικά φόρουμ, συμπεριλαμβανομένων των Arctic Council, Arctic Five, Barents Euro-Arctic Council και της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής, τα οποία περιλαμβάνονται στο έγγραφο του 2016.

Δυσκολίες μπροστά

Το έγγραφο προσπαθεί να απεικονίσει τη Ρωσία ως έναν κεντρικό κόμβο σε μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων που κυριαρχείται από τις δικές της πολυμερείς οργανώσεις και αντιτίθεται στη “νεο-αποικιοκρατία” και τις “καταστροφικές νεοφιλελεύθερες ιδεολογικές συμπεριφορές” της Δύσης. Σε αυτό το όραμα, η Ρωσία λειτουργεί ως ηγέτης στους ομοϊδεάτες συμπατριώτες της σε όλο τον κόσμο. Δυστυχώς, αυτό προαναγγέλλει πιθανώς πιο επιθετική δράση από τη Ρωσία στην παγκόσμια σκηνή, δεδομένου του μεγάλου χάσματος μεταξύ αυτού του οράματος και της πραγματικότητας: δηλαδή, ότι τα ιδανικά της αντίληψης της εξωτερικής πολιτικής είναι τόσο ξεκάθαρα σε αντίθεση με τη συμπεριφορά της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία και ότι οι δυτικές αντιλήψεις περί δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξακολουθούν να έχουν ευρεία επιρροή και απήχηση.