Πώς ανέτρεψε ο Ερντογάν τους “χρησμούς” για την πολιτική του κατάρρευση

Ο Ταγίπ Ερντογάν διέψευσε τις δημοσκοπήσεις που προέβλεπαν την πολιτική του κατάρρευση στη δυσκολότερη εκλογική μάχη της προεδρικής του θητείας, αφού κατάφερε να κινητοποιήσει το πιο συντηρητικό κομμάτι των Τούρκων ψηφοφόρων, οι οποίοι του δίνουν ώθηση για μια τρίτη δεκαετία στην εξουσία.

Αν και ο Ερντογάν δεν έχει ακόμη κατακτήσει την τελική νίκη -αφού πρέπει να κερδίσει τον επαναληπτικό γύρο της 28ης Μαΐου εναντίον του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου-, ο τόνος του κατά την ομιλία του στην Άγκυρα το βράδυ της Κυριακής ήταν εμφανώς πανηγυρικός.

Όπως σημειώνει το Reuters, η νίκη του Ερντογάν στον β’ γύρο των προεδρικών εκλογών θα εδραιώσει την κυριαρχία ενός ηγέτη που έχει μεταμορφώσει την Τουρκία, και αναδιαμορφώσει το κοσμικό κράτος που ιδρύθηκε πριν από 100 χρόνια ώστε να ταιριάζει στο προσωπικό του όραμά του, ενώ παράλληλα στα χέρια του εδραιώνεται η εξουσία ως απολυταρχία, όπως λένε οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

Μπορεί ο Ερντογάν να προβάλλει τον εαυτό του ως προστάτη της τουρκικής δημοκρατίας, ωστόσο ο ίδιος έχει φροντίσει να συγκεντρώσει την εξουσία γύρω από μια εκτελεστική προεδρία, έχει φιμώσει τους διαφωνούντες, έχει φυλακίσει επικριτές και αντιπάλους και έχει τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, του δικαστικού συστήματος και της οικονομίας. Έχει στελεχώσει τους περισσότερους κρατικούς θεσμούς και οργανισμούς με οπαδούς του και έχει ξηλώσει τους αντιπάλους από θέσεις σε σημαντικά όργανα του τουρκικού κράτους.

Στην παγκόσμια σκηνή, ο Ερντογάν απομάκρυνε την Τουρκία από τους παραδοσιακούς δυτικούς συμμάχους της στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, σφυρηλάτησε δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και μετέτρεψε την Τουρκία σε μια περιφερειακή δύναμη με μεγάλες διεκδικήσεις.

Ο Ερντογάν αντιμετώπιζε ένα ευρύ φάσμα πολιτικών αντιξοοτήτων πριν από τις κάλπες της Κυριακής: αποκορύφωμα οι ευθύνες του για την οικονομική κρίση που πλήττει την Τουρκία, ιδίως μετά τον καταστροφικό σεισμό του Φεβρουαρίου. Οι επικριτές του κατηγόρησαν τον Τούρκο πρόεδρο για αργά αντανακλαστικά και χαλαρή εφαρμογή των κατασκευαστικών κανόνων, παραλείψεις που, όπως είπαν, στοίχισαν ζωές.

Ο Ερντογάν είχε εξετάσει το ενδεχόμενο να αναβάλει τις εκλογές μετά τον καταστροφικό σεισμό, αλλά εντέλει άλλαξε γνώμη, καθώς ήταν βέβαιος ότι θα μπορούσε να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους με τις υποσχέσεις του για γρήγορη ανοικοδόμηση των σεισμόπληκτων περιοχών.

Οι δημοσκοπήσεις τον έδειχναν να χάνει από τον Κιλιτσντάρογλου, τον υποψήφιο της αντιπολιτευτικής συμμαχίας 6 κομμάτων, που θεωρούσαν πως είχαν μπροστά τους μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να ανατρέψουν τον Ερντογάν και να αλλάξουν την πορεία της χώρας.

Όμως ο Ερντογάν, βετεράνος των εκλογικών μαχών με δώδεκα νίκες, κέρδισε άνετα τον Κιλιτσντάρογλου, και ας έμεινε λίγο κάτω από το 50% που στέλνει τους δύο διεκδικητές της τουρκικής προεδρίας σε β’ γύρο. Παράλληλα, το κυβερνών ΑΚP και οι σύμμαχοί του (το κόμμα του Μπαχτσελί) κέρδισαν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις κάλπες της Κυριακής.

Το εκλογικό αποτέλεσμα αποτυπώνει την ισχυρή υποστήριξη που εξακολουθεί να συγκεντρώνει ο Ερντογάν, ιδίως σε θρησκευτικά συντηρητικές περιοχές όπου οι ψηφοφόροι αισθάνονταν για πολλά χρόνια περιθωριοποιημένοι από μια -κάποτε κυρίαρχη- κοσμική ελίτ.

Συσπείρωση της βάσης

Ο Ερντογάν είχε την υποστήριξη της πλειονότητας των τουρκικών ΜΜΕ, ενώ η προεκλογική του εκστρατεία επιχείρησε να στρέψει την προσοχή των πολιτών στις οικονομικές επιτυχίες της κυβέρνησής του και όχι στην κρίση του κόστους ζωής και στις δυσμενείς συνέπειες από τον ολέθριο σεισμό που επέφερε τον θάνατο 50.000 ανθρώπων.

Ο μήνας πριν από τις εκλογές ήταν γεμάτος από πανηγυρικές εκδηλώσεις για ορόσημα στον βιομηχανικό τομέα της Τουρκίας, όπως η κυκλοφορία του Togg, του πρώτου τουρκικού ηλεκτρικού αυτοκινήτου, αλλά και η καθέλκυση του πρώτου αμφίβιου επιθετικού πλοίου της Τουρκίας, που κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη και προορίζεται έως τώρα για να μεταφέρει τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη.

Επιπλέον, ο Ερντογάν πάτησε το κουμπί για την πρώτη παράδοση φυσικού αερίου στην Τουρκία από ένα κοίτασμα στη Μαύρη Θάλασσα, και υποσχέθηκε στα νοικοκυριά δωρεάν παροχή φυσικού αερίου. Συν τοις άλλοις εγκαινίασε τον πρώτο πυρηνικό σταθμό της χώρας στο Άκκουγιου, σε μια τελετή στην οποία συμμετείχε μέσω βιντεοκλήσης ο Βλ. Πούτιν.

Οι επιθέσεις του Ερντογάν κατά του Κιλιτσντάρογλου περιλάμβαναν κατηγορίες, που δεν συνοδεύονταν από αποδείξεις, όπως ότι είχε εξασφαλίσει την υποστήριξη από το “παράνομο” Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) – ισχυρισμούς που διέψευσε ο Κιλιτσντάρογλου.

Επί δύο δεκαετίες, ο Ερντογάν επανασχεδιάζει την εσωτερική και οικονομική πολιτική ασφάλειας αλλά και την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, σε συναγωνισμό με τον ιστορικό ηγέτη Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος ίδρυσε τη σύγχρονη Τουρκία πριν από έναν αιώνα.

Ο Ερντογάν βγήκε αλώβητος από την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος εναντίον του το 2016.

Η οικονομία ήταν ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα του Ερντογάν στην πρώτη δεκαετία της διακυβέρνησής του, όταν η Τουρκία γνώρισε μια παρατεταμένη άνθηση με την κατασκευή νέου οδικού δικτύου, την ανέγερση νοσοκομείων και σχολείων, καθώς και με την αύξηση του βιοτικού επιπέδου για τα 85 εκατ. κατοίκους της.

Η οικονομία, όμως, μετατράπηκε σε πολιτικό πρόβλημα, όταν η κυβέρνηση εφάρμοσε μια πολιτική μείωσης των επιτοκίων για να αντιμετωπίσει το θηριώδες ράλι του πληθωρισμού. Με στόχο την τόνωση της ανάπτυξης, η πολιτική αυτή που εφάρμοσε ο Ερντογάν οδήγησε ελεύθερη πτώση την τουρκική λίρα στα τέλη του 2021 και επιδείνωσε τον πληθωρισμό.

Η πορεία

Ο Ερντογάν μεγάλωσε σε μια φτωχή συνοικία της Κωνσταντινούπολης και φοίτησε σε ισλαμικό σχολείο. Μπήκε στην πολιτική ως επικεφαλής της τοπικής νεολαίας του κόμματος και το 1994 εκλέχθηκε δήμαρχος Κωνσταντινούπολης.

Το 1999 εξέτισε ποινή φυλάκισης για ένα ποίημα που απήγγειλε το 1997 και το οποίο παρομοίαζε τα τζαμιά με στρατώνες, τους μιναρέδες με ξιφολόγχες και τους πιστούς με στρατό.

Αφού ανέβηκε στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας ως επικεφαλής του κόμματος ΑΚP, το 2003 εκλέχθηκε πρωθυπουργός.

Η κυβέρνησή του κατάφερε να θέσει υπό έλεγχο τον στρατό, ο οποίος είχε ανατρέψει τέσσερις κυβερνήσεις από το 1960, και το 2005 ξεκίνησε συνομιλίες για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ – διαδικασία που έχει “παγώσει”.

Οι δυτικοί σύμμαχοι είδαν αρχικά την Τουρκία του Ερντογάν ως ένα μείγμα Ισλάμ και δημοκρατίας που θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για τα κράτη της Μέσης Ανατολής που προσπαθούν να αποτινάξουν τα απολυταρχικά καθεστώτα.

Ωστόσο, το εγχείρημα του Ερντογάν να συγκεντρώσει στο πρόσωπό τους ακόμη περισσότερες εξουσίες πόλωσε τους Τούρκους στο εσωτερικό και ανησύχησε τους διεθνείς εταίρους. Οι υποστηρικτές του θεώρησαν πως αυτή ήταν η δίκαιη ανταμοιβή για έναν ηγέτη που έθεσε τις διδασκαλίες του Κορανίου στο επίκεντρο της δημόσιας ζωής, σε μια χώρα με ισχυρές κοσμικές παραδόσεις, και υπερασπίστηκε τις  εργατικές τάξεις.

Από την άλλη, οι αντίπαλοί του έκαναν λόγο για διολίσθηση προς τον αυταρχισμό.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, οι τουρκικές αρχές προχώρησαν σε τακτικές μαζικής καταστολής, στέλνοντας περισσότερους από 77.000 ανθρώπους στις φυλακές αναμένοντας να δικαστούν και απολύοντας ή θέτοντας σε διαθεσιμότητα 150.000 κρατικούς υπαλλήλους. Για κάποια περίοδο ο Ερντογάν ήταν ο ηγέτης που είχε φυλακίσει τους περισσότερους δημοσιογράφους στον κόσμο.

Η κυβέρνηση του Ερντογάν δικαιολόγησε τις μαζικές εκκαθαρίσεις λέγοντας ότι απειλούνταν από τους υποστηρικτές του πραξικοπήματος, από το Ισλαμικό Κράτος και το PKK.

Παράλληλα, το νέο προεδρικό παλάτι στην Άγκυρα έγινε το σύμβολο των αυξημένων εξουσιών του Ερντογάν, ενώ στο εξωτερικό η Τουρκία έγινε όλο και πιο διεκδικητική, επεμβαίνοντας στη Συρία, στο Ιράκ και στη Λιβύη και αναπτύσσοντας στρατιωτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη εγχώριας κατασκευής.